Россейни Президенти Владимир Путин видеоконференция халда Къыралны 2030 жылгъа дери айныуу бла байламлы миллет борчларыны юсюнден Указны регионлада бардырылыу соруула жаны бла Къырал советни президиумуну кенгертилген жыйылыуун ётдюргенди. Аны ишине Къабарты-Малкъарны Башчысы Казбек Коков да къатышханды.
Россейни Къырал советини 20-жыллыгъы бла байламлы юбилей жылда жыйылыуну ача, Владимир Путин аны ишлеп туруууну эм къыралны баш законунда – Россей Федерацияны Конституциясында – тохташыулугъуну магъаналылыгъын чертгенди: «Россейча уллу, къыйын, кёп тюрсюнлю эм кёп миллетли къыралда регионланы оюмларына таянмагъанлай, аланы энчиликлерине тюшюнмегенлей стратегиялы оноула чыгъаргъан къыйынды. Эсге сала айтайым, айныуну регион ызлылыгъы бизни къыраллыгъыбызны тарых ышаныды».
Миллет борчланы, алагъа жетерча баш амаллагъа къошакъ онгланы сингдириу, къыралда, дунияда да бола тургъан тюрлениулени эсге алып миллет проектлени, адамларыбызны жангы излемлерини, экономика эм социал бёлюмлени юсюнден соруула, дегенди Президент, Россейни айныуунда къыралны, бизнесни, жамауат организацияланы да бирге ишлеулерин излейдиле, гражданларыбызны жашауларын иги жанына бурурча. Россей эм битеу цивилизация тюбеген коронавирус эпидемияны кезиуюнде чыкъгъан чакъырыулада да ол санда.
Владимир Путин эпидемия бла къаршчылыкъ алыкъа ахырына жетмегенин чертгенди: «Бошланыргъа алыкъа эрттеди. Къоркъуула сакъланадыла. Кесигизге, къатыгъыздагъылагъа жууаплылыкъны унутмагъыз. Врачланы бла специалистлени битеу эсгертиулерине сакъ кёзден къарарыгъыгъызны тилейме. Ол къоркъуусузлукъ сакъланыр ючюн керекди, саулугъугъузну къоруулар ючюн да».
«Бюгюнлюкде биз ол къоркъууну юсюнден бир ненча ай мындан алгъадан эсе кёбюрек билебиз. Ишни къалай къураргъа тийишлисине тюшюннгенбиз, профилактика амалланы къураргъа да юйреннгенбиз. Шёндю барыбызны да сакълыгъыбызгъа кёре боллукъду жаз башындача экономикагъа, адамлагъа да ауур кёрюннген чеклеу амаллагъа жангыдан къайтырыгъыбыз бла къаллыгъыбыз», - дегенди В.В. Путин.
Къырал башчы, къыйынлыкълагъа да эс бурмагъанлай, алгъа къараргъа, битеу бёлюмледе да келлик заманнга адамны, аны юйюрюню монглугъун жалчытхан борчла салыргъа тийишлисин белгилегенди. Хар тохташдырылгъан ызда анстан кёрюмдюлеге жетиу угъай, адамны жашаууна керти да жарагъан ишлени тындырыргъа кереклиси айтылгъанды. Аны бла байламлы Президентни Указына къол салыннганды, анда жууукъ он жылгъа къыралны магъаналы айныуу белгиленипди.
«Битеу миллет борчларыбыз тюрленмегенлей къаладыла. Бусагъатагъы къыйын заманнга да къарамагъанлай. Аллай магъаналы ызла, эсигизге салайым, бешдиле. Ол адамланы саулукъларын эм эсенликлерин сакълауду, жашау этерча тап эм къоркъуусуз болумланы къурауду, экономиканы тохташыулу этиудю эм адамла кеслерини сейирлерине кёре жерлерин табарча этиудю, андан сора да, кенг халда цифралы технологияланы сингдириудю», - дегенди Президент.
