КъБР-м и Парламентым ЕгъэджэныгъэмкIэ, щIэныгъэмрэ щIалэгъуалэм я IуэхухэмкIэ, ЩэнхабзэмкIэ, жылагъуэм зегъэужьынымрэ хъыбарегъащIэ политикэмкIэ и комитетхэм иджыблагъэ зэгъусэу ирагъэкIуэкIа зэIущIэм депутатхэр щытепсэлъыхьащ гуманитар егъэджэныгъэр зэфIэгъэувэным РАН-м и Къэбэрдей-Балъкъэр щIэныгъэ центрым Гуманитар къэхутэныгъэхэмкIэ и институтым хуищI хэлъхьэныгъэм.
Абы хэтащ КъБР-м и Iэтащхьэмрэ Правительствэмрэ я лIыкIуэу КъБР-м и Парламентымрэ суд IуэхущIапIэхэмрэ щыIэ ДыщэкI Мадинэ, республикэм и министерствэхэм, Гуманитар къэхутэныгъэхэмкIэ институтым я лIыкIуэхэр, КъБР-м и Парламентым и ЩIалэгъуалэ палатэм щылажьэхэр.
ЕгъэджэныгъэмкIэ, щIэныгъэмрэ щIалэгъуалэм я IуэхухэмкIэ комитетым и унафэщI Емуз Нинэ жиIащ комитетитIым зэуIуу зэIущIэр къызэрызэрагъэпэщам Iэмал нэхъыбэ къазэрыритыр къаIэта Iуэхум епха гугъуехьхэм нэхъ куууэ хэплъэну. Къэпсэлъам къыхигъэщащ республикэм гуманитар егъэджэныгъэм зэхъуэкIыныгъэфIхэр зэригъуэтам Гуманитар къэхутэныгъэхэмкIэ институтым и гуащIэ зэрыхэлъыр къызэрылъытапхъэр.
ЩэнхабзэмкIэ, жылагъуэм зегъэужьынымрэ хъыбарегъащIэ политикэмкIэ комитетым и унафэщI Къумал Заурбэч жиIащ зи гугъу ящI IуэхущIапIэм цIыхубэм дежкIэ мыхьэнэшхуэ зэриIэр, абы лъэпощхьэпо хуэхъухэр къызэранэкIыным набдзэгубдзаплъэу бгъэдыхьэн зэрыхуейр.
Гуманитар къэхутэныгъэхэмкIэ институтым и унафэщI Дзэмыхь Къасболэт тепсэлъыхьащ IуэхущIапIэм и тхыдэмрэ и зэфIэкIхэмрэ. Ар 1926 гъэм щIышылэм и 6-м къызэрагъэпэщауэ щытащ, щIыналъэм щыпсэухэм я бзэхэр, хабзэхэр, IуэрыIуатэр, тхыдэр, щIыуэпс къулеигъэр, экономикэр джынымрэ цIыхухэр щэнхабзэ хъугъуэфIыгъуэхэм дегъэхьэхынымрэ я мурад нэхъыщхьэу. Мы зэманым ар хабжэ Урысей Федерацэ псом щылажьэ апхуэдэ IуэхущIапIэ нэхъыфI дыдэхэм.
- ЩIэныгъэхэмкIэ Урысей академием и комиссэм 2011 гъэм ди институтыр къилъытауэ щытащ адыгэхэмрэ къэрэшей-балъкъэрхэмрэ я бзэхэр, IуэрыIуатэр, литературэр, тхыдэр, археологиер, этнологиер джыным къыдэкIуэу, дунейпсо, урысей тхыдэмрэ щэнхабзэмрэ зэгъусэу къэзыхутэ щIэныгъэ IуэхущIапIэу абы и закъуэ фIэкIа зэрыщымыIэр, - къыхигъэщащ Дзэмыхьым.
Институтым и лэжьакIуэхэр псори зэхэту цIыху 88-рэ мэхъу. Абы щыщу цIыху 21-р щIэныгъэхэмкIэ докторщ, щIэныгъэхэмкIэ кандидатхэр 43-рэ мэхъу. IэщIагъэлIхэм яхэтщ Къэбэрдей-Балъкъэрымрэ КИФЩI-м и нэгъуэщI республикэхэмрэ щIыхь зиIэ я лэжьакIуэхэр, УФ-м щIэныгъэ нэхъыщхьэ щетынымкIэ щIыхь зиIэхэр, ЩIэныгъэмрэ техникэмрэ епхауэ КъБР-м ит Къэрал саугъэтыр зыхуагъэфэщахэр.
