КъМР-ни Правительствосуну «Вконтакте» социал сетьде бёлюмюнде бардырылгъан тюзюнлей эфирде республиканы  къурулуш эмда ЖКХ министри Алим Бербеков Регионнга оноу этген араны келечисине республикада тамамлана тургъан проектлени юсюнден хапарлагъанды, къараучуланы  сорууларына да жууапла бергенди.

- Алим Хазешович, бизни республика къурулуш жаны бла къаллай программалагъа къатышады эмда аланы чеклеринде не зат этилгенди?

- Республика быйыл къатышхан миллет проектлени эмда къырал программаланы чеклеринде этиллик ишлеге 7 миллиард чакълы сом бёлюннгенди. Тенглешдирип айтсам, ол былтырдан тёрт кереге асламды.

Алай бла «Билим бериу» миллет проектге кёре  он объект ишленеди, «Демографияны» хайырындан а – сегизи. «Саулукъ сакълаугъа» кёре – 10, «Жашау журтла эмда шахар болум» дегеннге къатышханыбызны хайырындан а 18 объект  тамам боллукъду.

Республика дагъыда талай къырал программагъа къатышады. «Маданиятны айнытыу», «СКФО-ну айнытыу», «Эл тийрелени комплекс халда айнытыу» дегенлени чеклеринде алты объект ишленеди. Къабарты-Малкъарны бюджетинден бёлюннген ахчагъа уа энтта да бешисинде мадар этиле турады.

Бу проектле бла программала адамланы жашау болумларын игилендирир хыйсап бла бардырыладыла. Аны бла бирге жангы ишчи жерле къураргъа, экономиканы айнытыргъа, дагъыда окъургъа, спорт бла кюреширге, тынгылы медицина болушлукъ алыргъа, хар нелери бла жалчытылгъан учреждениялада культура жумушла тамамларгъа себеплик этерикдиле.

- Быйыл хайырланыугъа къаллай объектле берилликдиле?

- Битеуда онжетиси. Ол санда юч тынгылы школ барды - 1785 окъуу  жер бла.  Ала Прохладна шахар округда, Нарткъалада эмда Куба элде ишленедиле. Энтта да жети орта школну къурулушу башланнганды. Ала уа келир жыл хазыр боллукъдула.

«Демография» миллет проектни чеклеринде яслилени санына быйыл беш жангысы къошуллукъду: Нальчикде, Жангы Малкъарда, Ташлы-Талада эмда экиси - Бахсанда. Алагъа 380 сабий жюрюрча боллукъду.

«Саулукъ сакълау» миллет проектни хайырындан Аушигерде амбулатория ишлене турады, Дыгулыбгей элде поликлиника да жангыртылады. Биринчисинде подряд организацияны адамлары хар нени да бошагъандыла, шёндю аны оборудование бла жалчытыу барады. Поликлиникада уа къурулуш - монтаж ишле бла кюреше турадыла.

- «Тап шахар болум къурау» деген проектге кёре уа  бизни республикада не мадар этилгенин айтсагъыз эди.

- Бу проектни излемлерине кёре шахарлада болумну отуз процентге игилендирирге керекди. Дагъыда аны къураугъа жамауат  тири къатышырча амал табаргъа тийишлиди.

Белгилеп айтайым: 2018 жылдан бери саулай республикада кёп фатарлы юйлени 446 арбазлары эмда 121 жамауат тийре тапландырылгъандыла. Гитче шахарлада эм иги проектлени битеуроссей конкурсунда хорлап, Бахсанда парк къурагъанбыз эмда  «Чегем-Парк» деген аллай тийре жарашдыргъанбыз. Мен кесим аланы экилеринде да бир ненча кере болгъанма, адамла алагъа сюйюп келгенлерин кёргенме.

РФ-ни Къурулуш министерствосу бизни къыралда шахарлада болумну эсеплерин жыл сайын  чыгъарады. Аны ачыкълагъан кёрюмдю 180 баллгъа жете эсе – ол болум тапха саналады. Республиканы былтыр орта кёрюмдюсю 181,3 эди. Бизде шахарланы арасында эм бийик баллны (233) Нальчик алгъанды. Терек (192) бла Бахсан (181) а экинчи эм ючюнчю жерлеге тийишли болгъандыла.

