Спортчу, къарыулу-кючлю болуп, эришиуледе хорларына эм уллу къыйын тренер салады. Хар майдал аланы экисини да ишлерини эсебиди. Сабийлени, абаданланы да жарау этдирген инсан кеси да кёп жаны бла айныгъан, билимли, фахмулу болургъа тийишлиди. Аллай тренерлерибиз а бардыла, аладан бири Жангоразланы Хакимди. Ол Огъары Жемталаны спорт арасында сабийлени дзюдогъа, спортну дагъыда талай башха тюрлюлерине юйретеди. Ала, эришиулеге къатыша, жетишимли да боладыла. Бюгюн ол бизни ушакъ нёгерибизди.
- Хаким, эм алгъа, къайда окъугъанынгы, сабийлени жарау этдирип къалай башлагъанынгы юсюнден айтсанг эди.
- Огъары Жемталада туугъанма, мектепни да анда бошагъанма. Усталыкъ алыргъа уа Къабарты-Малкъар къырал аграр академиягъа киргенме, «Энергообеспечение» жаны бла окъугъанма. Спорт бла уа гитчелигимден бери кюрешгенме. Элибизде, районда да дзюдону тренер Занкишиланы Къубадий (жаннетли болсун) айнытып башлагъан эди, ол къоншуда жашагъанды. Аны жашы – нёгерим, белгили дзюдочу Казбек, башха жашчыкъла да жараулагъа сюйюп жюрюгенбиз. Алай тренер болургъа умут этмегенме, бу ишге къадар келтиргенди. Элибизде жараула бардырыргъа адам керек эди да, чакъыргъанларында, угъай демегенме.
- Кесинг а эришиулеге къатышханмыса, жетишимлеринг бармыдыла?
- Хау, республикада хорлап тургъанма, битеуроссей эришиуледе саугъалы жерлеге чыкъгъанма, Бабаланы Къууанчны хурметине турнирде да ючюнчю болгъан эдим.
- Сора жаратдынгмы бу ишни?
- Спортчуланы юйретгенли эки жыл болады, ал кезиуледе быллай бир сабий жыйыллыкъды деп, акъылымда да жокъ эди, бусагъатда аланы саны къыркъгъа жетеди, къоншу элледен да келедиле. Биринчи спортчуларым эришиуледе хорлай башлагъанларыны башхаланы да кёллендиргенди. Аланы жангызда дзюдодан хазырламайбыз, эркин тутушуугъа, бел бауладан тутуп тутушуугъа, мас-рестлингге, сумогъа, самбогъа да юйретеме, бу жаны бла да сынау алсынла деп. Аладан эришиулеге да баргъанбыз, ачыланы санына да къошулабыз.
- Дзюдо мени да сюйген спортумду. «Жумушакъ жол» деп кёчюрюледи, ниет жаны бла да байды.
- Кертиси бла да, ол спортну бек ариу, терен философиялы тюрлюлеринденди. Былайда къайсы спорт да адамны низамгъа юйретгени бла хайырлы болгъанын чертирге сюеме. Хар сабийге да былай айтама: «Мен залда тренерме, алай мындан башха жерде да мен болушурукъ затыгъыз болса, билдиригиз». Сабий бери кеси сюйюпмю келеди огъесе юйде къоймаймы жибередиле – аны барысындан да сорама. Ала жараугъа жюреклери тартып жюрюгенлери къууандырады.
Сабийле школда дерследе кеслерин къалай жюрютгенлерине, окъугъанларына да барып къарайма. Аланы суратларын школну махтау къангасына салсала, къууанама. Мен кёргенден, иги окъугъан сабий спортда да жетиширге кюрешеди.
- Кесинг а иги окъугъанмыса?
- Хау, «юч» белгим жокъ эди. Атам устаз болуп ишлегенди, аман окъургъа жарамай эди.
- Жараула къалай къураладыла?
- Жарауланы дерследен сора ыйыкъгъа алты кере бардырабыз. Бир жарау эки сагъатны неда андан да кёбюрек заманны ётдюрюледи. Жылы заманда эшикге да чыгъабыз, бассейннге уа Къашхатаугъа келебиз. Элли сабийлени саулукълары игиди, ол хауаны тазалыгъы, аш-азыкъ бла да байламлы болур. Не ашагъанларына бек къаты къарайма. Бир кере спортчу жашчыкъладан бирине атасы ахча береди, тюкеннге кир да, чипсы, газ сууму сюесе, ал деп. Ол а: «Хаким къоймайды аллайла бла ауузланыргъа»,- деп, алыргъа унамайды.
- Хаким, сабийле тренерлеринден къылыкъгъа юйреннгенлери жашырын тюйюлдю. Алай эсе уа, ол кеси да къаллай болургъа керекди?
- Кесин жюрютгени, адамлыгъы бла да юлгюлю болургъа тийишлиди. Сёз ючюн, залда жарау этдирип, сора тышына чыкъгъанлай а, тютюн ичиу – ол спортну ниетлерине келишмейди. Сабийлени хар зат да бир гитче шартдан башланады, деп юйретеме. Сёз ючюн, залгъа кире тургъанда окъуна чурукъларын тешип, тап салырларын излейме. Низам сакъланмагъан, итиниулюк болмагъан жерде жетишим да боллукъ тюйюлдю.
