Мындан талай жыл алгъа алимле адамны киндигин тинтип къарагъандыла да, анда бактериаланы 1400 тюрлюсюн тапхандыла. Аладан 662 тюрлюсю илмугъа ары дери арталлыда белгили болмагъандыла.

Бизни тёгерегибизде болгъан бактерияланы билип, санап чыгъаргъа хазна онг жокъду. Кертиди, ол бизге алай уллу къоркъуу тюйюлдю, абызырар ючюн, къолларыбызны бошлап къояр ючюн да. Аланы микроскоп бла кёрюннгенлерин иммунитетибиз жокъ этеди. Алай исси жерде ала бек кёп боладыла, кеслери да терк жайыладыла, адамны саулугъуна уллу заран да саладыла.

Аладан ууланыудан аш орунну къалай сакъларгъа боллукъду? Мен специалистлени юйретиулерин бирге жыйышдыргъанма, ала бла сизни да шагъырей этерге сюеме.

Биринчиден, ашарыкъ затланы жаланда тюкенледе холодильникледен алыргъа тийишлиди. Къыймаланы къаллай тюрлюлерин да ичлерине хауа кирмеген чулгъамлада болгъанларын сайлагъыз. Чий жумуртхаланы, бютюнда тюз тауукъдан тюшгенлей, ашаргъа арталлыда жарамайды.

Ашарыкъны (бютюнда сютден этилгенлерини) ашар болжаллары къачан тауусулгъанларына уллу эс буругъуз, ийисгеп да кёрюгюз.

Экинчиден,къачан да, къайда да къолларыгъызны ашардан алгъа жуумай къоймагъыз.

Ючюнчюден,жемишлени бла кёгетлени жуумагъанлай ашамагъыз, ала бахчагъызда ёсдюрюлген эселе да. Сатып алгъанларыгъызны уа бютюн тынгылы жууаргъа керекди. Черек сууну хайырланмагъыз.

Тёртюнчюден, щёлочлары болгъан суусап сууланы ичмезге, сода къошулгъан ётмек-булка затланы ашамазгъа кюрешигиз. Аллай ашарыкълада микроорганизмле бютюн терк айныйдыла. Мыстылы затла уа аланы къурутадыла. Ол себепден лимон къошулгъан сууну, марокодан, ишхилдиден жарашдырылгъан суусап сууланы ичген хайырлыды. Ала ууланыудан, къозгъалгъан аурууладан сакъланыргъа болушадыла.

Бешинчиден, аш орунугъуз тынгысыз этдирип башлады эсе, дарманла ичерге ашыкъмагъыз. Ичигиз ёте эсе, микроорганизмле эмда аланы ууландыргъан кесеклери чыгъып келгенлерин билигиз. Ол кезиуде дарман ичмей 2-3 сагъатны турургъа боллукъсуз. Антибиотикле ичерге да ашыкъмагъыз – бир-бирледе ала хайыр бермей къаладыла.

Ууланыуну белгилери

Аланы ким да биледи: ётюу, къусуу, исси болуу, сууукъсурау, къарыусузлукъ. Ол кезиуде суусун затланы кёбюрек ичерге керекди, артыкъда мысты затланы.

Аш оруннга марганцовка иги болушады. Ол къошулгъан суу къызгъылдым болургъа керекди. Андан эрттенликде бла ингирликде бирер стакан ичерге керекди (сабийле уа – жарым стакан).

Дагъыда быллай амалны хайырлансагъыз да игиди: зверобойну, ромашканы эмда дугъуманы тенг ёлчемледе алып, ууакъ туурап, къатышдырыгъыз. Сора уллу къашыкъ бла бешисин 1 литр къайнар суугъа салыгъыз. Ол сууугъандан сора, кюн сайын 2-3 стакан ичигиз. Анга бир кесек бал да къошаргъа боллукъду.

Къалын кёк чай да ётгенни тохтатыргъа бек болушады.

Ичигиз ётген заманда ашамай бир кюн тургъан игиди. Андан сора уа тюрлю-тюрлю какла ашаргъа боллукъду (пиринчден, зынтхыдан). Кисельле, тахта битимледен жарашдырылгъан шорпала да иги жарашырыкъдыла. Хампук биширилген бир жумуртханы да кюнден бирин ашаргъа жарайды. Биширилмеген тахта кёгетлени бла жемишлени уа бир ауукъ заманны ашамай туругъуз.

Халкъ билген амалла

Мыстыкъулакъны тамырлары бла чапыракълары бек иги дарманлыкъ этгеннге саналадыла.  Аладан  уллу къашыкъ бла 1-2 кере аладыла, сора бир стакан къайнар суу къуядыла эмда бир урумгъа ичип къоядыла. Керек болса, кюннге бир ненча кере да ичерге жарайды.

Къасмакъны чапыракъларын эмда бутакъларын ууакъ турайдыла, уллу къашыкъ бла  сууукъ суу къуядыла, сел отда 5 минутну къайнатадыла. Сууугъандан сора сюзюп, аны саулай ичип къоядыла. Керек болса, дагъыда къайтарып  жарашдырыргъа боллукъду ол дарман сууну.

Къара ишхилдини, къара жумукъулну  (черёмуха) жемишлерин да хайырланыргъа боллукъду. Аладан компот, кисель да хазырлайдыла.

Чегиле ууланнганда, татыранны унун да хайырланадыла. Абадан адамгъа аны чай къашыкъ бла бири да жетеди. Аны жарым стакан сууукъ суу бла къатышдырадыла эмда ичип къоядыла. Аны экинчи кере ичерге хазна тюшмейди, - алай иги жарайды ол.

12 жыллары толмагъан сабийлеге уа  абаданлагъа деп тохташдырылгъан марданы 12 кесегинден бирин, сабийни жыл санына керелеп, хайырланыргъа керекди. Аны да бек амалсыз болгъан кезиуде.

Аш орунларында жаралары болгъан саусузлагъа уа татыранны хайырланыргъа арталлыда жарамайды.

Юсюпланы Галина хазырлагъанды.