Бу кюнледе Нальчикде Али Шогенцуков атлы Къабарты къырал драма театрда КъМР-ни халкъ жазыучусу, тил илмуланы устасы, кёп жылланы Къабарты-Малкъар къырал университетни устазы болуп тургъан Ахмедхан Хамурзович Налоевге жюз жыл болгъаны бла байламлы къууанчлы жыйылыу ётгенди.
Ахмедхан Хамурзович республикада, андан тышында да белгили адам болгъанды. Ол 1921 жылда Урухда туугъанды. 1941 жылда, Уллу Ата журт уруш башланнганда, ол Къабарты-Малкъар пединститутну биринчи курсун бошагъан эди. Аны фронтха ал кюнледе чакъыргъандыла. Ленинградда аскер инженерле чыгъаргъан училищеде къысха курсланы ётгенден сора, ол сапёр взводну, ызы бла ротаны командири болуп тургъанды.
Студент заманыбызда, колхоз ишледе болгъанда, аны бла бир ушагъыбызда бизден бирибиз: «Сиз Москвадан Берлиннге дерими баргъансыз?» - деп сейир этгенде, Ахмедхан Хамурзович: «Бош алай угъай - сюркелип не чабып баргъанма. Сапёрну иши алайды», - деген эди. Аскерде аллай усталыгъы болгъан жаланда бир кере жангылады дейдиле да, насыпха, устазыбыз жангылмагъан эди, урушну аллындан ахырына дери барып, Рейхстагны къабыргъасында жазыу этгенди.
Уллу Ата журт урушда этген жигитликлери ючюн онтёрт майдалгъа бла беш орденнге тийишли болгъанды. Ол санда Александр Невскийни, Къызыл Жулдузну, Ата журт урушну биринчи эмда экинчи даражалы орденлери бла саугъаланнганды.
Ахмедхан Хамурзович юйюне 1946 жылда къайтханды. Тюз да Нальчикге келгенлей, пединститутда окъууун андан ары бардыргъанды. Жазыу иш бла да ол заманда кюрешип башлагъанды. Институтну бошап, 1951 жылдан арысында солуугъа кетгинчи, элли беш жылдан артыкъ заманны Къабарты-Малкъар къырал университетде къабарты тилден бла адабиятдан дерсле берип тургъанды. Талай илму ишледен сора да, «Къалауурланы алышыныулары», «Жолла, жаяу жолла», «Рейхстагда автограф», «Тангны атлылары», «Черек къатында юй», «Отну ауанасы» деген эм башха китапланы авторуду.
Ахмедхан Налоев дуниясын 2010 жылда алышханды. Ма быллай адамны эсгериуге аталгъан ингир баргъанды бу кюнледе Али Шогенцуков атлы Къабарты къырал драма театрда.
Ары келгенлени республиканы Башчысы Казбек Коковну атындан Къабарты-Малкъарны Правительствосуну Председателини биринчи орунбасары Мухамед Кунижев алгъышлагъанды. КъМР-ни Парламентини Председателини орунбасары Мурат Карданов да, депутат корпусну атындан жыйылгъанлагъа ыразылыгъын билдирип, жазыучуну магъаналы жашаууну юсюнден кесини оюмларын айтханды. Юбилярны юсюнден докладны уа Къабарты-Малкъарны культура министри Мухадин Кумахов этгенди.
Россейни Жазыучуларыны союзуну Миллет адабият жаны бла советини таматасы Валерий Латынин а аны атасы Уллу Ата журт урушну заманында Кавказны азатлагъанын айтып, Ахмедхан Хамурзович аны ючюн окъуна анга бек жууукъ болгъанын чертгенди. «Аны къаллай кюрешчи болгъанын а саугъалары айтып турадыла. Хар кимге да берип бармагъандыла Александр Невскийни, Къызыл Жулдузну, Ата журт урушну орденлерин. Мен аны жазгъанларын окъуйма да, ол жашау узуну кюрешчи солдат болгъанды – ана тилни тазалыгъын сакълагъанды, адабиятны айнытханды, жангы тёлюлени юйретгенди», – дегенди.