- Фахму уа?
- Жангыз фахму азлыкъ этеди. Юлгюге Баллиланы Расулну келтирейим, юйде аны жараугъа затын ачытыр деп жибермей эдиле. Бир кюн залгъа келсем, бир жанында сюелип турады. Жарау этерге сюйюп, башхала кетгенден сора да къалып, канат бла ишлемей къалмайды. Окъууда да ма аллай итиниулюгю барды. Тренер айтхан азды, спортчуну кесини талпыныуу болмаса. Сабийле юйлеринде да къоймайдыла жарауну, не этгенлерин кёргюзтюп, видеола да иедиле. Жаш тёлюбюзню аллай болгъанын кёрсем а, къууанама, ёхтемленеме.
- Тренер, спортчуну юйрете, анга къарыуун, заманын да къората, хорламлы болурун да излей болур. Алай саулукъларын кючлер ючюн спорт бла кюрешгенле да кёпдюле, аланы жараугъа аламыса?
- Ата-анала сабийлерини саулукъларын игилендирир неда аланы артыкъ семизликлерин кетерир ючюн да келтиредиле. Юлгюге, врачла семизден жюрегине ауурлулукъ жетеди деген бир жашчыкъ, бизде жарау эте, бир айны ичинде онбеш килограммгъа азайгъанды. Ол угъай, артда эришиулеге къатышып да тебирегенди. Дагъыда бирчиги токъсан килограммдан къысха заманны ичинде алтысы кетгенин къууанып билдирген эди. Сабийле семизликден къыйналгъанларыны, къарыусузлукъларыны сылтауун а татлыны кёп ашагъанларындан кёреме. Аны ючюн ата-аналаны бу затха эс бурургъа, аланы не ашагъанларына сакъ болургъа чакъырама.
Тренерча уа менде юйреннген сабийле кеслерин тап жюрютюрлерин, айнырларын, къытарларын да сюеме. Айтхылыкъ спортчуну хазырларгъа мураты хар тренерни да барды, ансыз къалай ишлерге боллугъун ангыламайма. Эришиулени аллында сабийлени иги тутушургъа, майдалла къытаргъа кёллендиреме. Айтханымча, тау элледе сабийлерибиз къарыулудула, итиниулюдюле, аладан уллу хорламланы сакъларчады. Бюгюнлюкде уа жетишимлери бла Мусукаланы Къууанч, Уяналаны Саид, Занкишиланы Имран, Таукенланы Салим, Маммеланы Даниял, Баллиланы Расул, Джанукуланы Эллина къууандырадыла.
- Къытдырсала, кёл этдириргеми кюрешесе огъесе урушханмы этесе?
- Сабийни халисине кёре. Тенг сермеш болуп, ол къарыуун аямай кюрешгенин кёрсем, жапсарама. Алай артыкъ кёл салмай эришсе неда, биле тургъанлай, халат жиберсе, урушама. Болсада, быллай жыл санда сабий бла сёлешгенде марданы билирге тийишлиди, артыкъ хыны этсенг, спортдан кёлюн къачдырып къояргъа къоркъуу барды. Сора, адамланы къатында бир заманда да урушмайма, юйретирик затымы чакъырып, кесине энчи айтама, ол кезиуде керекли, тюз сёзле да табама.
- Эришиулеге барыргъа себеплиг а этилемиди? Сора, спорт арада жарау этерге керек хар не да бармыды?
- Хау, аны ючюн ата-аналагъа, администрациябызны башчысы Занкишиланы Казбекге да ыразыгъымы билдирирге сюеме. Кёбюсюнде сабийлени эришиулеге неда башха жерлеге элтирге транспорт керек болады да, болушадыла.
Спорт арабыз а тынгылыды, уллуду, жарау этерча, кийинирча, жууунурча жерлери да бардыла. Башха спорт клубла бла байламлыкъда ишлейбиз, алгъаракълада «Бабугент» спорт арагъа келгенбиз, башха клублагъа да жараулагъа элтебиз, арада эришиуле да къурайбыз, ол мадарла сабийлени усталыкъларын ёсдюрюрге себеплик этедиле. Сора, ала къоншу эллеге келе, кеслерине жангы тенгле да табадыла – ол а жашауда бек керекди.
- Хаким, инсанны жашауунда юлгю алгъан адамы болады.
- Адамлыкъ, намыс жаны бла да манга юлгю атам Хасан бла анам Лейляды. Жаш сабий, бек алгъа, атасына къарайды, ол этген затланы къайтарады, анга ушаргъа сюеди. Атам-анамдан таматагъа хурмет этерге, низамгъа юйреннгенме, ала ишге да къаты болурума къайгъыргъандыла. Аланы кёре, мен да элимде жашаргъа, туугъан жериме жараргъа ниет этеме.
Ушакъны Кульчаланы
Зульфия бардыргъанды