Владимир Владимирович регионла алларында салыннган борчланы, аланы толтурулууларыны мониторинги къалай бардырыллыгъын эм аланы ахча бла жалчытылыныу къалай къураллыгъын билирге тийишли болгъанларын да белгилегенди. Правительство аны бла байламлы, регионланы предложенияларын да къошуп, миллет проектлеге тюзетиуле кийириу жаны бла уллу иш бардыргъанды.
«Жаланда ол заманда келаллыкъбыз тийишли оноулагъа, къайтарып айтайым, шёндюгю къыйын болумлагъа да къарамагъанлай, бирлешип ишлегенибизни бийик даражагъа чыгъарырча. 2021 жылда окъуна хар миллет борч бла байламлы качестволу, сезимли эсеп болургъа керекди», - дегенди къырал тамата.
Аны бла бирге Президент къыйын эм система халлы жарсыулу сорууланы артха салып турургъа жарамагъанын чертгенди: «Бусагъатда бошуракъны этейим да, артда уа… дегенча оюмла болмасынла. Къайтарып айтама: бюгюн этилликни тамблагъа къоймагъыз. Ол борчланы 2024 жылны чеклеринден ары чыгъармазгъа тийишлиди. Кесигизни жашауугъузну женгиллендирирге кюрешмегиз, ишге излемлени бошайтмагъыз, жууукъ заманнга тынчыракъ, къыйнамагъан сорууланы тамамларгъа кюрешип. Алай болса, артда къыйынланы да тындыралмагъанлай къаллыкъбыз».
Къырал башчы миллет проектлени баш жумушлары регионлагъа тюшгенлерин энчи белгилегенди: «Къыралыбызны шахарларында, посёлокларында керти сезимли эсеплеге жетерге тийишлибиз. Аны себепли миллет проектлеге къошакъ тюрлениуле кийириуде башламчылыкъла Федерацияны субъектлеринден чыгъаргъа тийишлидиле, ала болумну жер-жерледе кёредиле, миллет проектлени бардырыуда эки жыл чакълы бир сынамлары барды.
Саулай къыралны аллында тургъан борчланы да тюзетирге боладыла, аланы толтуруу амалланы да. Тюзетиуле кийирирге, жангыдан къарауну окъуна излеген, жарсыугъа, жашауда бардырыугъа тап келишмей къалгъан оноула жаны бла кеслерини жангычы оюмларын айтаргъа да онг барды».
Бек биринчиден, къайсы ызлагъа энчи эс бёлюп ишлерге тийишлиси энчи магъаналыды. Ол санда регионланы ырысхыны кеслери алларына ол неда бу борчлагъа жоярча эркинликлери болургъа тийишлиди, ала 2021-чи эм аны ызындан жыллада Федерацияны субъектлери бла Араны финанс, бюджет байламлыкълары къалай къураллыкъларын шарт англаргъа керекдиле.
В.В. Путин эсге салгъанды: «Миллет борчлагъа жетишимли жетиу, адамланы жашауларыны качестволарын игилендириу – ол федерал Правительствону, регион оноучу структураланы ишлерине багъа бичиуню магъаналы кёрюмдюсюдю. Аны себепли барыгъыздан да бирлешип ишлегиз деп тилейме. Ол излем федерал ведомстволаны жер-жерли бёлюмлерине да жайылады».
Юлгюге Президент жашау журтла бла байламлы къурулушча магъаналы комплекс ызны келтиргенди: «Мында иш белгиленнгенди, жыл сайын россейли юйюрлени жашау журт болумларын игилендирирге тийишлиди, ол къауум жылгъа беш миллиондан кем болмазгъа керекди, ала жангы, тапландырылгъан, эркин юйлеге бла фатарлагъа кёчерге тийишлидиле. Аны ючюн а жашау журтланы къурулушларыны ёлчемин жылгъа 120 миллион квадрат метрге дери ёсдюрюрге керекди».
