А цIэр хуэфащэ дыдэщ АР-м, КъБР-м, КъШР-м я цIыхубэ тхакIуэ, СССР-ми УФ-ми я Къэрал саугъэтхэм, Шолоховым и цIэр зезыхьэ, ДАХ-м я саугъэтхэм я лауреат МэшбащIэ Исхьэкъ.
Лъэпкъ литературэм и гуащIэшхуэ хэзылъхьа тхакIуэм и Iэдакъэ къыщIэкIа тхыгъэхэм цIыху зэхущытыкIэр, лъэпкъ гуауэр, тхыдэр екIуу щызэхэухуэнащ. Аращ ахэр щIэщыгъуэ, гъэщIэгъуэн зыщIри.
Зэманымрэ лэжьыгъэмрэ къэзыгъэIурыщIа тхакIуэ гуащIафIэм и тхыгъэхэм лъэпкъым и блэкIар сурэтыщI Iэзэу уи нэгу къыщыщIегъэувэ. ТхакIуэм дежкIэ нэхъапэр щIэджыкIакIуэ иIэнырщ, абыхэм зэхащIыкIынырщ. ЗэманыщIэм къыщыхъу щIэблэр блэкIам щIоупщIэ, я адэжьхэм я дуней тетыкIар, абыхэм я хьэл-щэныр, теплъэр я нэгум къыщIагъэувэну хэтщ. МэшбащIэ Исхьэкъ и тхыгъэхэр абыкIэ сэбэпышхуэщ.
Ар зэрытхакIуэ Iэзэм къищынэмыщIауэ икIи цIыху гъэщIэгъуэнщ. Зэрытхэм хуэдэу мэпсэу, зэрыпсэум хуэдэу матхэ.
КъызэтепщIыкIыу акъыл гъэтIылъа зиIэ, лъэпкъым и фIи и гуауи зыгъэва тхакIуэм а псори философие куум хуигъакIуэу мэпсалъэ. Псалъэ лей Iэпымыхуу, и щытыкIэкIи и псэлъэкIэкIи акъыл хэлърэ жиIэм нэхърэ куэдкIэ нэхъыбэ зэрищIэр къыбгурыIуэу апхуэдэщ Исхьэкъ.
КъэхъугъэкIэ бей гъащIэм цIыхум зыгуэр ебгъэгъэщIэгъуэн, къэбгъэуIэбжьын папщIэ, куэд пхузэфIэкIын хуейщ. Апхуэдэ зэфIэкI бгъэдэлъщ МэшбащIэм. Исхьэкъ зыхуэдгъазэри, упщIэ зыбжанэ еттащи, къыджиIахэр фи пащхьэ идолъхьэ.
- УщымыгуфIыкIынкIэ Iэмал имыIэу, иужьрей зэманым уи тхылъ куэд дунейм къытехьащ. Уэ нэхъыбэу узыхуэарэзыр сыт хуэдэ IэдакъэщIэкIра?
- Пэжыр жысIэнщи, абы и жэуапыр схуетыну къыщIэкIынкъым, сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, сэ лэжьыгъэр стхырэ зэзгъэтIылъэкIамэ, абы лейуэ сегупсысыжуи ар згъэвыжынуи иужь ситкъым, абы есхьэлIэну къарури зэманри абдеж щызэфIэкIащ. «Хэкум ирахуахэр» романыр, сэ къызэрыслъытэмкIэ, лъэпкъыр зыхуеин, къыхуэсэбэпын гуэрщ, дунейм ехыжахэм, а мафIэ лыгъэм хэкIуэдахэм я фэеплъщ. А Iуэхум сызэреплъыр къэзгъэлъэгъуэн хуейти, цIыхухэм я пащхьэ къисхьащ.
- Исхьэкъ, тхакIуэ къэс езым и лэжьэкIэ иIэжщ, ущытхэр пщэдджыжьра хьэмэрэ пщыхьэщхьэра?
- Сэ зэи лэжьапIэм си щхьэ IуэхукIэ сыщылэжьэфакъым икIи сыщылэжьэну иужь сихьэнукъым. Сыт щыгъуи сыщытхэр пщэдджыжьыпэрщ. СыхьэтитI-щы солажьэри, итIанэ си IэнатIэм сокIуэ. Пщэдджыжьым стхам пщыхьэщхьэм сыхэплъэжу си хьэлщ.
Сэ сызэрытхэр адыгэбзэщ, нобэр къыздэсым къэзгъэсэбэпыр къалэм къызэрыгуэкIщ, компьютери машинки зэи сиIакъым. НэгъуэщIу жыпIэмэ, псэ зыхэмылъ гъущIыкIэхэмкIэ сытхэркъым, си Iэм, си псэм я хуабагъэр хэслъхьэу къалэмыр сIыгъмэ, нэхъ къызощтэ.