 Жамауат  къол кётюрюп сайлагъан онюч  тийре, сора дагъыда биз кесибиз къошуп энтта да бири быйыл сентябрьни биринчисине дери тамам этилликдиле. Алгъаракълада къол кётюрюу бла  келир жылгъа онбеш объект сайланнганды.

- Таза суу бла жалчытыу а къалайды?

- 2019-2021 жыллада суу ызладан  битеуда 141 километри ишленнгенди  эмда жангыртылгъанды. Аны юсюне  да онтёрт къую жарашдырылгъанды. Аланы барына да биз 260 миллион сом къоратхан эдик.

Энди уа 2022-2024 жыллада этиллик ишлеге федерал бюджетден 128 миллион сом бёлюнюрюкдю. Анга онюч элде: Кубада, Тёбен эмда Огъары Куркужинледе, Къашхатауда, Бабугентде, Сармаковода, Лячинкъаяда, Къара-Сууда, Эски Черекде, Анзорейде, Терекде, Быллымда эмда Нартанда  таза суу бла жалчытхан объектле жангыртыллыкъдыла.  Биз, ала бла байламлы ишлени  быйылгъа кёчюрюр амал излеп, федерал министерство бла оноулаша турабыз. Къысхасы,  барын да 2022 жылда тамам этип бошаргъа таукелбиз. Сёз ючюн, объектледен биринде иш башланнганды.

Дагъыда «Восточный» эмда «Эркин ёзен» микрорайонлада таза суу бла жалчытыу эмда канализация  ызла тартыу ишле башланнгандыла. Бахсан шахарда да  аллай  мадар этерге таукелбиз.

- Къараучуларыбыздан бири сорады: «Экологистика» бла келишим нек этерге керекди, анга угъай дерге боллукъмуду»?

- Республикада кир-кипчикни ташыу жаны бла регион операторну тёрт жыл мындан алгъа конкурс  бардырып сайлагъанбыз. Ол «Экологистика» организацияды. Биз аны бла келишим этгенбиз, информацияны битеу официал СМИ-леде басмалагъанбыз.

Федерал законда (89-ФЗ) айтылгъаннга кёре, инсанла, предпринимательле, организацияла бла предприятияла да регион оператор бла келишим этерге борчлудула. Анга къол салмайма дегенликге, жууаплылыкъ кетерилмейди, кир-кипчикни ташыу ючюн хакъны  тёлерге тюшерикди. Андан албугъартханнга  уа тазир салынырыкъды.

- Бу жаны бла льготала бармыдыла, аланы къайда алыргъа боллукъду?

- Бардыла. Федерал законодательствода айтылгъаннга кёре алагъа ма была тийишлидиле: I, II эм III къауумлагъа кирген сакъатла, ЧАЭС-де аварияны кетерирге къатышханла эмда анда сакъат болгъанла, урунууну ветеранлары, Уллу Ата журт урушха къатышханла эмда анда сакъат болгъанла, сора аланы юйдегилери, аскер къазауатланы ветеранлары, «Блокадалы Ленинградда жашагъан» деген белгилери болгъанла  эмда аланы юйдегилери, сакъат сабийлери болгъан юйюрле, политика репрессияланы сынагъанла, кёп юйюрледен  сабийле.

Дагъыда къолайсызлагъа субсидия бериледи. Аны алыр ючюн  Урунуу эмда социал къоруулау управлениягъа барып заявление жазаргъа керекди.

- Ахыр соруу  тозурагъан жашау журтладан кёчюрюу бла байламлыды: бу жаны бла не мадар этилгенди?

- Тийишли программагъа кёре 2019 жылдан башлап 2023 жылгъа дери биз 17 мингден артыкъ квадрат метрде жашагъан мингден аз аслам адамны жангы юйлеге кёчюрюрге керек эдик. Ол кеси да кёп болмай тёрт жюз фатарды. Сёз мында 2017 жылгъа адам жашау этерге жарамагъаннга саналгъан юйлени юсюнден барады.

Алай бла ол ишлеге 560 миллион сом бёлюннгенди. Андан 522 миллион федерал фонддан келгенди, алты миллион республиканы бюджетинден бёлюннгенди, 32 миллион сомну уа жер-жерли бюджетле кеслеринден къошхандыла. Биз бу программаны болжалындан эки жыл алгъа окъуна тамам этгенбиз.