Шёндюгю къыйын болумлада, дегенди Владимр Путин, биз, бир затха да къарамагъанлай, целевой халда къурулуш бёлюмге себеплик этгенбиз, ол а, сёзсюз, экономикагъа саулай магъаналы ызладан бириди.
Экспертле алгъадан айтханларына кёре, быйыл ипотека кредитлени бериу былтырдан эсе кёп боллукъду. Спрос жаны бла къуралгъан амалла, саулай алып айтханда, ишлейдиле, изленнген магъаналыдыла. Сёзсюз, жашау журт рынокну келлик заманда тохташыулулугъу жалчытылынырча, сатыу предложенияланы да асламлыкълары изленеди. Алай эсе уа, кёп юйле сюерге керекди, сайлау болурча, жашау журтлагъа багъала да секирмезча.
Жашау журтланы къурулушларын ёсдюрюу властьланы, оноучу ызланы, бек биринчиден а къурулушха деп бёлюннген жерлени инфраструктуралары, жангы юйлени тёгереклеринде тийрелени тапландырыу, адамланы жашауларын игилендириу къайгъыла боюнларына салыннган регионланы эм муниципалитетлени борчларыды.
Къырал башчы регионланы таматаларына энтта бир кере шёндюгю тапландырылгъан журтланы хайырланыугъа бериуде аланы жууаплылыкъларын эсге салгъанды. Къурулушха жангы жер участкаланы къошаргъа, инфраструктураны айнытыргъа тийишлиди. Регионланы, федерал власть органланы, айныу институтланы эм инфраструктура компанияланы толу бирге ишлеулери изленеди.
Инженер, транспорт, социал инфраструктураны – жолланы эм вокзалланы, сетьлени эм подстанцияланы, сабий садланы эм школланы, дагъыда башхаланы – къураугъа бюджетден тышында финансированияны къошаргъа тийишлиди. Созмагъанлай, инфраструктура облигацияланы жиберирге керекди, ол программаны географиясын кенгертиуню юсюнден да сагъыш этерге тийишлиди.
Адамлагъа жууукъ эм ангылашыныулу энтта бир темагъа ич туризмни айнытыу саналгъанды. «Бюгюнлюкде Москвадан поездде неда энчи автомобильде Сочини неда Ялтаны жагъаларына жолгъа бир сутка, бирде уа андан да аслам заман къоратылынады. Северден неда Уралдан адамлагъа уа андан да кёп келирге тюшгенин айтыр кереклиси да болмаз. Неда Керченский проливден Сочиге серпантин бла жетерге. Сабийле бла ол жолда машинада барып бир кёрчюгюз. Ол затланы заман болжалларын къоратыргъа керекди, аны бла бирге къоркъуусузлукъ эм качество излемлени бузмагъанлай. Аны этерге тийишлиди», - деп чертгенди В.В.Путин.
Ауур жюк ташыгъан коридорла, къыбыла тенгиз портлагъа жетерча темир жолланы айнытыу бла байламлы аллай планла тамамлана тургъанларын да эсге салгъанды ол. Аны бла бирге къыбыла жанына атланнган пассажирлени бла туристлени таплыкъларына деп автомобиль эм темир жол ызланы игилендирирча созмагъанлай битеу амалланы этерге тийишлиди.
Владимир Путин Россейни Къара тенгиз жагъалагъа элтген автомобиль трассаларын эм темир жолларын жангыртыу жаны бла сорууланы тинтирге буюргъанды. Аны бла байламлы жол къурулушланы планларын эм транспорт инфраструктураны айныу ызларын тюзетирге да.
Ахырында къырал башчы Къырал советни чеклеринде белгиленнген иш ызла къыралда жашагъанланы турмушларыны качествосун, мегаполислени, гитче шахарланы, посёлокланы эм эллени адамларыны бюгюннгю излемлерин кёргюзтгенлерин чертгенди. Ол темала кеслери да тохтаусуз контрольда боллукъдула.
