Адыгейм и бгы нэхъ лъагэ дыдэхэм хабжэ зи джабэщIыр мэзылъэрэ зи щхьэкIэр къырылъэ Iуащхьэхэу Iэбагъуэрэ ТIыбгрэ. 
Зэрыщыплъагъур дапхуэдэу атIэ, ахэр? – жыфIэрэ фыщIэупщIэмэ, жэуапри хьэзырщ: Мейкъуапэ укъыдэкIарэ псышхуэми (Щхьэгуащэ) убгъурыту, къуршхэр здэщыIэ лъэныкъуэмкIэ дэбгъэзеяуэ ущыкIуэкIэ, и ныджащхьэм узэрынэсу, къуэкIыпIэмкIэ хуэсэмэгу щIыкIэу плъэмыкIыу уезыгъэплъэкI джабэ нэкIу абрагъуэхэу жыг гуэрэныбэм щIигъэнахэм къахэлыдыкIыущ.  
ТIыбг и Iэхэлъахэм
ЩIыуэпсыр фIыуэ зылъагъухэр щыхьэт зэрытехъуэщи, Адыгэ Республикэм и Iуащхьэ нэхъ лъагэхэм ящыщу ТIыбг зи фIэщыгъэр къэгъэIурыщIэныр адрейхэм елъытауэ куэдкIэ нэхъ тыншщ. Сыту жыпIэмэ, и щыгу уихьэным лъэныкъуищкIэ ущыхуэIэрыхуэщи. Ауэ щыхъукIи, абы и нэхъ лъагапIэм уишэсэн папщIэ, альпинистхэм зэрахьэ Iэмэпсымэхэм хуэдэ ухуейкъым. 
Мы фIэщыгъэр зезыхьэ Iуащхьэр Адыгэ Республикэм и бгыщхьэхэмкIэ щыIэщ. Метр 3064-рэ и лъагагъщ. Кавказ биосферэ мэзкъуэдым и щIыналъэм хохьэ. Щхьэгуащэ и псыхъуащхьэхэмкIэ къыщыхэхуэж МэлкIапэ псы бгъунж цIыкIур къыщежьэхэмкIэ щыIэщ. ТIыбг и бгъуапIэу и нэхъ IуплъапIэр Мейкъуапэ удэту уолъагъу, адрей бгыхэм нэхърэ нэхъ уардэу зыкъыпщигъэхъуу. АтIэми, ар зы тIэкIукIэ нэхъ лъахъшэщ (метр 3064), адэкIэ къыщыт ЧIыгушъхьрэ (Чугушх) Джэмэрыкъуэрэ зэрызаIэтам елъытауэ.  
Iуащхьэр Кавказ биосферэ мэзкъуэдым и щIыналъэм зэритым а лъэныкъуэмкIэ альпинистрэ туристу щызекIуэм я бжыгъэр куэду егъэмащIэ. Ар и щхьэусыгъуэщ адрей лъагапIэхэм уахуэзышэ лъагъуэхэм узыщрихьэлIэ зыгъэпсэхупIэ зыкъизыххэм хуэдэ мы щIыпIэм зэрыщумылъагъум. ЩыIэр мэзхъумэхэм я унэ цIыкIу зыбжанэу гъуэгум узыщыхуэзэщ. 
 ТIыбг дэкI туристхэм хаша лъагъуэхэм ящыщу нэхъ щызекIуэгъуафIэу ябжыр Щхьэгуащэ и псыхъуащхьэхэм хуиту зизыгъэзэгъа Гъуазэрыплъ къуажэ цIыкIум, иужьрей илъэсхэм хуабжьу зызыужьу щIэзыдзам, мы зэманым ику хъуауэ къалъытэ и хьэблэм хуэзанщIабзэу псышхуэм телъ лъэмыж быдэм узэпрыкIрэ, «Кавказ» турбазэмкIэ зыбгъазэрэ МэлкIапэ псы бгъунжыр къыщыщIидзэхэмкIэ быунэтIыжмэщ. 
Мыбдежым утохьэ Iэбагъуэ хъупIэм ухуэзышэ лъагъуэу зи кIыхьагъыр километр 11-м нэблагъэм. Ар къызэнэкIыным туристхэм, я нэхъ мащIэрауэ, сыхьэти 6-м къыщыщIэдзауэ сыхьэти 8-м нэблагъэ трагъэкIуадэ. 
ХъупIэм и нэзым узэрихутэу, зэуэ уи нэгу къыщIоувэ ТIыбгрэ Iэбагъуэрэ я щыгу щхьэщыIэтыкIахэм къакIэрыщхьэхукIыу зезыгъэзыхыжа джабэ нэкIухэм я тхыцIэжьхэри, МэлкIапэ зэрызэхэлъэдэж псы къуэпсхэр къызыдэнэхукI къуэ куу цIыкIухэри, мэзкъуэдым и хъумакIуэхэм я хэщIапIэу лъэныкъуэкIэ къыщыIэгъуа унэ закъуэри. АтIэми, гъуэгу техьахэм ящыщу а щIыпIэм нэсахэр ТIыбг дэкIын ипэ къихуэу, абдежым нэху къыщекIмэ зэрынэхъыфIри къыхэгъэщыпхъэщ. 
