Бу кюнледе Къабарты-Малкъаргъа РФ-ни Правительствосуну Председателини орунбасары Александр Новак келгенди. Мында болгъан кезиуюнде ол республиканы социал-экономика жаны бла айнытыугъа жоралап кенгеш бардыргъанды. Сёз анда эл мюлкню, промышленностьну, туризм сфераны онгдурууну, предпринимательствону тирилтиуню, инфраструктура эмда миллет проектлени тамамлауну юсюнден баргъанды. Жыйылыугъа КъМР-ни Башчысы Казбек Коков, регионну Правительствосуну, къырал власть органланы келечилери да къатышхандыла.

Ал сёзюнде Александр Валентинович социал-экономика сфераны айнытыуну къолгъа алгъанда, эм биринчиден, адамланы жашау болумларын игилендириуге эс бурургъа кереклисин чертгенди: «Правительствону Председатели Михаил Мишустинни буйрукъларында аны юсюнден тынгылы айтылады. Биз да кеси жаныбыздан сизге аланы тамамларгъа себеплик этерикбиз. Регионнга инвестицияла аслам халда келирча онгла къураргъа керекди. Нек дегенде ала жангы ишчи жерледиле, дагъыда бюджетге къошакъ тёлеуле келтирликдиле, миллет проектлени тамамларгъа да себеплик этерикдиле». Александр Новак республикада къурулуш, жол эмда эл мюлкледе иги жетишимле болгъанын да белгилегенди.
Казбек Коков республикада иш къалай болгъанына келип къараргъа заман тапханы ючюн Александр Валентиновичге ыспас этгенди. Къырал къаллай онгла бере эсе да, регион аланы толусунлай хайырланыргъа кюрешгенин, аны себепли битеу белгиленнген борчланы тамамларгъа таукел болгъанын чертгенди.
- Республиканы битеулю регион продукту (ВРП), коронавирус ауруу жайылгъаны ючюн кийирилген чеклениулеге да къарамай, быйыл 2,6 процентге кёбейип, 205 миллиард сомдан артыкъ боллукъду, деп ышандыргъанды КъМР-ни Правительствосуну Председатели Мусукланы Алий. - Тенглешдирип айтханда, былтыр ол 180,3 миллиард сом болгъан эди. Промышленностьда производствону кёрюмдюсю тюшмегенди – ол да къууандырады; республика алыучулагъа 50 миллиард сом багъасына продукция жибергенди. Эл мюлкде эмда къурулуш бёлюмде тирилик азаймагъанды. Биринчисинде былтыр 61 миллиард сом багъасына продукция жарашдырылгъанды. Эсге сала айтсакъ, бизни къыралда сатыуда болгъан кёгетлени бла жемишлени ючден бири Къабарты-Малкъарда ёсгендиле. Промышленностьда да болум игиди: былтыр – 30, быйыл а 33 миллиард сом багъасына ишле этилгендиле бу бёлюмде. Озгъан жыл хайырланыугъа кёп къалмай жарым миллион квадрат метр берилген эсе, быйыл бу кёрюмдю 520 минг квадрат метрге жетерикди, - деп чертгенди ол.

