Бэрбэч ХьэтIутIэ и цIэр зезы­- хьэ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетыр ди республикэм и мызакъуэу, Урысей Федерацэ псом я щIэныгъэ икIи егъэджэ­ныгъэ центр пашэхэм ящыщщ. ЩIэ­ныгъэ-къэхутэныгъэ лъэщ-хэр щрагъэкIуэкI, егъэджэны­- гъэ-гъэсэныгъэ лэжьыгъэ куп­щIафIэ щызэфIах IуэхущIапIэр къызэрызэрагъэпэщрэ  илъэс 90, ар зи лъабжьэу къызэ­Iуаха университетыр илъэс 65-рэ ирокъу мы гъэм.

А махуэшхуэхэр Iэтауэ зэра­гъэ­лъэпIэну щIыкIэхэм ятеухуа зэ­хуэс иджыблагъэ щекIуэкIащ ­КъБКъУ-м. Абыхэм епха дауэдапщэхэр къызыхуэтыншэу къызэгъэ­пэщыныр, егъэкIуэкIыныр зи пщэ­рылъ ГъэзэщIакIуэ гуп щыхахащ зэхуэсым. Университетым и къу­дамэ псоми я лIыкIуэхэр зыхэт гупым и пашэщ КъБКъУ-м и проректорым и къалэнхэр зыгъэзащIэ ГъукIэпщокъуэ Мурат.
Ди республикэм и еджапIэ ­нэхъыщхьэхэм я пашэ КъБКъУ-м ­къикIуа тхыдэ гъуэгуанэм теухуа ­доклад купщIафIэ щащIащ зэхуэ­сым. ИпэжыпIэкIэ, Къэбэрдей-­Балъкъэрым и цIыхубэм я дежкIэ мыхьэнэшхуэ зиIэ Iуэхугъуэт ди щIыналъэм еджапIэ нэхъыщхьэ къыщызэIухыныр. ЩIыналъэм ­игъуэта социально-экономикэ щы­ты­кIэмрэ абы егъэджэныгъэмрэ щIэныгъэмрэ зэрызыщаужьамрэ япкъ иткIэ, ди щIыпIэм еджапIэ ­нэхъыщхьэ иIэныр Iэмалыншэ  ­Iуэху хъуат. ЩытыкIэр къалъытэри, РСФСР-м и Правительствэм 1932 гъэм и мэлыжьыхьым унафэ ­къищтауэ щытащ Къэбэрдей-Балъкъэрым пединститут щхьэхуэ къы­щы­зэIухыным теухуауэ.
Пединститут къызэIуахын ипэкIэ ди лъэпкъ IэщIагъэлIхэр щагъэ­хьэзыру щытар Орджоникидзе (иджы Владикавказ) дэта Бгырыс пединститутырт. КъБКъПИ-м япэ студентхэм папщIэ и бжэр къызэ­Iуихащ 1932 гъэм фокIадэм и 15-м. Студенти 100 щеджэрт абы и къудамищым: биологие, физико-мате­матикэ, литературэ факультетхэм. Ахэр щIэныгъэм и гъуэгум трашэрт егъэджакIуэ 13-м, профессоритIрэ доцентитIрэ яхэту. Нэхъ иужьыIуэ-кIэ къызэрагъэпэщащ тхыдэмкIэ, естественно-географиемкIэ, бзэмкIэ къудамэхэр. Зэрылэжьа илъэс­хэм къриубыдэу институтым егъэджакIуэ 4200-рэ игъэхьэзыращ. Ар Кавказ Ищхъэрэм и еджапIэ нэхъыфIхэм хабжэу щытащ.
ЛIэщIыгъуэ блэкIам и 50 гъэхэм ди къэралым щекIуэкIа щIэныгъэ-техникэ революцэм къигъэува ­къалэнхэм ящыщт зызыужь экономикэр зыхуэныкъуэ IэщIагъэлIхэр гъэхьэзырыныр. 1956 гъэм и ба­дзэуэгъуэ мазэм КъБАССР-м и Министрхэм я Советым СССР-м и унафэщIхэм я деж игъэхьауэ щытащ Къэбэрдейр Урысейм зэрыгухьэрэ илъэс 400 зэрырикъур республикэм щыгъэлъэпIэн зэрыхуейм теухуа тхылъ, абы ирихьэлIэу гъэ­зэщIапхъэу къалъытэхэр иту. А тхы­лъым щхьэхуэу къыщыгъэлъэ- гъуат пединститутыр къэрал университет щIыжын зэрыхуейм теухуа жэрдэмри. Нэрылъагъут зызыужь лъэпкъ экономикэмрэ жылагъуэм­рэ апхуэдэ зэхъуэкIыныгъэ зэры­хуэ­ныкъуэр.
