1998 гъэм къыщыщIэдзауэ шыщхьэIум и 1-м адыгэхэм догъэ­лъапIэ зи Хэку къэзыгъэзэжахэм я махуэр. А илъэсрат Косовэ къыщыхъея зауэм зэхэзехуэн ищIа ди лъэпкъэгъухэр Адыгэ ­Республикэм, я адэжь Хэкум, къыщашэжауэ щытар.

Нобэ хамэщI къиIэпхъукIыжу зи хэку-анэр зыгъуэтыжа ди ­къуэшхэмрэ ди шыпхъухэмрэ Къэбэрдей-Балъкъэрым, Адыгейм, Къэрэшей-Шэрджэсым щопсэу. 
Махуэшхуэм и къежьапIэр гуфIэгъуэкIэ мыгъэнщIами, лъэпкъыр зэрыубыдыжыным, зэхыхьэжыным ар япэ лъэбакъуэ хуэхъуащ. 
Ди щIэджыкIакIуэхэм мызэ-мытIэу я гугъу фхуэтщIащ ди хэгъуэгум къэзыгъэзэжауэ щыпсэу унагъуэ зыбжанэм. Арами, зэманыр макIуэ, куэдым зехъуэж. Абы къыхэкIыу, ди лъэпкъэгъухэм я щыIэ­кIэ-псэукIэм зэхъуэкIыныгъэу яIэм фыщыдгъэгъуазэмэ, тфIэигъуэт. Хэт ищIэрэ, хэкурысу къэхъуахэм ящыщ гуэрым и гур къэкIуэжахэм нэхъри ехуэбылIэн е абыхэм къащхьэпэн мурадыфI гуэр игу къыхуэкIынри хэлъщ…
Нобэ зи гугъу фхуэтщIыну унагъуэм Щам (Сирие) ибгына нэужь, гъуэгуанэ кIыхь къызэринэкIащ, ди щIыналъэм къыщетIысэхыжын ипэ. Псом япэ ахэр Ставрополь (Шэткъалэ) къэIэпхъуат. Иужьым ­АбхъазымкIэ яунэтIри, абдеж къэралым и паспорти къыщратат, арщхьэкIэ унагъуэр абы щемытIысэхыу Черкесск къэкIуэжащ. Бэ­джэнду къащта унэм щIат уасэр къатехьэлъэ щыхъум, Хьэгъунды­къуей къуажэм Iэпхъуащ. Зи гугъу тщIыр Бэлыкъуэхэ я унагъуэращ, ахэр хьэтыкъуей лIакъуэщ. 
- Къалэ е къуажэ иIэкъым, дэнэ дыдэсами, мыр ди Хэкужьщ. Мыбдеж дызыщIэс хъуну унэ зэрыщыIэр Аргун Олег къыджиIэри, ды­къригъэблэгъащ. Ди гум къыдыхьащ Хьэгъундыкъуей жыла­гъуэр, - жеIэ унагъуэм я нэхъыщIэ Бусейнэ.
Мы унагъуэм щыщу псэлъэгъу тщIа Бусейнэ илъэс 23-рэ зи ныбжь пщащэ нэфIэгуфIэщ. ЗанщIэу гу зылъыптэращи, ар зэпIэзэрытщ. Пщащэм и Iыхьлыхэм ящIыгъуу, Хьэлэб (Алеппэ) къалэр щабгы­-нам, и ныбжьыр илъэс 16 хъуа къудейт. Ахэр ди щIыналъэм къыщыхутэн ипэкIэ нэщIэбжьэ куэд я нэгу щIэкIащ. 
- Пэжщ, абдеж псори щыхыфIэбдзэу гъуэгу утехьэныр гугъут. Ауэ дыкъыздэщыхутар жэнэтщ, мыр ди хэкущ, мыбдеж мамырщ, - жеIэ Бусейнэ. 
Сирием щызэхаубла зауэм адыгэхэм ящыщ куэди хэкIуэдащ. Ауэ, Бэлыкъуэхэ Тхьэм къихъумэри, узыншэу мафIэ лыгъэм я щхьэр ­къыхахыфащ. 
Къыхэгъэщыпхъэщ, хьэрып унэцIэкIэ щатхым, Бэлыкъуэхэ я адэшхуэ Мустэфа и цIэр къызэращтар. 