Мусукланы Алий гитче эмда орта предпринимательствону, алагъа къырал не бла билеклик этгенини юсюнден да сагъыннганды. Бу сфералада ишлегенлеге, чеклениуле кийирилген кезиуде налог, аренда, страховой тёлеулерин болжалгъа салыу жаны бла себеплик этилгенди, тюрлю-тюрлю субсидияла, займла, учуз кредитле берилгендиле. Дагъыда контроль-надзор ишлени бардырыугъа чек салыннганды. Аны барыны да хайырындан быйыл гитче эмда орта предпринимательство бла кюрешгенлени саны 18,5 минг болгъанды. Ол - 4,5 процентге, алагъа ишлегенлени саны уа – 17 процентге кёбейгендиле. Налогланы юсюнден айтханда, бу субъектле быйыл биринчи тогъуз айны ичинде бир миллиард сом тёлегендиле. Озгъан жылны кёрюмдюсю бла тенглешдиргенде, ол 43,2 процентге асламды.
Сагъынылгъан чеклениулени хатасын бирси бёлюмледен эсе туризм бегирек кёргенди; былтыр республикагъа солургъа келгенлени саны онбир процентге азайгъан эди. Быйыл а болум игиге айланнганды: ал тогъуз айны ичинде туристлени саны 840 мингнге жетгенди, жылны ахырына уа бир миллион болургъа ушайды. Алгъын бу кёрюмдюге 2024 жылгъа жетерге умут бар эди. Ич эмда тыш туризм бёлюмледе 6 миллиард сом багъасына жумушла берилгендиле. Бу бёлюмде 108 организация ишлейди да, алагъа кёп жаны бла болушлукъ берир амал болгъанды. Ол санда: субсидияла, учуз кредитле, налог тёлеулени азайтыу, аванс тёлеулени бериуню артха къоюу бла да.
Республиканы социал-экономика жаны бла айнытыуда миллет проектле не жаны бла да хайырлы болгъандыла, дегенди Мусук улу. «Къабарты-Малкъарда 47 регион проект жарашдырылгъанды. Аланы барына да 2019-2024 жылланы чеклеринде 35,7 миллиард сом бёлюнюрюкдю. Быйыл да иш къазауатды: къурулуш барады, тийреле тапландырыладыла, объектле жангыртыладыла, жолла тап халгъа келтириледиле. Битеу да 520 проектни тамамларгъа 4,2 миллиард сом къоратыллыкъды. Ол санда эски юйледе жашагъанланы жангы фатарлагъа кёчюрюуге, таза суу бла жалчытыу объектлени жангыртыугъа да аслам эс буруллукъду», - деп чертгенди ол.
Озгъан жыл бла тенглешдиргенде, быйыл розница сатыу-алыу ючден бирине кёбейиригин билдиргенди регионну Правительствосуну таматасы, кеслери алларына иш къурагъанланы саны он мингден атлагъанын да туура этгенди. Дагъыда республиканы бюджети къалай къуралгъанын, аны къыралны Финансла министерствосуна борчу аздан-аз бола баргъанын да билдиргенди. Ахыргъы кёрюмдю, 2018 жыл бла тенглешдиргенде, беш миллиард сомгъа азайгъанды. Алай бла республиканы коммерциялы банклагъа берлиги да жокъду. 
Ызы бла ишсизликни, гражданланы къолайлыкъларыны юслеринден хапарлагъанды. Биринчисини юсюнден айтханда, быйылны аллында, тийишли органлада эсепде 71 минг инсан тура эди. Шёндю уа аланы саны онюч минг болгъанды. Къалай-алай болса да, ол да, регионда жашагъанланы саны бла тенглешдиргенде, кёпдю, къыралда орталыкъ кёрюмдюден да уллуду. Анга Александр Новак да эс бургъанды. Адамланы къолайлыкъларыны юсюнден айтханда уа, былтыр ол кёрюмдю 3,3 процентге азайгъанды. «Республиканы Башчысыны аны бла байламлы буйругъу барды. Ол быйылгъы борчларыбызны арасында баш жерледен бирин алады. Алай дагъыда иш къалай боллугъун а багъаланы кётюрюлгенлерине кёре кёрлюкбюз – аны да ачыкъ айтыргъа керекди», - дегенди Мусук улу.
Кенгешде инфраструктура, туризм, промышленность, эл мюлк бёлюмледе инвестиция проектлени тамамлауну, алгъын жыллада жарты ишленип къалгъан талай социал магъаналы объектледе къурулуш ишлени жангыдан башлауну юсюнден да сёлешгендиле. Александр Новак промышленностьда умутланы, регионну эл мюлкюнде айнытыу неге таяннганын соргъанды, терек бахчачылыкъ иги айныгъанын да чертгенди. Аны бла бирге ишсизликни азайтыргъа эмда коммунал инфраструктураны жангыртыугъа асламыракъ эс бурургъа чакъыргъанды. Федерал эмда регион проектлени тамамлау иш Къабарты-Малкъарда тап къуралгъанын белгилеп, аланы жашауда бардырыргъа билеклик этерге хазыр болгъанын билдиргенди.

Улбашланы Мурат.