РФ-ни Правительствосуну Председатели Дмитрий Медведев «Факторы успеха: идеи, кадры, компетенции» Сочи-2019 Россейли инвестиция форумну пленар жыйылыуунда сёлешгенди. Форумну баш темасы – «Национальные проекты: от стратегии к действию».

Жыйылыугъа къатышханлагъа айланып, Россейни премьер-министри былай чертгенди: «Бюгюнлюкде жангы кезиу жетгенди. Сёз энчи бир реформаланы угъай, комплекс оноуланы, хар бёлюмде тюрлениулени юслеринден барады. Миллет проектле – бир мурдорду, анга биз къыралны жашауун саулай сыйындырыргъа кюрешгенбиз. Бусагъатдагъы Россейни тарыхында быллай къыйын, уллу, базыныулу иш этилмегенди.

Биз кесибиз да ангылайбыз экономикада тохташыусузлукъну, санкцияла да баргъанларын, инфраструктурабыз да терен модернизацияны излегенин, билим бериуюбюз бла саулукъ сакълауубуз алыкъа тийишли даражагъа жетиуню жолунда болгъанларын. Бек башы уа, къыралыбызда адамла къыйын жашагъанларын эмда социал тюзлюкню излегенлерин. Миллет проектле – ол жарсыуланы тамамлауну бир амалыдыла, къыралыбызны гражданлары ахшы эсеплени кюн сайын сезерча.

Не этерге тийишлиди? Жангы фатарланы 1,5 миллиондан артыгъын эмда 300 минг энчи жангы юйлени жыл сайын сюерге. Ишленнген эм реконструкция этилген 40 сабий отделенияла бла больницала, 420 онкология болушлукъну амбулатория аралары. Школлада 230 минг жангы жер, 245 сабий технопарк, элде сабийлеге 345 мобильный технопарк. Регионлада ремонт этилген жолланы 40 минг километри, уллу шахарлада бла аланы тийрелеринде да – аллай бир, жангыртылгъан 50 аэродром. Шахарда кир-кипчик ташылып жыйылгъан аслам жерлени кетериу. Дуния даражалары болгъан илму арала. Была тамамланырыкъ затладыла, ол ишлени тындырылгъанларына кёре багъа бичилликди миллет проектлеге. Болумну мингле бла отчётладан эсе ол жумушланы эбине жетдирилгенлери ачыкъ кёргюзтюрюкдю.

Ишленип бошалмагъан хар школ ючюн, жолну ремонт этилмеген хар километри ючюн неда тизгини жыйылмагъан парк, кетерилмеген кир-кипчик жыйылгъан жер ючюн абстрактлы власть угъай, энчи чиновник жууапха тартыллыкъды. Ол жууаплылылыкъгъа тийишли кёз къарам бла къараргъа керекди.

Жетишимге жетер ючюн хар затыбыз да барды: макроэкономикада айныу, миллет проектлеге къырал инвестицияланы танг ёлчеми, битеу регионланы къошулуулары эм сейирлери. Эмда жангы кадрла бла компетенцияла. Бизни борчубуз ол ахшы тюрлениулени бегитиргеди. Ишчи тириликге эмда инвестицияланы ёсюулерине себеплик болгъан экономиканы къурауну андан ары бардырлыкъбыз. Бюджет, налог, тариф политика, отрасль низамлылыкъ бизнесге болушурча алай жарашдырылыргъа тийишлидиле.

Биз миллет проектлеге магъаналы борчлагъа ырысхыны мадарып жибериу инвестиция инструментгеча къарайбыз. Миллет проектлени финансированиялары ёхтемлендирирчадыла: алты жылгъа жууукъгъа – 25,7 триллион сомдан артыкъ. Ол жаланда бюджет ахча тюйюлдю. Бизнес, къырал структурала, айныуну институтлары ол жанына тири къошулурла деп ышанабыз. Проектлени портфельлери алгъадан къураладыла. 76 триллион сомгъа бир минг чакълы проект башламчылыкъ белгиленнгенди. Аладан 250-си инвестициялы предложенияладыла, битеулю объёму – 12 триллион сом чакълы бир. 100 проектге къаралгъанды. Жылны ахырына ол проектлеге кёре иш башланырыгъына ышанабыз.