IуэхущIапIэр къызэрызэрагъэпэщрэ тхылъ миным щIигъу къыдагъэкIащ, монографие къэхутэныгъэу 650-рэ яхэту. Дзэмыхьыр къытеувыIащ къэралым и щIэныгъэм хэлъхьэныгъэ хуэзыщIа лэжьыгъэ нэхъыщхьэхэм. Ахэр фIыуэ къызэралъытам и щыхьэту, къэпсэлъам къигъэлъэгъуащ институтым къыдигъэкIхэм мызэ-мытIэу дамыгъэ лъагэхэр къызэрыхуагъэфэщар. Апхуэдэу, 2018 гъэм институтым и лэжьакIуэ гупым къыдагъэкIа монографиеу тIум къыхуагъэфэщат ЩIэныгъэ лэжьыгъэхэмкIэ Ждановым и цIэр зезыхьэ XI дунейпсо зэхьэзэхуэм япэ нагъыщэ зиIэ и щIыхь тхылъыр.
Къэпсэлъам зэрыжиIамкIэ, институтыр мэлажьэ Къэбэрдей-Балъкъэрым щыпсэухэм я тхыдэмрэ зыужьыныгъэмрэ щIэныгъэ лъабжьэ етыным пыщIа гугъуехьхэм гулъытэ хэха хуищIу. Абы къыхигъэщащ институтым и къэхутэныгъэхэр щIэгъэкъуэн зэрахуэхъур республикэм щыпсэу лъэпкъхэм я щэнхабзэр хъума хъуным, республикэм, къэралым я социально-экономикэ, жылагъуэ-политикэ щэнхабзэ зыужьыныгъэ ехьэлIа къалэнхэр зэфIэхыным. Апхуэдэ лэжьыгъэхэр республикэм и еджапIэ нэхъыщхьэхэми, колледжхэми, курыт еджапIэхэми къыщагъэсэбэп.
IуэхущIапIэр жыджэру хэтщ Урысейм и псэкупсэ хъугъуэфIыгъуэхэм я лъабжьэмрэ лъэпкъ зэгурыIуэныгъэхэмрэ егъэфIэкIуэным хуэгъэзауэ щыIэ щIыналъэ, федеральнэ программэ щхьэхуэхэр гъэзэщIэнми. Гуманитар къэхутэныгъэхэмкIэ институтым, езыми нэгъуэщI IуэхущIапIэхэр къыгуэтуи, щIэныгъэ журнал зыбжанэ щIыналъэм къыщыдегъэкI. Абы и лэжьакIуэхэр диссертацэ советхэм хэтщ, языныкъуэхэр ВАК-м и экспертщ. IуэхущIапIэр ядолажьэ ди къэралми хамэ щIыпIэхэми я еджапIэ нэхъыщхьэхэм.
Дзэмыхьым дыщIигъуащ институтыр илъэси 100-м нэблэгъауэ Къэбэрдей-Балъкъэрым и жылагъуэ-политикэ Iуэхухэм зэрыхэтыр, абы и щIэныгъэ лэжьыгъэхэр къэралым и щIэгъэкъуэну зэрыщытыр.
ЗэIущIэм хэтахэм я Iуэху еплъыкIэр жаIащ. Нэхъ тегъэщIауэ тепсэлъыхьащ аспирантхэр зэрагъэхьэзырым, языныкъуэ IэнатIэхэр IэщIагъэлIхэм зэрыхущыщIэм, IуэхущIапIэм и гъэтIылъыгъэхэр компьютерым хъума зэрыщыхъуныр къызэрызэрагъэпэщым, щIэныгъэм епхауэ ят ахъшэ саугъэтхэр къэхьыным, институтым и илъэси 100-м зэрызыхуагъэхьэзырыну щIыкIэм, нэгъуэщIхэми. ЗэIущIэм щыжаIахэр къэлъытауэ, зэлэжьыпхъэхэр ягъэбелджылащ.