КъМР-ни Башчысында Инвестицияла эм предпринимательство жаны бла советни кезиулю жыйылыуунда туризмни айнытыуну, IT-технологияланы сферасында инвестицияланы кёбейтиуню юслеринден баргъанды сёз.Аны ача, республиканы оноучусу Казбек Коков кенгеш Россейде предпринимательлени кюнюнде бардырылгъанын эсгертгенди эмда жыйылгъанланы байрамлары бла алгъышлагъанды.
- Предпринимательство – къыйын ишди, ол адамны къарыуун, билимин, кючюн да алады. Салыннган муратлагъа жетишир ючюн, хар кюн да къадалып ишлерге тюшеди. Жюрегимден бизнесменлеге башламчылыкълары, толтургъан ишлери ючюн ыразылыгъымы айтыргъа сюеме. Экономиканы алгъа элтген, айнытхан да бизнесди. Ишчи жерлени къурау, бек магъаналысы уа жамауатны излемлерин жалчытыу, сизни жууаплылыгъыздады,-дегенди ол.
Казбек Валерьевич предпринимательле РФ-ни Президенти салгъан миллет борчланы тамамлаугъа уллу къошумчулукъ этгенлерин да айтханды. Ол властьны, жамауатны, бизнесни да муратлары бир болгъанын да айтханды – адамны ырахматлы, къолайлы жашауун къурау.
Биринчиден, туризмде инвестицияланы кёбейтиуню сорууларына къаралгъанды. Курорт эм туризм министр Мурат Шогенцуков Къабарты-Малкъар къыралда турист-ресторация онгларына кёре энчи жерни алгъанын белгилегенди. «Бизни табийгъатыбыз, хауа болумубуз туризмни саулукъ сакълау, культура-билим бериу, экология, эл мюлк, гастрономия, спорт тюрлюлерин айнытыргъа онг бередиле»,-дегенди ол.
Республиканы турист-рекреация комплекси 220 предприятиядан къуралады. Ахыр беш жылда бизге келген къонакъланы саны 130 процентге ёсгенин да билдиргенди министр. 2014 жылда 261 минг адам солугъан эселе, 2019 жылда уа къонакъла 602 мингнге жетгендиле.
- Быйылны биринчи кварталында 240 минг адам келгенди. Ол а былтырны бу кезиуюнден 70 процентге кёпдю. Туристлени саны тыш къыраллагъа барыргъа эркин этилмегени ючюн ёсмейди. Анга инфраструктура игиленнгени, къоркъуусузлукъ жалчытылыннганы, республикагъа туристлени арасында сейир ёсгени да себеплик этгендиле,-дегенди докладчы.
Туризмде асламлы капиталгъа инвестицияланы кёбейтир ючюн а министерство «Экономиканы айнытыу эм инновация экономика» къырал программагъа кирирге муратлыды. Аны юсюнден заявкала Туризм жаны бла федерал агентствогъа берилгендиле. Бу ишни чеклеринде юч инвестиция проектни жашауда бардырыргъа белгиленеди. Аладан эм уллусу «Жылы суу» бальнеология комплексди. Аны тамамлаугъа 33 миллиард сом керекди, ол санда 7 миллиард инфраструктура объектлеге къоратыллыкъды (газ, ток, связь тартыргъа, жолла, машинаны салырча жерле ишлетирге).
Экинчи проект «Огъары Чирик кёлле» турист-рекреация комплексди. Аны чеклеринде Черек районда тау-лыжа трассала (6 километр), канат жолла (4 километр), къонакъ юйле, ресторанла, кафеле, бассейн, спа-салон эм адамла солурча, саулукъларын игилендирирча башха жерле ишлетилликдиле. Проектге 3,8 миллиард сом къоратыллыкъды, ол санда 1,2 миллиард сом инженер инфраструктурагъа.
Проектни инвестору «Огъары Чирик кёлле» чекленнген жууаплылыгъы болгъан обществоду. Ол былтыр «Къабарты-Малкъарны айнытыуну корпорациясы» эм «Шимал Кавказны айнытыуну корпорациясы» акционер обществоланы болушлукълары бла «Огъары Чирик кёлле» турист комплексни къурау»  проектни тамамлагъанды. Анга къонакъ юй, чабакъчыны юйю, кафе, спорт эм сабий майданла киредиле.
Нальчикде «Атажукин бахча» комплексни айнытыргъа белгиленеди. Аны чеклеринде республиканы ара шахарында санаторийлени жангыртыргъа, шёндюгю излемлеге келишген курорт объектлени ишлетирге, инженер ызланы, транспорт инфраструктураны игилендирирге белгиленеди. Нальчикде курорт объектлени тапландырыугъа уа 2,5 миллиард сом керекди.
Министр сагъынылгъан проектле КъМР-ни Башчысыны Парламентге Посланиясында белгиленнген борчланы чеклеринде толтурулгъанларын айтханды. Былтыр Туризм жаны бла федерал агентство предприниматель башламчылыкълагъа себепликни чеклеринде грант конкурс бардыргъанды. Аладан экисин «Эко-Нальчик» эм «Эльбрус-турс» организацияла къытхандыла. Ала Нальчикде «Периметр» арт-резиденцияны эм модуль къонакъ юйню къурау бла байламлыдыла. Ала федерал арадан ахча бёлюннгенлей тамамланып башларыкъдыла.