Россейни Жазыучуларыны союзуну Ставрополь крайда бёлюмюню таматасы Александр Куприн а Ахмедхан Налоев Аллах энчи сайлагъан, фахму да берген, жашау жолун къоруулагъан адам болгъанын айтханды. «Ол жарашдыргъан «Къабарты-черкес-орус сёзлюк» бла бусагъатда кёпле хайырланадыла. Ол алай ариу ыз къойгъаны ызындан келгенлеге юлгюдю», - дегенди.
Дагъыстан Республиканы Жазыучуларыны союзуну секретары Владислав Батманов а:«Барыбыз да мамырлыкъны саугъа этген халкъ жазыучуну сыйлап келгенбиз бюгюн бери, - дегенди. – Бусагъатда быллай затланы унамайдыла короновирусну къоркъууундан. Алай а биз анга сансызлыгъыбызны кёргюзтгенбиз – узакъдан сёлешгенден эсе, быллай тюбешиулени сайлагъанбыз. Нальчик Кавказны адабият арасыды»-деп, ызы бла Ахмедхан Налоевни урушну юсюнден назмусун кеси тилинде окъугъанды.
Татарстанны Жазыучуларыны союзуну председатели Ркаил Зайдуллин юбилярны «Тангны атлылары» деген романы бюгюн да магъанасын тас этмегенин белгилегенди эм фронтчу аскерчиге къайтып ыразылыгъын билдиргенди. Ала жазыучу Рафис Курбанов бла бирге келтирген саугъаларын – татар баш кийимни бла чапанны - Налоевни жашындан туугъан Къантемирге бергендиле.
Башкъортостанны Жазыучуларыны союзуну председатели Заки Алибаев: «Урушда болгъанла аны тарыхын - халкъны тарыхын жазгъандыла. Ма ол тёлю салгъанды адабиятыбызны мурдорун. Ала аны ючюн окъуна эсде турургъа тийишлидиле», - дегенди.
Къарачайны халкъ поэти Лариса Шебзухова Нальчикде Шимал Кавказны къырал искусствола институтунда бир къауум жыл ишлегенин, анда къабарты адабиятдан дерсле бергенин, Ахмедхан Налоевни чыгъармачылыгъы бла да терен шагъырей болгъанын айтханды. Ол да окъуу китапла чыгъаргъаны, сёзлюкле жарашдыргъаны бла Налоевха ушагъанын чертгенди.
Юбилярны туудукъларындан бири – Алим Налоев - аппасыны юсюнден айта, ол немисли къызчыкъны къутхаргъанын эсгергенди эм жазыучуну «Рейхстагда автограф» деген хапарындан бир юзюкню окъугъанды.
Къабарты-Малкъарны халкъ жазыучусу Ахмедхан Налоевни хапарларын дагъыда Къабарты-Малкъарны халкъ артисти Алим Кунижев, Къабарты-Малкъарны сыйлы артисти Жанна Хамукова, Къабарты-Малкъарны бла Россейни да сыйлы артисти, Абхазияны халкъ артисти Пшизаби Мисостишхов окъугъандыла.
Музыка театрны солисти Жаболаны Жамболат, Къабарты-Малкъарны сыйлы артисти Азамат Цавкилов, «Бзарабзэ гуп» деген жыр къауумну солисти Артур Дышеков, Къабарты-Малкъарны сыйлы артисти Тимур Гуазов, Азамат Евазов жыр бла къууандыргъандыла.
Музыка театрны солисти Роксана Качесокова уа жыйылыуну ахырында Пётр Булахов Владимир Чуевскийни сёзлерине такъгъан «Гори, гори, моя звезда» деген романсны жырлагъанды.
«Кабардинка» атлы къырал академия тепсеу ансамбль ингирни жарыкъ этгенди. Ары келгенле экранда белгили жазыучуну телевидение бериуледе ушакъларына тынгылагъандыла.
Ахмедхан Налоев кеси да тангны атлысы эди – тизгинли, жарыкъ кёллю, кимни да сюйген, сыйлагъан адам.
Мусукаланы Сакинат.
