ДызытепсэукI щIым щIэлъ хъугъуэфIыгъуэхэр къэбгъэсэбэп зэрыхъунум ехьэлIа сатырхэм дащрохьэлIэ алыдж еджагъэшхуэхэу Пифагоррэ Аристотельрэ къызэранэкIа я тхыгъэхэми, щIэныгъэм а и къудамэми хэлIыфIыхьа философ, сурэтыщI, тхакIуэ цIэрыIуэ Леонардо да Винчи и лэжьыгъэхэми.
АрщхьэкIэ геологие щIэныгъэм зиужьын щыщIидзар щIым къыщIах хъугъуэфIыгъуэхэм цIыхухэр нэхъ хуэныкъуэ щыхъуа XVIII лIэщIыгъуэращ. Ауэрэ, геологием пыщIа IэщIагъэхэри дунейм къытехьащ.
1966 гъэм КъухьэпIэ Сыбырым къыщагъуэтащ щIыдагъэрэ газрэ куэдыщэу здэщыIэ щIыпIэ. ИкIи, академик Яншин Александр зи пашэ гупым я жэрдэмкIэ, СССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и Президиумым гъатхэпэм и 31-м къищта Унафэм тету, а илъэс дыдэм мэлыжьыхьым и япэ тхьэмахуэр Геологым и махуэу ди къэралым щагъэуващ. Ар ягъэлъапIэ геофизикхэм, геохимикхэм, геоморфологхэм, шахтэ кIуэцIхэм щылажьэхэм, «маркшейдер» цIэ телъыджэр зыфIащу, бгыхэм щIэлъ хъугъуэфIыгъуэхэр къэхутэным зи IэщIагъэр тезыухуа инженерхэм, еджапIэ нэхъыщхьэхэм щIэсхэм, абыхэм я гъэсакIуэхэм.
ГъэщIэгъуэнщ
- Урысейм геолог IэщIагъэр къыщыгъэунэхунымкIи, щIым щIэлъ хъугъуэфIыгъуэхэр къэхутэнымкIэ къэрал IуэхущIапIэ псо къыщызэгъэпэщынымкIи япэу унафэ щызыщIауэ щытар пащтыхь Петр Езанэрщ. Ар къыщыхъуар 1700 гъэращ.
- ЩIэныгъэлIхэм къызэрахутамкIэ, ЩIы Хъурейм илъэс меларди 4,5-м нэблагъэ и ныбжьщ.
- Кольскэ хытIыгуныкъуэм щыпхаугъуэныкIа мащэ нэхъ ин дыдэм километр 12,26-рэ и кууагъщ. Абы и лъабжьэм хуабэр градус 220-м щынос.
- Антарктидэм щыIэ Эребус мафIэбгыр бахъэ къихупIэщ. ПсыIагъэм и жахуэхэр щIым къызэрытехьэу мэщт, асыхьэту мыл щохъури, абдеж дыдэм къат-къатурэ щызэтрещIэ.
- Тыркумэн хэгъэгум и Дарваз кратерым цIыхухэр «жыхьэнмэм и бжэкIи» йоджэ. 1971 гъэм абдежым геологхэм щIыр щаубрум бгъуэнщIагъ куущэ къыщыщIагъэщащ. Гъуэжлау абрагъуэм кърихуу щIэзыдза гъуэзыр, цIыхухэм я узыншагъэм дежкIэ зэрану къалъытэри, щIым и щхьэфэм къамыгъэсын щхьэкIэ абы мафIэ ирадзащ. Ар мыункIыфIыжауэ иджыри къыздэсым маблэ.
