Урысей Федерацэм ЩIэныгъэмрэ еджапIэ нэхъыщхьэмкIэ и министерствэм и комиссэм къыхихащ «Приоритет-2030» программэм хэтыну еджапIэхэр. Урысей Федерацэм и къалэ 49-м щыIэ еджапIэ нэхъыщхьэу 106-м грант иратынущ, дэтхэнэми сом ­мелуани 100 хуэзэу. Абыхэм ящыщу 28-р Москва  дэтщ,      11-р - Санкт-Петербург. Ап­хуэдэу программэм хыхьащ щIыналъэ 47-м я еджапIэ ­нэхъыщхьэу 67-рэ. ЕджапIэ 80-р Урысей Федерацэм ЩIэныгъэмрэ еджапIэ нэхъыщхьэмкIэ и министерствэм ейщ. Абыхэм яхэтщ Бэрбэч ХьэтIутIэ и цIэр зе­зыхьэ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетри.  Ап­хуэдэ хъыбар гуапэр еджа­-пIэ нэхъыщхьэм хэIущIыIу ищIащ иджыблагъэ. 

Къэбэрдей-Балъкъэр къэ­рал университетым и ректор Алътуд Юрий къызэрыджи­IамкIэ, еджапIэ нэхъыщхьэм­рэ IэщIагъэ щрагъэгъуэту абы хыхьэ курыт еджапIэхэмрэ но­бэ студент мин 17-м нэс що­джэ. Ахэр Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и зыу­жьы­ныгъэр зыгъэкIуэтэну къару инщ.
Нобэ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым лэ­жьыгъэшхуэ щокIуэкI  еджа­кIуэхэм я зэфIэкIым хэгъэ­хъуэным, IэщIагъэлI нэсхэр гъэхьэзырыным, ахэр лэжьыгъэ IэнатIэкIэ къызэгъэпэ­щы­ным хуэунэтIауэ. Апхуэдэу мыбы гулъытэ хэха щыхуащI IэщIагъэ зэхуэмыдэхэм щыхурагъаджэ IэнатIэхэм зегъэу­жьыным, еджапIэ нэхъыщ­хьэм щрагъэкIуэкI къэхутэ­ныгъэхэр экономикэм и Iэна­тIэ зэхуэмыдэхэм щыхэп­щэным, иджырей технологиемрэ псэу­ныгъэмрэ ехьэлIа хьэры­чэ­тыщIэ лэжьыгъэхэм зегъэубгъуным.
2015 гъэ лъандэрэ Урысей Федерацэм и щIыналъэ зэ­хуэмыдэхэм къикIауэ ди щIы­пIэм  щеджэну къакIуэхэми я бжыгъэм хэхъуэ зэпытщ. Псалъэм папщIэ, 2020 гъэм ахэр  цIыху 2440-рэ хъурт, мы гъэ еджэгъуэщIэми абыхэм къахэхъуащ. «Приоритет-2030» программэр щиухым ирихьэлIэу щIыналъэхэм къикIауэ еджапIэ нэхъыщхьэм щеджэхэм я бжыгъэр процент 20-м нэсынущ.
ЦIыхухэм щIэныгъэ нэхъыщхьэ егъэгъуэтынымкIэ дунейпсо рынокым университетыр зэрыхэтми  зригъэубгъу зэпытщ. 2015 - 2020 гъэхэм ­нэгъуэщI къэралхэм къикIауэ КъБКъУ-м щеджэхэм я бжыгъэр хуэди 4-кIэ нэхъыбэ               хъуащ (400-м икIри 1700-м ­нэсащ). Ди деж иджыпсту щоджэ къэрал 40-м къикIа ныбжьыщIэхэр, 2030 гъэм а бжыгъэр 50-м нэсыну хуагъэфащэ).  
Илъэс къэс нэхъыбэ хъунущ етIуанэ IэщIагъэ зэгъэгъуэ­ты­нымкIэ университетым щы­лажьэ программэм тету еджэ­хэм я бжыгъэри. А программэм IэщIагъэлI IэзэхэмкIэ къы­зэригъэпэщынущ псын­щIэу зызыужь ди щIыналъэр.
Университетым егъэбыды­-лIа еджапIэ корпус,  IуэхущIапIэхэм, нэгъуэщI мылъкухэм, апхуэдэу абы щылажьэхэмрэ щеджэхэмрэ я бжыгъэкIэ ар Къэбэрдей-Балъкъэрым щы­нэхъ ин дыдэщ, налог нэхъыбэ зыт IуэхущIапIитхум ящыщ зыщ.
ПсынщIэу зызыужь щIыналъэ экономикэмрэ социальнэ IэнатIэмрэ зыхуэныкъуэ Iэ­щIагъэлIхэр гъэхьэзырыным сыт щыгъуи  гулъытэшхуэ ­хуащI университетым и уна­фэщIхэм. Абы хуэунэтIащ еджапIэ нэхъыщхьэм зэрызиужьыну яубзыхуа хэкIыпIэ нэхъыщхьэхэр.