- Усэ тхыным дауэ ухущыт, ар нэхъ япэ ибгъэщрэ хьэмэрэ иужь къибгъанэрэ?
- Си япэ усэр 1945 гъэм стхауэ щытащ, нобэм къэсыху абы сепцIыжыфакъым. Прозэ щыстхым деж гупсысэ гуэрхэр щхьэхуэу къыспкърохьэри, ахэр адрей псоми «яхызогъэтIылъыкI», иужькIэ а згъэтIылъам сыкIэлъыгупсысэж зэпытщ, псори зэхуэзгъэкIуауэ къысщыхъумэ, сотIысри усэ сотх. Си япэ тхылъхэр усэ тхылъу щытащ.
- Уэ литературэ институтым ущеджащ, абы уи гъусэу щIэсащ адыгэ щIалэ гуп…
- Литературэ институтым сэ къыщыздеджащ ныбжьэгъу пэжу сиIа тхакIуэ гъэщIэгъуэнхэу Шэвлокъуэ Пётр, Къущхьэ СулътIан, Мысачэ Пётр, Елгъэр Кашиф сымэ. Хуабжьу си гуапэщ литературэ институтым апхуэдэ цIыху гъэщIэгъуэнхэм, щэджащэхэм си гъащIэр зэрыпищIар.
А зэманым усыгъэм и дерсхэр диIэт, дезыгъаджэр журналист цIэрыIуэ Захарченкэ Василийт. Ар езыр цIыху къызэрымыкIуэт. Абы и семинарым цIыху пщыкIутI дыщIэсу арат. Хэт ахэр жыпIэмэ, къыпхуезбжэкIынщ: Мысачэ Пётр, Евтушенкэ Евгений, Ахмадулинэ Беллэ, Абубакан Ахьмэдхъан сымэ, нэгъуэщIхэри. А цIыху пщыкIутIым щыщу 8-м литературэ институтыр ехъулIэныгъэфIхэр диIэу къэдухат. ЕгъэджакIуэфIт ар, куэдым дыхуигъасэрт, дыхуиущийрт. Нобэр къыздэсым абы и сыным Iэ дэслъэну, сыбгъэдэтыну сокIуэ. Си гъащIэм увыпIэшхуэ щиубыду щытащ а цIыхум. Литературэ институтыр цIыкIу щхьэкIэ, щIэныгъэшхуэ зыщIэлъ IуэхущIапIэщ. А зэманым къэсщIамрэ зыхэсщIамрэ си пкъым итIысхьауэ нобэр къыздэсым къыздызохьэкI. Лъэпкъ IуэрыIуатэр, КIэрашэ Тембот, КIыщокъуэ Алим, ЩоджэнцIыкIу Алий, Хьэткъуэ Ахьмэд сымэ я лэжьыгъэхэр си гъуазэщ.
- СызэрыщыгъуазэмкIэ, УФ-м и Жылагъуэ палатэм ухэтщ…
- ЖызыIэ щыIэщ тхакIуэр жылагъуэ Iуэхухэм хэтын хуэмейуэ. Ауэ тхакIуэр гъащIэм и къуэгъэнапIэ псоми нэ жанкIэ дэплъэфу, илъагъуу щытын хуейщ. ЦIыхум я гукъеуэмрэ зыхуэныкъуэмрэ ищIэу, къыгурыIуэу, иунэтIыфу.
- Адыгэ Республикэм и ТхакIуэхэм я зэгухьэныгъэм и правленэм куэд щIауэ уритхьэмадэщ. Фи Iуэхухэр зытетым утезгъэпсэлъыхьынут.
- Илъэс къэс тхакIуэ ныбжьыщIэхэр зыхэт зэIущIэхэр идогъэкIуэкI. Апхуэдэхэм деж дэ къытхуоблагъэ цIыху 30 - 40. Абы хэта дэтхэнэми ЩIыхь тхылъхэр идотыж, щхьэхуэу я цIэ идоIуэ, зи тхыгъэ теддзэхэри щыIэщ. Зэхыхьэм къекIуэлIахэр ныбжькIэ щыуэ зэщхьэщыдогъэкIри (илъэс 16 - 20, илъэс 20 - 25-рэ, илъэс 25-рэ - 30), зэрытхузэфIэкIкIэ, мылъкукIэ защIыдогъакъуэ, я цIэ къыхыдогъэщ.
- Тхьэм уигъэпсэу, Исхьэкъ. Иджыри куэдрэ утхуэузыншэну, уи тхыгъэ купщIафIэхэмкIэ лъэпкъыр бгъэгуфIэну ди гуапэщ.
Епсэлъар Щомахуэ Залинэщ.
