Байсыланы Мадина Терк районда жангыз таулу элни – Жангы Малкъарны – битеулю билим берген школунда информатикадан устазды. Ол ёсюп келген тёлюню окъутууда-юйретиуде алай эрттеден тюйюл эсе да, ата-анала, сабийле да тутхан ишине уллу кёллю болмагъаны ючюн анга ыразыдыла.
Биз а, аны бла тюбеп, билим бериуню, башха затланы юслеринден да ушакъ этгенбиз.
– Мадина Святославовна, заман оза барса, адам жашауну кёп затына башха кёзден къарай да башлайды. Сокъуранамыса устазлыкъны жолун сайлагъанынга?
– Кертисин айтханда, эм алгъа тигиучюге окъугъан эдим Майскийде. Устаз боллукъма деген сагъышым болмагъанды. Алай эсе да, бир жол сатыу-алыу-технология лицейни бошап, дипломуму да алып юйге келе тургъанымлай, маршруткада директорубуз Боташланы Шарифагъа тюбеп къалама. Ол а, окъуууму тауусханымы билип, школгъа чакъырады.
Алай бла урунуу жолуму мектепде эм алгъа лаборанткадан башлагъанма. Мында ишни жаратып, окъуууму андан ары ёсдюрюрге кёлленип, КъМКъУ-ну физика-математика бёлюмюню «прикладная математика» ызына киргенме. Анда билим алгъанымдан сора уа, мында информатикадан окъутуп тебирегенме.
Бюгюнлюкде устаз болгъаныма аз да сокъуранмайма. Анама окъуна хар заманда да айтама, мени педагогикагъа жолуму Шарифа Махмутовна ачханды деп. Аны себепли анга ыразылыгъым да уллуду. Ангыламагъан, билмеген затымы да юйретгенлей, тюшюндюргенлей турады. Сора адам тюз да школну бошагъан чагъында ол алыкъа къайсы усталыкъны жаратханын билип да къоялмайды, деригим келеди.
Кесим да бу элде ёсюп, окъугъан да бу школда этгенме. Аны ючюн а мында ишлегеним бютюнда багъалыды манга эмда магъаналыды.
Математика жанына сюймеклигим, баям, аппам Диналаны Жамалдан келген болур. Ол элни совхозунда аслам жылны бухгалтер болуп, жамауатдан хурмет, ыразылыкъ да тапханды.
– Энди сабийле Бир къырал экзаменлени берир заман да жууукълашып келеди. Информатикадан а сайлаймыдыла окъуучула сынауланы, сора аланы анга къалай хазырлайса?
– Хау, бу дерсден да бериучюдюле сабийлерибиз ЕГЭ-лени. Ангылайсыз, мектебибизде онбиринчи классха алай кёп адам къалмаучуду. Быйыл школубузну тёрт окъуучу бошарыкъдыла да, информатикадан экзаменни уа Отарланы Динара сайлагъанды, бу жаны бла усталыкъ алыр умутдады.
Бу предметден сынауланы асламысында тогъузунчу классны бошагъанла айырыучудула бизде. Быйыл онюч адам окъуйду бу классда. Информатиканы уа Мисакланы Камилла берликди. Былтыр а Байсолтанланы Алина баргъан эди да андан ЕГЭ-ге, бюгюнлюкде ол КИТиЭ-де билим ала турады.
Информатика къыйын илму болгъанын билесиз. Биз а аланы дерсни кесинде, андан тышында да хазырларгъа эс бургъанлай турабыз. Сёз ючюн, бюгюнлюкде Интернетде да «Сдам ГИА», «Я сдам ЕГЭ» дегенча, неда башха окъуу платформаланы хайырланыргъа болады. Алада берилген тестлени, сорууланы себепликлери бла сабий кесине билет да хазырлап, аны жууапларын жазып кёреди. Алай бла уа, билимини даражасын ачыкълап, ол иги терен ангыламагъан темаларына жангыдан къайтыргъа, сорургъа да онг табады. Мектепде эки компьютер классыбыз барды да, окъуучула аланы да хайырланыргъа эркиндиле.
– Биз билгенликден, мектепни «Точка роста» арасында да ишлейсе. Аны не себеби барды ёсюп келген тёлюге?
– Бизни школубузда бу ара 2020 жылда ачылгъан эди да, анга барыбыз да къууаннганбыз. Анда сабийле робототехникагъа, сурат алыргъа, инжичикле бла абериле этерге, шахматла бла ойнаргъа, 3Д-моделированиягъа тюшюнюрге да юйренедиле.
Ара къуралгъанда, аны себеплиги бла квадрокоптерле да берилгендиле. Ала бла кюрешген да сейирди сабийлеге. Сора 3Д-моделированияны да жаратадыла, аны болушлугъу бла ала ата-аналарыны туугъан кюнлерине саугъачыкъла, кеслери сюйгенча программалагъа тийишлиликде машинала, башха затла къураргъа да юйренедиле.
Ала барысы да окъуучуланы кеслери алларына сагъыш этерге, ол акъылларын а жашауда бардырыргъа амал бередиле. Арагъа уа школчула дерслеринден сора келедиле. Алагъа мында болгъан хар тюрлюсюне да жюрюрча онг да барды. Алай болур ючюн а, план жарашдырабыз, хар бири да кесине тап заманда келирча.
Андан тышында да, мектебибизде «Билим бериу» миллет проектни чеклеринде тарихли окъутуу бла байламлы ара да къуралгъанды (ЦОС). Ол ачылгъанда уа, онеки жангы компьютер, принтер эмда камера берилгендиле. Быллай амалла уа шёндюгю жангы технологияланы билим бериуде эркин эмда магъаналы хайырланыргъа онг бередиле. Аны бла бирге уа окъутуу да игилендириледи.
