Хар инсанны да жамауат жашаугъа, шуёхлукъгъа юйретген, фахмусун ачыкълагъан, ёмюрлеге эсинде къалгъан жер, баям, школду. Мында сабийни, окъугъанындан тышында, ич дуниясы къуралады, устазлары уа огъурлулукъну юлгюлери боладыла.
Билим бериуде тау эллерибизни мектеплери шахардагъыладан артха къалмагъанлары шагъатлыкъ излемейди. Хушто-Сыртда юйретиу къалай къуралгъаныны, бу ишде къаллай жетишимле эм чурумла болгъанларыны юсюнден аны школуну директору Къожакъланы Малик айтханды.
- Малик Магометович, эм алгъа мектепни тарыхыны юсюнден билдирсегиз эди. Сора, бусагъатда къыралны жанындан билим бериуге уллу эс бёлюнеди, федерал, регион программала жарашдырыладыла, аланы хайырланнганмысыз?
- Хушто-Сыртны мектеби 1991 жылда ишленнгенди, къышда иги жылынады, шаудан суу, электроэнергия бла тийишлисича жалчытылынады. Сабийле чурумсуз, сууукъ болуп, саулукъларына хата жетмей окъурча, битеу мадарла этилгендиле. Башланнган класслагъа жюрюгенлеге аш-азыкъ бериледи.
Физкультураны эм спортну айнытыуну «Спорт – жашауну низамы» деген программасыны хайырындан спорт залыбызгъа тынгылы ремонт этдиргенбиз. Ол уллуду, физкультурадан дерслени, жарауну да бардырыргъа жарарыкъды. Сора, бир ай мындан алгъа бизде боксдан секция ачылгъанды. Аланы Беппайланы Руслан ара шахардан жюрюп юйретеди. Волейболдан къызларыбызны командасы республикалы эришиуде экинчи жерге чыкъгъанды, кёп башха турнирледе да, алчыла болуп, кубокла, саугъала алгъанды.
Тарыхыбызны юсюнден айтханда уа, 1958 жылны майында элибизде жетижыллыкъ школ ачылгъанды, ол жылны 1 сентябринде мектепге окъургъа 53 адам келгендиле. 1964 жылда ол сегизжыллыкъ школгъа тюрлендирилгенди, 4 жылдан а анда 147 инсан окъугъанды. 1968 жылны сентябринде ол орта билим берген школ болгъанды.
- Элледе эм уллу жарсыу, мен билгенликден, адамла кёчюп кетгенлери бла байламлы сабийлени азлыкъларыды. Сизде уа бу жаны бла болум къалайды?
- Бюгюнлюкде бизде 71 сабий окъуйду. Сабий садха да 3-6,5-жыллыкъладан 21-ри жюрюйдю.
Быйыл школну 6 сабий бошагъанды, аладан ючюсю – алтын майдалгъа. Муну аллында жыллада 4, буруннгу жылда уа 5 медалистибиз болгъанды. ЕГЭ-де алгъан баллары 80-ден озгъанды. 1-чи классха келгенлени да саны 6 болгъанды, былтыр 1-чи классда 5 сабий бар эди. Элибизде сабий кёпдю, алай жашларыбызны кёплери аскерде къуллукъ этгенлери бла байламлы, ала тургъан жерлеринде мектеплеге жюрюйдюле.
Былайда устазланы да сагъыныуну дурус кёреме, ала барысы да ишлерине кёллери бла берилген, анга жууаплы кёзден къарагъан адамладыла.
- Устазланы юслеринден айтханда, ала къаллай бир боладыла, араларында жаш специалистле бармыдыла?
- 18 устаз ишлейдиле. Аланы хакълары орта эсеп бла 20 минг сомдан асламыракъды. Белгилерге барысын да тийишлиди. Юлгюге, Тохаланы Жаннет Исхаковна орус тилден бла адабиятдан окъутады, жангыз бизде угъай, саулай Чегем районда да эм иги устазладанды. Аны окъуучулары бир къырал экзаменде бийик балла кёргюзтгендиле.
Малкъар тилден бла адабиятдан устаз Жанатайланы Лиза Ахматовна, сабийлеге ана тиллерине сюймекликни сингдиргенден тышында, тюрлю-тюрлю эришиулеге да къатышдырады. Сёз ючюн, Мёчюланы Кязимни чыгъармачылыкъ эм жашау жолуна аталгъан эришиуде биринчи жерни алгъанды, анда къытхан саугъаны уа школгъа бергенди. Математикадан окъутхан Ахкёбекланы Фатимат Масхудовна, ингилиз тилден устаз Куршаланы Джульетта Владимировна эм башхала бу къыйын ишде къарыуларын, билимлерин да аямайдыла.
Жаш устазла да бардыла, эки выпускнигибиз, вузну бошагъанлай, артха къайтырыкъдыла, ала целевой халда окъуй турадыла.