АдэкIэ, ТIыбг и щыгум уихьэн уи мурадмэ, къурш бжэнхэм щыхаша лъагъуэу адэкIэ-мыдэкIэ къыщылъагъуэхэм, туристхэм зэрагъэунэхуауэ, утемыкIмэ нэхъыфIщ. Езы псэущхьэхэми, зэрыгурыIуэгъуэщи, абдежым зыкъыщыппэщIагъэхуэнукъым, гъуазэу яIэм гу къызэрыплъитэу, ахэр псынщIэ дыдэу лъэныкъуэкIэ Iуишынущи. 
Зэреджэм ехьэлIауэ
Лъахэхутэхэм я нэхъыбэм къызэралъытэмкIэ, щIыпIэцIэр адыгэбзэм хэт псалъэхэу «тIы»-мрэ «бгы»-мрэ къытехъукIащ. КърагъэкIри «тIыхэм я лъагапIэ», «тIыхэм я шытх», «тIы кIапэм хуэдэу кIэщI» мыхьэнэхэр аращ, езы Iуащхьэмрэ абы къедза шытхымрэ къурш бжэнхэм я зекIуапIэу ижь-ижьыж лъандэрэ зэрыщытым къыхэкIыу. 
Къыхэгъэщыпхъэщ, фIэщыгъэр абазэбзэмрэ убыхыбзэмрэ къахэбгурыIукI хъуну къэзылъытэхэри зэрыщыIэр, езы псалъэр «зызыубгъуа» мыхьэнэм щыхуахьу, бгым ищхьэхэмкIэ иIэ теплъэр а жыIэкIэм зэрыхуэкIуэм къыхэкIыу. 
Мыри гъэщIэгъуэнщ. Тхыдэ мыжыжьэм къызэрыхэщыжымкIэ, Адыгэ Республикэм и мызакъуэу, КъухьэпIэ Кавказ псом, туризмэм зыщиужьын щыщIидза лъэхъэнэм (1936 гъэм къыщыщIэдзауэ), а Iуэхум теухуауэ япэ дыдэу къыщагъэунэхуауэ щыта, шыхэмрэ цIыхухэмрэ щыпхаша лъагъуэ дахащэт ТIыбг бгым ублэзышу Сочэ лъэныкъуэмкIэ щыIэ Къуэбыдэ щIыпIэ телъыджэм уизышэу щыIар.
 Iэбагъуэ
Адыгэ Республикэм и псы нэхъ ин дыдэхэм ящыщ Щхьэгуащэ и тIуащIэ бгъуфIэшхуэм ищхьэхэмкIэ хуиту зизыгъэзэгъа Гъуазэрыплъ къуажэ цIыкIум егъэщIылIа Iэгъуэблагъэм зыщхьэщиIэтыкIауэ нэхъ узыIуплъэ Iуащхьэ джафэ зэпэхъуреишхуэм «Iэбагъуэ»-кIэ йоджэ. 
Iэбагъуэ метр 2689-рэ и лъагагъщ. Абы ищхъэрэкIэ гъэза и джабэ нэкIухэм къыщожьэ Щхьэгуащэ сэмэгу лъэныкъуэмкIэ щыхэлъэдэж МэлкIапэ псы бгъунж цIыкIум и къуэпсхэр. Мы Iуащхьэм къегъэщIылIа Iэгъуэблагъэр Кавказ къэрал биосферэ мэзгъэфIэным и щIыналъэм хохьэ. «IэбагъуэкIэ» йоджэ а бгым къедза шытхми и бгъуитIымкIэ щыIэ хъупIэхэми.
Филологие щIэныгъэхэмкIэ доктор, профессор КIуэкIуэ Джэмалдин «Адыгская (Черкесская) топонимика» зыфIища и тхылъым къызэрыщигъэлъэгъуамкIэ, «Iэбагъуэ» фIэщыгъэр IыхьитIу зэхэлъщ: «Iэ»-рэ «багъуэ»-у, «Iэщыр щагъэбагъуэ», «Iэщым лы щащI» мыхьэнэхэр къарыкIыу. ФIэщыгъэр япэщIыкIэ зытеIукIауэ хуагъэфащэр мы щIыпIэм щыпэрыхьэт хъупIэхэрщ. 
А лъэныкъуэмкIэ я еплъыкIэхэр зэтохуэ щIыпIэцIэхэр зэхуэхьэсыжыным, джыным илъэс куэдкIэ яужь ита, Адыгэ Республикэм щыпсэуа щIэныгъэлI Мэрэтыкъуэ Къасым, «Словарь по топонимике Кавказа» тхылъ гъуэзэджэр къыдэзыгъэкIа Твёрдый Александр, «Очерки по топонимике Кубани» лэжьыгъэ купщIафIэр дунейм къытезыгъэхьа Ковешников Владимир сымэ, нэгъуэщIхэми.
Мыри къыхэгъэщыпхъэщ. Зи гугъу тщIы бгыр зыщхьэщыт Гъуазэрыплъ жылэ цIыкIум ищхьэхэмкIэ «Iэбагъуэ» зыфIаща хьэщIэщ зэпэщ къыщызэрагъэпэщащ, сыт и лъэныкъуэкIи иджырей мардэхэр и тегъэщIапIэрэ нэгузыужьыпIэу.           
КЪУМАХУЭ Аслъэн.