 Мурат Шогенцуков «Туризм эм къонакъбайлыкъны индустриясы» миллет проект жууукъ кезиуде къабыл кёрюллюгюн билдиргенди. Анда уа инфраструктурагъа инвестицияланы кёбейтиуню мадарлары белгиленипдиле.
Министр ахыр эки жылда толтурулгъан проектлени да сагъыннганды, ол санда Черек районда - «Огъары Чирик кёлле», Зольск районда - «Гара сууланы ёзени», Элбрус районда - экология эл, Терк районда «Шагди» культура-этнография ара эм башхала. «Алада къонакълагъа шёндюгю излемлеге тийишли сервис къуралгъанды»,-дегенди ол.
Жыйылгъанлагъа «Гара сууланы ёзени» паркны юсюнден ролик да кёргюзтюлгенди. Сёзюню ахырында Мурат Шогенцуков туризмни айнытыуда эл мюлк жерлени рекреациягъа жараулу жерлеге кёчюргенде чырмаула чыкъгъанларын белгилегенди. Ол КъМР-ни турист-рекреация комплексин айнытыр ючюн регион грантла кийирирге, налогланы тёлегенде льготала тохташдырыргъа, санаторийлеге медицина оборудование алгъанда субсидияла бёлюрге кереклисин белгилегенди.
Советни жыйылыуунда «КъМР-ни айнытыуну корпорациясыны» иши да сюзюлгенди. Аны башчысы Чочайланы Ахматны айтханына кёре, РФ-ни «Шимал-Кавказ федерал округну айнытыу» къырал программасыны «2016-2030 жыллада КъМР-ни социал-экономикасын айнытыу» подпрограммасыны чеклеринде 2018 жылдан бери республикада 10 инвестиция проект толтурулгъанды. Ала бетон шпалер, лак бояула, пластик тараны жарашдырыу, урлукъну селекциясы, тахта кёгетлени асырау эм башха сферала бла байламлыдыла. Корпорация 24 проектни жашауда бардырыргъа себеплик этерикди, аладан онусу толтурулгъанды. 2021-2022 жыллада уа 8 проектни тамамларгъа себеплик этилликди.
Чочайланы Ахмат республикада инвестицияланы кёбейтиу жаны бла предложенияла да этгенди. Биринчиден, «Шимал-Кавказ федерал округну айнытыу» къырал программаны «2016-2025 жыллада КъМР-ни социал-экономикасын айнытыу» подпрограммасына ахча бёлюрге кереклиси белгиленнгенди. Дагъыда къыралны иелигинде болгъан турист объектлени бла санаторийлени экономикагъа къатышдырыуну, инвесторлагъа налог льготала тохташдырыуну юслеринден да айтханды.
IT-технология сфералада инвестицияланы кёбейтиуде республиканы онгларына да къаралгъанды. Цифралы айнытыу министр Ислам Ашхотов белгилегенича, ведомство бу ишни чеклеринде праволу базаны къурайды, ол санда информация технологияла сферада предприятиялагъа льготала бериу жаны бла да.
Министрни айтханына кёре, бюгюнлюкде бир ненча уллу инвестиция проект хазырланады. Ол санда туризмде, жашау журт-коммунал сферада да. Дагъыда республикада IT-инкубаторну къурауну амаллары да сюзюледиле. Анда уа бийик технологияла жаны бла проектлени тамамлаугъа консультация, юридический, информация, патент себеплик, бизнес-планны хазырлагъанда болушлукъ да этилирге боллукъду.
Докладланы сюзе, Казбек Коков туризм сфера кенг болгъанын, адамла таныгъан, сюйюп келген жерлени айнытыргъа кереклисин чертгенди. Санаторийлени юслеринден айта, аланы асламы шёндюгю излемлеге келишмегенлерине жарсыгъанды эмда предпринимательлени алагъа эс бурургъа чакъыргъанды. Сёз сервисни игилендириуню юсюнден да баргъанды. «Излемлеге келишмесек, бизге адам да келлик тюйюлдю»,-дегенди ол эмда белгили рестораторланы, къонакъ юйлени башчыларын чакъырып, юйретиуле бардырыргъа кереклисине эс бургъанды.
Советни жыйылыуунда къууанчлы иш да болгъанды. Экономиканы айнытыугъа салгъан къыйынлары ючюн «Нальчикшвейпром» обществону башчысы Хажмурат Абазов, «КъМР-ни предпринимательствогъа себепликни арасы» регион фондну правленини башчысыны орунбасары Залим Кайсинов, «РФ-ни архитекторларыны союзуну» регионда бёлюмюню башчысы Юрий Логоватовский, «Дея» фирманы директору Раида Шибзухова КъМР-ни Сыйлы грамотасы бла саугъаланнгандыла. Предпринимательлеге КъМР-ни Башчысыны Ыразылыгъы да берилгенди.
Казбек Коков саугъаланнганланы эмда республиканы предпринимательлерин энтта бир кере алгъышлап, мындан ары да салгъан муратлары жетишимли толтурулурларын тежегенди.