- Малик Магометович, сабийлени экзаменледе жетишимлери бла байламлы соруугъа къайтыргъа сюе эдим. Школну бошагъанланы артда жашаулары къалай къуралгъанына, ала окъуу юйлеге киралгъанларына бла къалгъанларына къараймысыз, ала бла байламлыкъ жюрютемисиз?
- Жюрютмей а! 18 жыллары толгъунчу ала бизни къолубуздадыла. Окъугъан жерлерине, жыйып справкала беребиз. Ала артда усталыкъ билим алырча вузлагъа неда сузлагъа киргенлерин эсепде тутабыз. Быйылгъы выпускниклерибизни юслеринден айтханда, аланы хар бири да окъуугъа киргендиле, ол санда республикадан тышында, ара шахарлада да. Мында алгъан билимлери алагъа ахшы мурдорлукъ да этгенди, конкурслагъа къатышадыла, ала окъугъан жерледен школубузгъа махтау къагъытла да келедиле.
- Ол, сёзсюз, къууанырча шартды. Эл болсун, шахар болсун, окъургъа сюйген амал табады демеклик тюз болур.
- Ма жангызда бу арт юч жылда школубузну бошап кетгенлени эсгерсек да, ала окъугъан жерлеринде махтаугъа тийишли болгъанлай турадыла. Башда айтханымча, мектебибизде сабий тынгылы билим алырча битеу онгла бардыла – китапла бериледиле, мекямыбыз ариу, таза, Интернет бла компьютерле тамам, столларыбыз, шинтиклерибиз жангы, шахардан бир уллу башхалыкъ жокъду. Уллу фонду бла библиотекабыз къачан да ачыкъды, окъуу китапла сабийлеге хакъсыз бериледиле.
Устазла ыйыкъгъа тёрт кере консультацияла бардырадыла, сабийлеге предметледен ангыламагъанларын юйретедиле, ол хакъсызды. Угъай, мен сабийими репетиторгъа жюрютюрге сюеме дегенле чыкъсала да, ол аланы сайлауларыды. Алай мени айтырыгъым, бир репетитор да мында устазладан кёп билим берлик тюйюлдю, аланы квалификациялары, сынамлары да уллуду. Арт 4-5 жылда бизде ЕГЭ-ни бералмай бир сабий къалмагъанды.
- Окъуучула олимпиадалагъа къатышамыдыла, алада къаллай жетишимле бардыла?
- Олимпиадалагъа дайым къатышабыз, бусагъатда да ала къыстау бара турадыла. Аланы эсеплерин энди кёрлюкбюз. Кесибизде хорлагъанланы районнга жиберебиз, анда къытханла уа билимлерин республика даражада кёргюзтедиле. Алгъын жылладагъы жетишимлени эсгергенде, орус тилден «Алтын кюз арты» конкурсда хорлагъанбыз, математикадан КВН-де да биринчи жерге чыкъгъанбыз, «Жылны окъуучусу» деген эришиуде да саугъалагъа тийишли болгъанбыз.
- Школну кесинде уа не ишле къурайсыз?
- Кёп болмай «Школчуланы россейли къымылдауларын» бардыргъанбыз. Бир кесекден а илмуланы ыйыкълары башланырыкъдыла, анда хар устаз да кесини предметинден конкурсла къурарыкъды, алада айырмалы болгъан окъуучуланы грамотала бла саугъаларыкъбыз. Школ программа, бусагъатда къыйын эсе да, байды.
Районну билим бериу управлениясыны башламчылыгъы бла «Шуёхлукъну жери» деген программаны чегинде къабарты школ – Чегемни 3-чю номерли мектеби бла шуёхлукъ жюрютебиз. Ол алгъаракълада башланнган эди да, сабийле андан бери бир бирлери бла байламлыкъны юзмегендиле, ол угъай, аны къайтарып къурарыбызны тилейдиле.
- Бусагъатда пандемия барыбызны да жунчутханды. Андан сакъланыр ючюн къаллай амалла этгенсиз?
- Тазалыкъгъа уллу магъана бериледи, бет эм къол къапла юлешинедиле. Устазларыбыз барысы да дарман салдыргъандыла. Роспотребнадзор, келип, болумну тинтгенди.
Медицина кабинетибиз барды, эрттен сайын сабийлени температуралары ёнчеленеди. Керек болса, биринчи медицина болушлукъ этерге хар неда жетишеди, насыпха, аллай болумла артыкъ тюбемейдиле.
- Малик Магометович, биз Жангы жылны аллында тюбешгенибиз себепли, эллилеригизге, газет окъуучуларыбызгъа да бир алгъыш айтсагъыз эди.
- Миллетибизге, адамларыбызгъа саулукъ тилейме, бу чыкъгъан ауруудан кери болайыкъ. Келир жылгъа къууанч бла жетейик, монглукъ, насып тежейме.
Ушакъны
Кульчаланы Зульфия
бардыргъанды
