Хьэтхэм къатехъукIыжауэ, адыгэ лъэпкъ уардэр тенджыз ФIыцIэ Iуфэмрэ Джы­лахъстэнеймрэ я зэхуакум дэлъ щIыналъэм къэралы­гъуэшхуэу щыпсэуащ илъэс мин бжыгъэкIэ. Адыгэ лъэпкъым и процент 95-р Урыс-Кавказ зауэжьым ­ихьауэ щытащ, зэтраукIами псэууэ  къэнахэм ящыщ куэд дыдэ Хэкум залымыгъэкIэ ирашами.  Абы и пэ къихуэу Адыгэ Хэкум цIыху мелуани 2 щыпсэуащ. 1763 - 1864 гъэхэм  къриубыдэу ди лъэпэгъу мелуан 1,5-рэ яукIащ, ирашащ е емынэмрэ  таломрэ яхьащ. ­Гуауэ зэрытщыхъущи, ираша адыгэр псори Тыркум нэсакъым: гъуэгу тету уз зэрыцIалэхэр къахыхьэри, абы илIы­кIащ, тенджызым щIилъэфа кхъухьхэм исахэри мин   бжыгъэкIэщ къызэрабжыр.

Нобэ ди лъэпкъэгъуу дунейм тетым я бжыгъэм ущIэуп­щIэмэ, къэпщытэныгъэхэм ­къагъэлъагъуэр зэхуэдэкъым, ауэ нэхъыбэм жаIэр цIыху мел­уани 3,5-рэщ. ЗэрыгурыIуэ­гъуэщи, ар пэжькъым, Тыркум и закъуэ адыгэу мелуани 7,5-рэ зэрыщыпсэур къэплъытэмэ.
Адыгэу дунейм текъухьахэр зыхуэдизыр зэгъэщIэным теу­хуауэ  иужьу (2021 гъэм)  ирагъэ­кIуэкIа къэпщытэныгъэм мып­хуэдэ бжыгъэхэр къагъэлъа­гъуэ:

Тыркум - мелуан 1,5-рэ.
Урысей Федерацэм - 751487-рэ (Къэбэрдей-Балъкъэрым                             -  52­97­47-рэ,
Адыгейм - 111677-рэ, 
Къэрэшей-Шэрджэсым                                 -  57­9463-рэ, 
Краснодар крайм - 19491-рэ, 
Ставрополь крайм - 9779-рэ, 
Москва къалэм - 4093-рэ, 
Осетие Ищхъэрэм - 2389-рэ), 
Иорданием - 270000-рэ,
Сирием - 75000-рэ,
Иракым - 44000-рэ,
Ливием - 30000-рэ,
Сауд Хьэрыпым - 29000,
Германием - 16000-рэ,
Мысырым - 13000-рэ,
США-м – 13200-рэ,
Палестинэм - 4700-рэ,
Израилым - 3400-рэ,
Сербием - 2100-рэ,
Узбекистаным - 1900-рэ,
Украинэм - 1000,
Австралием - 1000,
Болгарием - 500,
Мадагаскарым - 190-рэ.

Урыс-Кавказ зауэм и лъэхъэнэм зи Хэкум ираша мухьэ­жырхэмрэ Мысырым 1390 - 1517 гъэхэм тепщэгъуэр щызыIыгъа адыгэ мамлюкхэм я щIэблэм-рэ «адыгэ» (черкес) хужаIэу щыIэщ хамэ къэралхэм. Урысейм и щIыналъи 6-м нэхъ зэуIуу щопсэу адыгэхэр: Адыгэ, Къэбэрдей-Балъкъэр, Къэрэшей-Шэрджэс республикэхэм, Краснодар, Ставрополь крайхэм, Осетие Ищхъэрэ - Ала­нием (Мэздэгу щIыналъэм).
ЩIэныгъэлIхэм къраIуэ бжыгъэхэм дзыхь хуамыщIу, езыр-езыру къэпщытэныгъэхэр езыгъэкIуэкI  щIалэгъуалэ  жы­-джэрхэр диIэщ, ди гуапэ зэрыхъунщи.  Абыхэм къахутари ищ­хьэкIэ къэдгъэлъэгъуахэм фIыуэ къащхьэщIокI.
Пшахъуэр къигъэсэбэпурэ сурэт зыщI ГъукIэпщокъуэ Щауэмыр илъэс зыбжанэ хъуауэ къызэхекIухь ди лъэпкъэгъухэр щыпсэу хамэ къэралхэр икIи Европэм,  Африкэм, Къухьэ­пIэмкIэ щыIэ адыгэхэм яIуощIэ. «Си лъэпкъым и бжыгъэр зэ­рагъэмащIэр, адыгэр лъэпкъ мащIэхэм дызэрыхабжэр си гум идэркъым. ЩIэныгъэр зи гъуазэхэм я пщIыхь къыхэ­хуэх­хэркъым дэ мелуани 10 дызэ­рыхъур!», - жеIэ Щауэмыр.
Адыгэу дунейм тетыр зы щIыналъэ щыпсэуну зэхуэсыжауэ ди  нэгу къыщIэдгъэхьэнщ зы дакъикъэкIи, Европэм и къэралыгъуэ куэдым исым нэхърэ нэхъыбэ  дыхъуу дыпсэунут. Псалъэм папщIэ, Швейцарием цIыху мелуани 8,3-рэ щыIэу аращ. Болгарием, цIыху мелуани 7,2-рэ, Сербием - мелуани 7,1-рэ, Латвием, Литвам, Эстонием зэхэту - мелуани 6,2-рэ, Данием - мелуани 5,7-рэ, Финляндием - мелуани 5,5-рэ, Норвегием - мелуани 5,2-рэ, Ирландием -  мелуани 4,6-рэ, Монголием - мелуани 2,9-рэ. Зэ­рытщIэщи, абыхэм ящыщ дэт­хэнэри зыми емылъы­тауэ, экономикэ щхьэхуэ яIэу, ­заужьауэ апхуэдэщ. Уеблэмэ, къалъ­хур щыкуэд Таджикистаным, Къыргъы­зым, ­Тыр­­ку­мэным, языны­къуэ хьэ­рып къэралыгъуэхэм щып­сэур­къым апхуэдиз.
«Мелуани 10 хъу лъэпкъым нэмыплъ ептыныр тэмэмкъым. А мел-уани 10-м сыт хуэдиз политик, дзэпщ, щэнхабзэмрэ бзэмрэ я лэжьакIуэ, щIэныгъэлI, IэщIагъэлI яхэт?! Адыгэм Иордание пащтыхьыгъуэм къы­щыхуащI пщIэмрэ щIыхьымрэ сыт и уасэ!» - пещэ ГъукIэпщокъуэм.
Фырэ Анфисэ.