Быйыл окъуучусу орус тилден Бир къырал экзаменден жюз баллгъа тийишли болгъан устазларыбызданды Байдаланы Раиса. Ол Нальчикни онжетинчи номерли школунда бу предметден дерсле береди.

Сабийлени юйретиуге бла окъутуугъа кесини юлюшюн къоша, дайым жетишимли болгъанлай келеди. Аны окъуучулары «Живая классика» къырал даражалы конкурсда да айырмалылагъа саналгъандыла. Бюгюннгю ушагъыбыз аны блады.

-Раиса Ахматовна, окъуучусу ЕГЭ-де эм бийик эсепни кёргюзтген устазны сезимлери къаллайладыла?

-Мен аны алай боллугъун сакъламагъанма неда ол шартха бир уллу сейир этгенме десем, ётюрюк айтырыкъма. Аны да кесим бир уллу къыйын салгъанма деп угъай, къызчыкъ бир да болмагъанча тынгылы окъугъанды, билимге итиниулюгю не заманда да барды эмда аны ол ышаны хурметге, сейирге да тийишлиди, биринчи классдан жаланда «бешле» алгъанды.

Карина Жемухованы, эсгерте кетейик, анасы таулуду. Сакинат Мажмудиновна тарыхдан, обществознаниеден да устазды. Аллай тиширыуну къолунда ёсген сабий а андан башха тюрлю болгъан да этерик болмаз эди.

Алайды да, аны жетишимине сейир угъай, къууаннган этгенме. Ол репетиторгъа жаланда бир жылны ичинде жюрюгенди. Болсада алайсыз да жазаллыкъ эди сынауну бийик баллгъа деп сунама. Алай эсе да, адамгъа бир къайтарыргъа сюйген темасын эсине тюшюргенни да хатасы болмаз. Ахыр беш жылны ичинде окъуучуларым токъсандан аслам балланы алып, къууандыра тургъандыла, алай а жюз балл алгъан а эндиге дери чыкъмагъанды.

Бюгюнлюкде Камиллача сабийле аздыла. Акъыллыла асламдыла. Алай эсе да, ала кеслерини билимлерин айнытыргъа ашыкъмайдыла. Интернетни тапсала, ол а аланы бузады. Болсада аны тап хайырлана билгенле да бардыла. Ала кеслерине тюз жолну ызласала уа, анга да къууанаса.

-Орус тилден окъутхан устазланы ишлери къол аяздачады. Нек десек, бу дерсден ЕГЭ-лени окъуучула борчлу эмда аслам халда бередиле. Аланы юйрете туруп, неге бегирек эс бурасыз?

-Эм алгъа, асламысында биз программаны берирге, анга кёре теманы ангылатыргъа керек болабыз. Энчи сынаулагъа уа аланы дерсден тышында хазырлайбыз. Сабийле кеслерини билимлерин КИМ-леде болгъан ишлеге жууапла бералырча даражагъа жетдирирге тийишлидиле.

Аны себепли биз алагъа дерсни кезиуюнде тюбеген соруула тилни къайсы бёлюмюнде окъулгъанларын да эсгертгенлей, ала темаланы унутмазларына къайгъыргъанлай турабыз. Аллай соруула экзаменде тюбеп къалыргъа боллукъларын да ангылатабыз.

ФГОС-лагъа тийишлиликде классдан тышында ишни бардырыргъа ыйыкъгъа бир сагъат бериледи. Бу заманны да мен онбиринчиге жюрюгенлени сынаулагъа хазырлар ючюн хайырланама. «Я сдам ЕГЭ» деген программагъа таянама. Андан сора да, кеслери соргъан соруула бла байламлы консультацияланы бардыргъанлай турама.

Бир къырал экзаменлеге дери сынау халда бардырылгъан ишле да бериледиле. Жаланда аланы быйыл дистанциялы халда болургъа тюшюп къалгъанларыны хатасы да жетгенди сабийлеге. Жарсыугъа, бу амал окъуучуланы билим алыргъа бетден-бетге кёрюп тургъанлай, классда берилген дерсге бир зат да жетмейди.

Нек дегенде ала алайсыз ишни кеслери тамамламайдыла, сагъыш, оюм да этмейдиле. Интернетден алып къоядыла хар неге да жууапны. Ол а, айхай да, менден, бирси педагогладан да алгъа болгъанын, анда къайсы тема да табылгъанын кесигиз ангылайсыз. Аны себепли биз аланы сагъыш этерге, оюмларын айта билирге юйретебиз. Андан сора уа – эртте окъулуп кетген темаланы унутмазгъа. Кесигиз билесиз, орус тилде ала (темала) бир бирлери бла байланып баргъанларын.

-Бюгюннгю устаз – ол къаллай болургъа керекди эмда усталыгъынг бла байламлы санга бютюн къыйын кёрюннген неди?

-Бусагъатда ол къайгъылагъа (стресс) тёзюмлю болургъа тийишлиди, биринчиден. Ишибиз кёп заманны алады, къагъыт жумушла да асламдыла. Жангы технология амалланы, бюгюннгю сабийлени къылыкъ жаны бла ышанларын (психологияларын) да билирге, ангыларгъа керексе. Аланы кесинги тенгингча кёрюрге да.