Университетым и мурадщ  2030 гъэм ирихьэлIэу республикэм и школхэр къэзыух ныбжьыщIэхэм я процент 75-р абы щеджэу къызэгъэ­пэ­щы­ныр. ИлъэсипщIым къриу­быдэу университетым игъэ­хьэзырынущ экономикэр нэхъ зыхуэныкъуэ, хьэрычэт щIэ­ным хуэгъэса IэщIагъэлIхэу мин 270-м щIигъу. Ахэр нэхъыбэу ехьэлIащ туризмэмрэ санаторно-курорт IэнатIэмрэ. Республикэм и экономикэм дежкIэ абыхэм мыхьэнэшхуэ зэраIэр къилъытэу, универ­ситетыр хэтщ медицинэ ту­ризмэр IэщIагъэлI IэзэхэмкIэ къызэригъэпэщыну. АбыкIэ ядэгуэшэнущ адрей щIыналъэхэми, Кавминводхэри хэ­-ту.  Къэбэрдей-Балъкъэр къэ­рал университетыр къэзыух­-хэр хуэгъэпсауэ щытынущ, псынщIэу зызыхъуэж гъащIэм езэгъ къудейуэ къэмынэу, щытыкIэр зыубзыху, лэжьапIэ IэнатIэщIэхэр къызэзыгъэ­-пэщ, бизнесым унэтIыныгъэ­щIэхэр езытыф цIыху пэрыт ­хъуным.
Республикэм и экономикэм зегъэужьыным, цIыхухэм я псэукIэр егъэфIэкIуэным хуэу­нэтIауэ КъБР-м лэжьыгъэшхуэ щокIуэкI. Республикэм и экономикэм къилэжьыфыр хуэдитIкIэ хэхъуэнущ. Апхуэ­-дэу пIалъэ мыкIыхьым тещIыхьауэ щытынущ тхьэмыщкIагъэр гъэкIуэдыным теухуа лэжьыгъэхэр. Ахэр гъэзэщIа хъунущ къэралым и дэIэпы­къуныгъэ хэлъу, Къэбэрдей-Балъкъэ­рымрэ Кавказ Ищхъэрэмрэ я щIыналъэхэм я ефIэкIыныгъэхэр, технологие пэрытыр къагъэсэбэпкIэрэ. А къалэн инхэр зэгъэхъулIэ­нымкIэ хэ­кIыпIэфI хъунущ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым и зэфIэкIыр щIыналъэм и зыужьыныгъэм нэхъ убгъуауэ хуэгъэлэжьэныр.
Университетым щекIуэкI щIэ­ныгъэ-къэхутэныгъэхэр хуэу­нэтIащ экономикэм и пащхьэ къиувэ Iуэхугъуэ гугъухэр зэфIэхыным. А лэжьыгъэм щынэхъыщхьэщ дыкъэзыу­хъуреихь дунейр хъумэныр, мэкъумэш хозяйствэм карбоновэ лъэужьыр щыгъэмэ­щIэным хуэунэтIа къэхутэныгъэхэр. Ди еджагъэшхуэхэр жыджэру хэтщ медицинэм, ­генетикэм, IэрыщI интеллектым, водороднэ энергетикэм         я IэнатIэхэми щекIуэкI лэжьыгъэхэм. Ахэр ядолажьэ Пётр Езанэм и цIэр зэрихьэу Санкт-Петербург дэт политехническэ университетым, РАН-м ядернэ къэхутэныгъэхэмкIэ и институтым, Швейцарием и «Медена» щIэныгъэ-производственнэ концерным, «Композит» (Роскосмос) АО-м, РАН-м и Къэбэрдей-Балъкъэр щIэныгъэ центрым, Къэбэрдей къэ­рал мэкъумэш универси­те­тым, пщIэшхуэ зиIэ нэгъуэщI IуэхущIапIэ инхэми. КъБКъУ-р  долажьэ дунейпсо мыхьэнэ зиIэ «ТулиТех» щIэныгъэ-егъэ­джэныгъэ центрым.