Ар фIы дыдэу къызыгурыIуэт ­гъащIэм и бэуэкIэр псэкIэ зыхэ­зы­щIэу щыта политик Iэзэ, еджагъэшхуэ Бэрбэч ХьэтIутIэ. Абы  къилъытэрт Къэбэрдей-Балъкъэрым езым и къэрал универси-тет иIэжыпхъэу. Бэрбэчым и Iуэху еплъыкIэр къыдэзыIыгъхэри мащIэтэкъым. Лъэпкъ интеллигенцэм щыщ щIэныгъэлIхэр, IэщIагъэлIхэр мызэ-мытIэу тхащ щIыналъэ, къэрал унафэщIхэм я деж, Бэр­бэчым къыхилъхьа жэрдэмыр зэ­рыIэмалыншэ Iуэхур къыхагъэщу.
1957 гъэм мэлыжьыхьым и 5-м СССР-м и Министрхэм я Советым унафэ къищтащ Къэбэрдей пединститутыр и лъабжьэу ди респуб­ликэм Къэбэрдей-Балъкъэр къэ-рал университет къызэрыщызэ­Iуахым теухуауэ. РСФСР-м и Министрхэм я Советми а зэман дыдэм унафэ ищIащ Налшык мэкъумэш техникумым и унэр, общежитыр, еджапIэм и мылъку-техникэ базэр псори КъБКъУ-м етын хуейуэ. Куэд дэмыкIыу нэгъуэщI зы укази къа­Iэрыхьащ республикэм и уна­фэщI­хэм: «Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым и ректору гъэувын тхыдэ щIэныгъэхэм я кандидат ­Бэрбэч ХьэтIутIэ МутIэ и къуэр», -  иту.
Бэрбэчым игъэтIылъащ университетым и егъэджэныгъэ-щIэныгъэ лъабжьэ быдэр. Нобэ а еджапIэм зыIэригъэхьэ ехъулIэныгъэхэми я къежьапIэ пэж хъуащ абы щыгъуэ яубзыхуа Iуэху зехьэкIэр. Илъэс зэхуэмыдэхэм университетым и ректору щытащ КIэрэф Къамболэт, Лъостэн Владимир, Къарэмырзэ Барэсбий. Дэтхэнэ зыми хузэфIэкI гуащIэ хилъхьащ абы и зыужьыныгъэм. Мы зэманым абы и унафэщIщ техникэ, экономикэ щIэныгъэхэм я доктор, профессор Алъ-туд Юрэ. А еджагъэшхуэм и уна­фэм щIэту КъБКъУ-р ирокIуэ зыу­жьыныгъэм, ехъулIэныгъэм я гъуэгум. Ар Урысей Федерацэм и щIэныгъэ-егъэджэныгъэ центр ­пашэхэм ящыщщ. Абы щолажьэ IэщIагъэлI 1950-рэ, щIэныгъэ ­щызрагъэгъуэт ди къэралым и ­щIыналъэ 41-м, хамэ щIыпIэу 43-м щыщ студент 17000-м нэсым. ­Университетым и къудамэхэм щы­хурагъаджэ IэщIагъи 100-м щIи­гъум. ЕджапIэ нэхъыщхьэр къэ­зыухахэм къахэкIащ Урысей Федерацэм, хамэ щIыналъэ куэдым цIэ­рыIуэ щыхъуа щIэныгъэлIхэр, егъэджакIуэхэр, инженерхэр, хабзэубзыху, гъэзэщIакIуэ властыр зыIэщIэлъ къэрал къулыкъущIэхэр, хьэрычэтыщIэ лъэрызехьэхэр. ЩIэныгъэ щрагъэгъуэт еджапIэ нэхъыщхьэхэм Интерфаксым и RAEX IэнатIэхэм щрагъэкIуэкIа лъэпкъ рейтингым къызэригъэлъэгъуамкIэ, КъБКъУ-р хохьэ апхуэдэ Iуэху­щIа­пIэ нэхъыфIи 100-м.
ГъукIэпщокъуэм къызэрыхигъэщамкIэ, махуэшхуэм зэрызыхуа­гъэ­хьэзыр Iуэхугъуэхэм хиубыдэу, а псори зэрыт тхылъхэр, альбомхэр, буклетхэр къыщыдэкIынущ ди щIыналъэм. КъБКъУ-м бгъэдэлъ зэ­фIэкI лъагэхэм, щIэныгъэлI цIэ­ры­Iуэхэм апхуэдэ щIыкIэкIэ адэкIи щыгъуазэ хуэщIыпхъэщ цIыхухэр, абы и пщIэр хуэфэщэну къы­щы­Iэтыпхъэщ ди республикэми, Урысей Федерацэми, хамэ къэралхэми.

ЖЫЛАСЭ  Маритэ.