Экономиканы магъаналы бёлюмлеринде инвестициялы тириликге себеплик этер ючюн, Баш капиталгъа инвестицияланы ёсдюрюуню терклендириу эмда валовый ич рынокда аланы юлюшлерин 25 процентге дери жетдириу жаны бла планны отрасль кесеги жарашдырылгъанды. Андан сора да, промышленностьха эм эл мюлкге субсидияла бериуню механизми белгиленирикди. Аны ючюн а «инвестициялы мультипликаторну» методикасын хайырланырыкъбыз, инвестицияланы тирилтиуню бюгюнлюкде ишлеп тургъан инструментлерин айнытыуну.

Къыралыбыз башха-башха онглары болгъан ёлчеуледе жашайды. Сёз жаланда ахчаны юсюнден бармайды, онгланы юсюнден да айтабыз. Бизни баш борчубуз - аллай башхалыкъла регионланы араларында бек аз болурча этиудю, адамланы, ала къайда жашасала да, турмушларын тапландырыуду – тийишли айлыкъ, иш сайларгъа онгла, иги фатар, жолла, медицина, билим бериу.

Борч бирди, алай регионланы кеслерини энчи жумушлары барды. Энчиликле бла борчла регионну «къылыкъ ызына» кёре тохташдырыладыла. Регион «жаш» эсе, кёбюрек сабий поликлиникала, школла сюерге тийишлиди. Эл мектеплеге энчи билеклик этилликди. Юч жылны ичинде жангы жерле къураргъа 9 миллиард сом жиберликбиз, сабийле тюрлю-тюрлю программалагъа кёре юйренирча школланы мюлк къолайлыкъларын айнытырыкъбыз. Бизде къошакъ билим берген организациялары кёп болмагъан субъектле бардыла. Эм алгъа ала кавказ республикаладыла, Къабарты-Малкъар, Шимал Осетия, Къарачай-Черкес, Чечен Республика. Алагъа къошакъ билим бериу жерле къурарча болушлукъ тапдырыргъа керек боллукъду.

Миллет проектле энчи регионланы энчи излемлерине тийишлиликде жарашдырылыргъа керекдиле. Ахча да анга кёре юлешинирге. Бу вопросха сууукъ кёзден къарау, миллет проектлени целевой кёрюмдюлерин бла финансированияны регионлада тенг этип, – ол тюз тюйюлдю. Анга башхача къараргъа керекди. Проект метод ол жаны бла вопросланы тындырыугъа энчи эс бурургъа борчлайды. Хар болумгъа хайырлы, жарашыулу, энчи оноула табаргъа.

Хар регион кесини ёсюу мурдорун табарча, жашауну хар регионда игилендирирча Пространстволу стратегия айныуну хазырлагъанбыз. Миллет проектлени паспортлары бла бирге стратегия Федерацияны субъектлерини айныу жаны бла оноуларыбызны мурдору боллукъдула. Эмда Магистраль инфраструктураны жангыртыу эм кенгертиу комплекс планны тынгылы жарашдырыуну.

Стратегиягъа кёре, 12 макрорегион къураллыкъды – тийирелени энчиликлери бла байламлы. Ол къырал болушлукъ амалланы тюзюрек эм хайырлылыракъ берирча амалды. Алай бла аланы къатланыулары да боллукъ тюйюлдю. Конкурент чыдамлылыгъыны мурдоруна кёре, хар регионнга ышаннгылы экономика специализацияла белгиленнгендиле.

Ышаннгылы экономика ёсюу араланы айнытыр умутлубуз. Ала уллу шахар агломерацияладыла, гитче эм орта шахарладыла, моношахарладыла, тарых тийреледиле эм илмуградладыла, эл тийреледиле, чыгъарыу-къазыу промышленностьлары болгъан тийреледиле.

Эмда, сёзсюз, уллу магъананы тутхан геостратегиялы жерлерибизге энчи эс бурлукъбуз. Кърымны, Севастопольну, Калининградны, Узакъ Востокну региоларын, Шимал Кавказны, Арктика зонаны айтама. Биз аланы айныуларына себеплик этерге энчи амалланы белгилерикбиз, миллет проектлени чеклеринде бёлюннген ырысхыдан сора да, регионлагъа ахча бла болушурукъбуз. Биринчиден, ала бюджетле аралы трансфертледиле. Ол ырысхы бюджет жалчытылыуну игилендириуге эмда бюджетниклени иш хакъларын ёсдюрюу бла байламлы къошакъ къоранчланы кетериуге къоратыллыкъды. Бюджетледе борч ауурлукъ азайтылынырча болушлукъ этерикбиз».