Устаз къалай ишлерге тийишлисини юсюнден бусагъатдагъы ата-аналаны ангылаулары, кёз къарамлары да ёзгергендиле. Аланы, жарсыугъа, окъуучу кеслери сюйгенча багъаны алмаса, педагог терс сунуп къойгъанлары да тюбейдиле. Иш сынамы, билими, окъуулулугъу болгъан устаз а кеси къалай ангыламайды кимни къаллай билим даражасы барлыгъын.

ОГЭ-лени, ЕГЭ-лени соруулары, ишлери бир энчи стандартлагъа кийирилгенле болуп къалгъанларын жаратмайма, бютюнда кёлден жазмаланы. Аны алайлыгъы бир-бир окъуучулагъа тап окъунады, алай а кесини оюмун тынгылы жазаргъа сюйгенлеге - угъай. Башхача айтханда уа, ол болум сабийни чыгъармачылыкъ жаны бла айныууна чырмауду.

Кертиди, бу тюрлю сынаула окъуучулагъа иги амалланы бередиле. Аланы хайырлары бла узакъ тау элледе ёсгенлени ара шахарларыбызда окъур, ишлер онглары да бардыла. Жаланда ОГЭ-лени, ЕГЭ-лени да ичлеринде берилген ишле бла аланы бардырыу къалай къуралгъаны – ма бу затланы игилендирирге керек эди.

Экзамен ишледе терминлени башхаракъ берилгенлери да къыйнайды окъуучуланы. Лексикадан, фразеологиядан, стилистикадан болгъан сорууланы уа жаратама. Орус тилден тыйгъыч белгиле жаны бла да тынч тюйюлдю.

-Бюгюнлюкде сабийле да башхаракъла болгъанларын эсге алсакъ, алагъа жаланда Жарыкъландырыу министерство жарашдыргъан тизмедеги китапланымы бересиз окъургъа, огъесе уа?

-Айтханымча, эм алгъа программада берилген планны тамамларгъа кюрешебиз. Тюрлениуле литература дерсге бютюн хаталы болгъандыла, жарсыугъа.

Шёндю кеслери алларына чыгъармаланы окъугъанла аздыла. Бир-бирлери жаланда программадагъы китапла бла чекленедиле, бирсилери уа аланы окъуна билирге излемейдиле.

Болсада олимпиадалагъа къатыша, алада жетишимли болгъанла бюгюннгю жангы авторланы окъуна биледиле. Бир классда беш-алты китап окъугъан болса, ол да игиди.

Алгъын окъуучула жазгъан сочинение орус литература бла къаты байламлы эди, шёндю уа алай тюйюлдю. Сора биз жигитге санагъанланы бусагъатдагъы сабийле башхача сунуп да къоядыла. Бир-бирде сен кёп, иги да хазырланнган темагъа эслерин бурургъа да излемейдиле. Бирде уа бу алагъа сейир да болмаз деп сагъыш этсенг, ала анга бютюн акъылларын бёледиле.

Шёндюгю окъуучу дерсге сейири бла келирча этген тынч тюйюлдю. Болсада аланы сейирлерин анга бурдурур ючюн бир затны табама да, анга кёре сагъышларын айтмагъа къояма. Хау, ала халатла бла жазаргъа боллукъдула, алай эсе да, сёлеше туруп, оюмларын билдираладыла.

Алай эсе да, литературадан кёлден билген затлары окъуна аланы эслеринде, сёз ючюн, бизни тёлюдеча, кёпге дери къалмайды. Ол алай бу дерсден борчлу халда экзамен болмагъаны ючюнмю болур деригим да келеди.

-Дерсни кезиуюнде ишеклилик туудургъан затны юсюнден тюзюн билмейме, къараргъа, эсгерирге керек эди деп, сабийлеге айталамыса?

-Алай этерге жарай да болмаз, мен а айтыучума, хау. Устазны бла окъуучуну арасында бир бирге ышаныулукъ, хурмет да болургъа керекдиле. «Келигиз, бирге излейик да кёрейик»,-десем, ала да болушлукъ этедиле, сора бирден ишлеп башлайбыз.

Сабийле бюгюнлюкде башхаракъла эселе да, ала бла ушакъ бардыргъан сейирди. Аллай бир чакъ ючюн окъуна ишлерге боллукъду школда. Аланы жетишимлери бизге да хычыуундула. Артда мектепни тауусханларындан сора окъуулары, къадарлары ахшы болгъанын билсек, анга да къууанабыз.

Бизни аллыбызда алыкъа гитчелеча кёрюнселе да, тамблагъы жашау аланы билимлерине кёре боллукъду. Аны себепли ишекли болгъан затымы аладан жашырмайма. Алай бла уа окъуучуларым: «Устаз кеси да билмейди», -деп турмай, манга болушлукъ этерге, дерсде биригип ишлерге кёлленедиле. Аны хайыры бла уа арабызда бир бирге ышаныулукъ, хурмет да кючленедиле.