Адамны эркинликлерини халкъла аралы кюнюне жоралап, Къабарты-Малкъар къырал университет (КъМКъУ) бла КъмР-де Адамны эркинликлери жаны бла уполномоченный «Инсанны эркинликлерин толтурууда баш магъаналы соруула» деген илму-практика конференция бардыргъандыла.
Жыйылыуну ача, КъМКъУ-ну Социал-гуманитар институтуну директору, тарых илмуланы кандидаты Муслим Тамазов адамланы эркинликлери бла байламлы проблеманы магъанасы не заманда да уллу болгъанын белгилегенди. 1948 жылны 10 декабринде ООН-ну Генеральный Ассамблеясы Адамны эркинликлерини битеулю декларациясын къабыл кёргенин да эсгертгенди.
Юридический илмуланы кандидаты, университетни кадрла эм къурау-право жаны бла проректоруну къуллугъун толтургъан Мурат Гукепшоков а адамланы эркинликлерин сакълау, бек алгъа, социал проблема болгъанын чертгенди.
- Адам улуну тарыхында эм къанлы Экинчи дуния урушдан сора инсанны жашауундан багъалы бир зат болмагъанына къазауатха къатышханла барысы да тюшюннгендиле. Андан сора дунияда жангы низам тохташханды, огъурсузлукъгъа, фашизмге сюд этилгенди. ООН-нга кирген къыралла жер башында хар инсаннга тийишли эркинликлени тизмесин жарашдыргъандыла. Россейде адамны эркинликлерини гаранты Президентди, Конституциябызда аланы къоруулау баш жерни алады, - дегенди ол.
Тарых илмуланы доктору, профессор, Къабарты-Малкъарда адамны эркинликлери жаны бла уполномоченный Зумакъулланы Борис Россейде адамны эркинликлери жаны бла уполномоченный, профессор Татьяна Москалькованы конференциягъа къатышханлагъа алгъышлауун окъугъанды. Ол республикада бу институт ишин иги къурагъанын чертгенди. Борис Мустафаевични болушлугъу бла мингле бла инсанланы жарсыуларына къаралгъанды. Аны ахшы сынамы башха регионлагъа жайылырына ышанама, дегенди.
Зумакъулланы Борис университет бла къысха байламлыкъла тохташдырылгъанларын билдиргенди. Мында аслам эс студентлени право билимлерин айнытыугъа, аланы законнга хурмет этерге эм анга сыйыныргъа юйретиуге уллу магъана бериледи. КъМКъУ-ну мурдорунда конференцияла, «тёгерек столла», семинарла, конкурсла дайым къураладыла. Преподавательлени, аспирантланы, магистрлени, студентлени къатышыулары бла уполномоченный 12 китап чыгъаргъанды. Аны башламчылыгъы бла «Глобализация болумлада адамны эркинликлери» деген сочинение-реферат эришиу къуралады.
Омбудсмен айтханыча, республикада граждан обществону къурауда аслам иш тамамланнганды: къурау-право мурдор жарашдырылгъанды, чыгъа тургъан даулашла мамыр амалла бла кетериледиле. Правону къоруулагъан организацияла бла бирге ишлеу тап къуралгъанды. Ала бу ишде властьха къажау турмайдыла, алай бузукълукъ этген къуллукъчуланы уа тыяргъа кюрешедиле.
Халкъла аралы право сакълаучу институтла бла байламлыкъла да жюрютюледиле. Алгъаракълада Къабарты-Малкъаргъа Европада адамланы эркинликлери жаны бла баш комиссар Томас Хаммарберг келгенди. Ол, социал учреждениялада бла тюрмеледе халгъа къарап, омбудсменни ишине ыразы болгъанын билдиргенди. Уполномоченныйге тарыгъыулары бла 12 мингден аслам адам келгенди, аланы барысыны да жарсыуларына къаралгъанды.
Сабийлени эркинликлерин къоруулау жаны бла уполномоченный Светлана Тлинова уа, ООН-ну конвенциясына тийишлиликде, гитчелени эркинликлери къыралны, жамауатны аллында эм магъаналылагъа саналгъанларын чертгенди. Россейни Конституциясында аналыкъ, сабийлик эм юйюр къыралны энчи къорууланыуунда болгъанлары энчи айтылады. Бюгюнлюкде сабийлени эркинликлерин сакълау эм къоруулау бла бизде 40-дан аслам орган эм учреждение кюрешедиле, аслам норматив-право акт жарашдырылгъанды.
- Сабийни тынчлыкълы ёсюую юйюрде болум бла байламлыды. Бюгюнлюкде, жарсыугъа, юйюр магъанасын тас эте баргъанчады. Анга шагъатлыкъны статистика тарихле этедиле: жыл сайын республикада 4 минг юйюр къурала эсе, аладан 2 минг бла жарымы чачыладыла. Сабийни баш эркинликлеринден бири – ол атасы бла анасы кимле болгъанларын билирге онгу болгъаныды. Алай манга келген хар экинчи ана юйюрню некяхсыз къурагъанды, «ата» деген тизгинде аны аты жазылмагъаны бла байламлы болумланы саны да ёсгенди. Бусагъатда ата-бабаларыбыздан келген ахшы адетлени бек башы уа – юйюрню институтун тас эте баргъаныбыз ачыкъ кёрюнеди, – дегенди Светлана Тлинова. Ол бусагъатдагъы заманны излемлерине кёре, законодательствогъа тюрлениуле кийирирге кереклисин белгилегенди.
КъМР-де УФСИН-ни уголовный-толтуруучу системасында адамны эркинликлерин сакълау жаны бла бёлюмюню башчысыны болушлукъчусу Рита Текаева ала адамны эркинликлери жаны бла уполномоченный бла байламлыкъда ишлегенлерин айтханды: «Бизни учрежденияларыбызда тутмакъланы эркинликлери бузуладыла, ала инсаннга тийишли болмагъан болумлада турадыла дегенча шартла жокъдула.
Адам, законну бузуп, тюрмеге тюшгенликге, къыралны инсаны болгъанлай къалады. Ол, болжалы жетгенлей, юйюрюне, жамауатха къайтыргъа керекди. Тутмакълагъа медицина болушлукъ этиледи, сюйгенле усталыкъ билим аладыла, акъылбалыкъ болмагъанлагъа школ программаны тауусургъа онг бериледи. Тутмакъла аш-азыкъ бла тийишлисича жалчытылынадыла, ала бла дин ахлула да тёрели халда тюбешедиле».
Конференцияда дагъыда Адамны эркинликлерини бир декларациясыны, инсанны юридический болушлукъну хакъсыз алыргъа эркинлиги, абадан эм къыяулу адамланы сейирлерин къоруулау эм башха темала бла байламлы талай доклад этилгенди.
Кульчаланы Зульфия.
Суратла авторнудула.