ЩIэныгъэлIхэм я пащхьэ ­зэманым къригъэувэ Iуэхугъуэ инхэр къалъытэурэ, университетым къалэн нэхъыщхьэу зыхуегъэувыж дунейпсо мы­хьэнэ зиIэ материалыщIэхэр къэхутэнымрэ гъэхьэзы­ры­ным­рэ. Ахэр сэбэп хуэхъунущ щIыналъэм и пащхьэ къиувэ Iуэхугъуэ гугъухэр зэфIэхы­ным. МатериалыщIэхэмрэ «тех­но­логие удзыфIэкIэ» ды­зэджэ Iуэхугъуэхэмрэ гъэ­хьэ­зыры­ныр лъабжьэ хуэхъунущ фон лъахъшэ зиIэ детекторхэмкIэ Бахъсэн нейтриннэ об­серва­торэр къызэгъэпэ­щы­ным, водород гъэсэныпхъэр гъэIэпхъуэным епха ухуэныгъэхэм композитнэ материалхэр хуэгъэхьэзырыным, ап­хуэдэу узыншагъэм дежкIэ шынагъуэ зыпымылъ щIыгъэпшэрхэр,  удз ежьыужьхэм зэребэн ­щхъухьхэр къыщIэгъэкIыным. Абы хохьэ  цIыху­хэм я узын­шагъэм зэран ­хуэхъу губ­гъуэжыхъапхъэмрэ ба­тыр­гъэ­нымрэ гъэкIуэдыным хуэу­нэтIа къэхутэныгъэ лэжьыгъэхэри.
Къэбэрдей-Балъкъэрымрэ къэ­ралым и ипщэ щIыналъэ­хэмрэ жыг хадэхэр къэкIыным зэрызыщиубгъум къыхэкIыу, щIыгулъым и фIагъыр кIуэщI зэпытщ. Универсытетым и ­мурадщ къэкIыгъэм елэжьу Кавказ Ищхъэрэм щыIэ и IуэхущIапIэхэм ядэIэпыкъуну углеродым и диоксидыр (CO2), ­метаныр (СН4),  нэгъуэщIхэри щIыгулъым хэгъэкъэбзы­кIыжынымкIэ.
Зыужьыныгъэшхуэ игъуэтынущ университетым и соци­альнэ-щэнхабзэ IэнатIэми, «ещанэ миссиекIэ» дызэджэм. Ар къыгуэхыпIэ имыIэу епхащ еджапIэ нэхъыщхьэм щекIуэкI егъэджэныгъэ, щIэныгъэ-къэхутэныгъэ лэжьыгъэхэм. ЩIэныгъэмрэ еджапIэ нэхъыщхьэмкIэ Урысей Феде­рацэм и министерствэм и «Приоритет-2030» программэр игъэзащIэкIэрэ, Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетыр хъунущ цIыхум и зэхэщIыкIымрэ и зэфIэкIымрэ, псэукIэмрэ щэнхабзэмрэ езыгъэфIакIуэ Iэмалхэр IэкIуэ­лъакIуэу къыщагъэсэбэп ­центр.
«Ещанэ миссием» щIигъэпсынщIэнущ технологие пэрытыр, къэхутэныгъэщIэхэр  производствэм къыхэшэныр, цIыхухэм я  псэукIэр егъэ­фIэкIуэныр. Псалъэм папщIэ, КъБКъУ-м 2030 гъэ пщIондэ зэрызиужьыну программэм хэтщ университетыр рынок IуэхухэмкIэ Дизайн-центрым дэлэжьэныр, оборонно-про­мышленнэ комплексым хуиIэ пыщIэныгъэхэр нэхъри ефIэ­кIуэн папщIэ,  «цифровой двойник» жыхуаIэм хуэдэ къы­зэгъэпэщынымкIэ (ЖКХ-м и IэнатIэхэри къызэщIиубыдэу). Апхуэдэм и къызэгъэпэщыкIэ хъунухэмкIэ ар ядэгуэшэнущ нэгъуэщI IуэхущIапIэхэми.
«Эрмитаж-Кавказ» проектым къэралым и пщэ щIы­налъэ псом я щэнхабзэм дежкIэ мыхьэнэшхуэ иIэнущ. Къэрал Эрмитажым щIыгъуу университетым къыщызэрагъэпэщ щэнхабзэ, щIэныгъэ, егъэджэныгъэ центр. Абы, шэч хэмылъу, еджапIэм  и пщIэр  къиIэтынущ, республикэм къакIуэ туристхэм я бжыгъэми хигъэхъуэнущ.
Къэдгъэлъэгъуа Iуэхугъуэ псори къызэщIэпкъуэжмэ, ­жы­пIэ хъунущ щIыналъэм зегъэужьыным и Iуэхум Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетыр жыджэру хэту. Экспертхэм къызэралъытэмкIэ, мыпхуэдэ моделым ехъулIэ­ныгъэхэр иIэныр елъытащ щIыналъэм щыIэ университетхэм я лэжьыгъэхэр гъунэгъу зэхуэщIыным.
Программэм хыхьэ еджапIэ нэхъыщхьэхэр илъэс къэс яхъуэжынущ. АтIэми, ди гуа­пэ хъуащ ди республикэм и еджапIэ нэхъыщхьэр а къэ­рал программэм хэтыну  зэ­фIэкI зиIэхэм зэрыхабжар. Шэч хэлъкъым ар щIыналъэ зыужьыныгъэм хуэгъэпса Iуэху­гъуэу зэрыщытым. 

КЪАРДЭН Маритэ.