– Бюгюнлюкде билим бериуде тюрлениуле терк-терк боладыла. Сёз ючюн, быйыл школланы бошагъанла кеслерини сайлауларына кёре берген экзаменледен бирин жангыдан жазарча онг чыкъгъанды. Къалайды кёз къарамынг аны бла байламлы?
– Ол сабийлеге ахшы онг болгъанды деп сунама. Окъуучуну бирде сынаугъа барыргъа онгу болмай да къалады, неда ЕГЭ-ни кезиуюнде аурукъсуннганла, абызырагъанла да боладыла. Аны ючюн а бу тюрлениуге ата-анала да къууаннгандыла.
– Арт кезиуде билим бериу бла байламлы жыйылыулада окъутуудан эсе юйретиуню юсюнден бегирек айтылгъанчады. Ол ангыламла школну ишинде, жашауундамы окъуна дейик, ёмюрледен бери да бирге тюйюлмюдюле да?
– Юйретиу да, окъутуу да – ала «эгеч» бла «къарындашчадыла». Бу ангыламланы, кертиси бла да, бир бирден айырырча тюйюлдю. Болсада окъуугъа бюгюнлюкде Интернет бла окъунамы дейик, кеси аллына да тюшюнюрге болады. Сабийни ариу къылыкъгъа, таза ниетге, кесин жюрюте билиуге юйретир ючюн а, юлгю алырча адамла керекдиле, башхача айтханда уа – жамауат.
Жамауатдан бир жанлы тургъан адамгъа жашауда тынчды дерча да болмайды. Сёз ючюн, бизни сабийлигибизде элде абадан тёлю да юйретирге угъай демегенди. Жолда озуп бара туруп окъуна аладан уялгъанбыз, ол неда бу затны тапсызмы этген болурбуз деп да ийменнгенбиз. Жаш тёлюню юйретиуге жамауат бирден къайгъырса, эл да ол заманда бютюн айнырыкъды деп сунама.
Нек дегенде бюгюннгю тёлю – ол бизни тамблабызды. Ала окъууда, ишде да айырмалыла, ариу къылыкълыла болсала уа, миллетни атын да айтдырлыкъдыла.
– Ишигизде къууандыргъан, кёллендирген а не затды?
– Биз айтхан тарихли окъутуу бла байламлы ара къуралгъанда (ЦОС), интерактив къанга берилген эди да, анга бютюн къууаннганбыз. Ол, устазгъа дерс берирге болушлукъ болгъандан тышында да, хар неге да жарайды. Сабийлеге аны бла фильм кёргюзтебиз, ачыкъ дерслерибизде да аны себеплиги уллуду. Анга интернетни къошуп, ишлерге онг барлыгъы да алай.
Сора ЗД-принтер да бек къууандырады. Анда окъуучула экология жаны бла таза пластикден этедиле аберилени. Ол алагъа заран сала болурму саулукъларына деп сагъыш этерча тюйюлдю.
Сабийле информатика дерсни сюйгенлери да кёллендиреди. Къыйын эсе да, жашауну бусагъатдагъы излемлерине кёре анга сейирлери уллуду.
– Бюгюнлюкде жамауатны арасында устазны даражасын къалай кёресе?
– Жаш тёлю устазлыкъны жолун аз сайлагъанлары жарсытады. Быллай болум бу усталыкъны даражасын да таркъайтханы сёзсюздю. Бюгюнлюкде асламысы медицинагъа барадыла. Къурулушну, машиналаны ремонт этиуню сайлагъанла да бардыла.
Окъуучу болгъан кезиуюмде устазла бирге жыйылыучу отоуну къаты бла озуп барсам, алагъа къалай сукъланыучум эсимдеди. «Мен да алача болаллыкъ болурмамы, быллай адамланы тизгинлерине къошулалырмамы?»–деп, кеси аллыма аз кере сагъыш этмегенме.
– Ушагъыбызны аллында эм алгъа тигиучюге окъугъанынгы айтханса. Къол усталыкъгъа да хунеринг болур?
– Ол окъуууму бошагъан кезиуде миллет жыйрыкъ тигерге керек эди да, кесиме да, гинжиге да тикгенме аланы. Ол заманда таулула алагъа къаллай накъышла, оюула салгъанларына да сейирим уллу эди. Устазым Татьяна Михайловнаны ол жаны бла аслам китабы бар эди да, аладан кёп затны билгенме. Ол кесиме деп тикген жыйрыгъым бюгюнлюкде тепсерге уста эгешчигим Отарланы Лиуазадады. Гинжиге деп этгеним а окъуу юйде къалгъан эди да, шёндю да анда турады.
Ол хунерими хайырлана, жангы туугъан къагъанакъланы юйге чыгъаргъан кюнлеринде кийдирирча миллет кийимчикле, жууургъанчыкъла да тигеме. Эшиуню айтсагъ а, ол биз барыбыз да юйреннгенча ийнеледен сора да, ыргъакъ бла стол жабыула, тёбен, ёрге жанла да, салфеткала, башха затла да эшеме.
Анам да устады бу жанына. Ол тюкенде сатылгъан не уллу, омакъ жумушакъ илляуну да бир кёрсе, тюз анычаны эшип къоялады. Омакъ гинжиле, вазала да эшип тургъанды.
Юйде, сиз да сыйлы болугъуз, юч жаш ёседиле да, тамата ыргъакъ бла кюреширге талпынады. Кертисин айтсам, юйренсе уа сюеме. Нек дегенде бу хунерни хайыры бла адамны бармакълары ишлегенлеринден тышында да, ол саулайда аны саулугъуна ахшы себепликди.