Бусейнэ Хьэгъундыкъуей къуажэм и курыт еджапIэм и ебгъуанэ классыр къызэрыщиухрэ, Хьэбэз дэт цехым щолажьэ. Пщащэм и ­гъусэщ и анэ Хьудэ, и дэлъху Мэхьмуд, я нысэ Iэят. Ахэр къуажэм къызэрыкIуэжрэ зыщIэс унэм пщIэ щIамыту щагъэпсэу. Ар зи фIы­щIэри, ищхьэкIэ къызэрыхэдгъэщауэ, зи цIыхугъэрэ псапэ щIэнкIэ куэдым яцIыху Аргун Олегщ. 
Бусейнэ и адэ Мухьэмэд Сирием зауэр къыщымыхъей щIыкIэ ­дунейм ехыжауэ щытащ. И дэлъху Нихьэдрэ и щхьэгъусэмрэ Голландием щыIэщ, и шыпхъу Захие унагъуэ исщ, ахэр Швецием щопсэу. 
- Мэхьмудрэ Iэятрэ къызэрытхыхьэжрэ мазэ зытIущщ зэрыхъур. Ахэр иджыри къэс Хьэлэб щыпсэуащ. Си анэм «къегъэблагъэ тхылъ» яхуищIри, къэкIуэжащ, - пещэ Бусейнэ. 
Гугъуехь здалъагъумкIэ уеупщIмэ, пщащэм жеIэ дэфтэр зэгъэпэщыным лъэпощхьэпо зэрыпылъыр. 
- УщыпсэукIэ, ущыцIыхукIэ, дауи, гугъуехь куэдым ухуозэ. Ари ­гъащIэм къыдэгъуэгурыкIуэ Iыхьэщ. Ауэ дэфтэрхэр зэдгъэпэщыныр хуабжьу къыттохьэлъэ. Езыхэри зэращI хабзэхэри гугъущ, икIи ахъ­-шэ куэд токIуадэ, - жеIэ абы. 
УкъытемыувыIэу хъунукъым Бусейнэ мызэ-мытIэу къызэрыхи­гъэщам, къыздэкIуэжа хэкум щыпсэухэр цIыхуфI дыдэу жиIэу. 
- ЦIыхухэр хуабжьу къытхуэгуапэщ, гулъытэкIэ къытпыкъуокI. СыткIи зыкъытщIагъакъуэ: мылъку, хьэпшып, шхын жыпIэми. Хуабжьу дахуэарэзыщ. ФIыщIэ яхудощI, - жеIэ абы. 
Адыгэ къуажэхэм хабзэрэ гулъытэрэ зэрыдэлъым уегъэгуфIэ, ар сыт хуэдэ зауэми, гуауэми яхуэмыгъэкIуэда щытыкIэщ…
Зыми и дежкIи щэхукъым къэзыгъэзэжахэр лэжьыгъэ IуэхукIи ­гугъу зэрехьыр. Псоми хуэмыдэу, абыкIэ зэран мэхъу урысыбзэр зэрамыщIэр. Ауэ Бусейнэ урысыбзэкIэ зыхуейр тыншу къыбгурегъэIуэф. Пщащэ гумызагъэр къыхуахьым щыгугъыу щысынутэ­къыми, аращ пасэу лэжьэн щIыщIидзар. Цы япхынымрэ абы пыIэ, щыгъын къыхэщIыкIынымрэ унагъуэр иропсэу. 
КъэкIуэжа и дэлъхумрэ и нысэмрэ лэжьыгъэкIэ я Iуэху зэрыхъунум дыщыщIэупщIэм, къыджиIащ: 
- Ахэр зэкIэ зыщIыпIи щылэжьэфынукъым, къэрал хабзэкIи хъу­нукъым. Ауэ си дэлъхур Аргун Олег и жыпс заводым щылэжьэну ­къащтэну къагъэгугъащи, хуабжьу абы дыщогуфIыкI. Си дэлъхур Сирием и дзэм илъэс 13-кIэ хэтащ. Ди нысэ Iэят, абы щыпсэу бзылъхугъэхэм я нэхъыбэм хуэдэу, унэгуащэ къалэнщ игъэзэщIар. Ауэ абы инджылызыбзэр фIы дыдэу ещIэри, абы ехьэлIа лэжьыгъэ гуэр ­къигъуэтыну мэгугъэ, - жеIэ пщащэм.
ГЪУКIЭКЪУЛ  Иринэ.