Артисткэ  Щэрмэт  Людмилэ нобэ  къыщалъхуа  махуэщ

Илъэс 48-рэ хъуауэ театр гъуазджэм пэжкIэ къулыкъу хуэзыщIэ артисткэ емызэшыжщ Щэрмэт Людмилэ СулътIан и пхъур. А зэманым къриубыдэу абы ­игъэзэщIащ роли 100-м щIигъу, зым ­нэхърэ адрейр нэхъ гукъинэжу, цIыхухэр хьэщыкъ ищIауэ. И IэщIагъэм зэры­хуэ­Iэижьым и мызакъуэу, Людмилэ гуп хэтыкIэ зыщIэ цIыху гуапэщ, хьэлэлщ, лъэпкъ Iуэхум гудзакъэ хузиIэ бзылъ­хугъэ щыпкъэщ. Къыдэлажьэхэми и ­ныбжьэгъухэми ящIэ ар зэрыгупцIанэр, и Iэр къызыпекIуэкI сыт хуэдэ IуэхукIи зыкъыпщIигъэкъуэну зэрыхьэзырыр, «хьэуэ», «хъунукъым» псалъэхэр абы къы­зэримыгъэсэбэпыр. ЦIыху къызэрыгуэкI, ауэ зэчий ин зыбгъэдэлъ Щэрмэт Людмилэ и джэгукIэм кIэлъыплъыну I­эмал зиIа псори щыхьэт техъуэфынущ ар сыт хуэдэ ролми зэхуэдэу фIыуэ зэрыпэлъэщым. Образ зэмылIэужьы­гъуэхэр гъэщIэгъуэныщэу утыкум щыдегъэлъагъу Людмилэ, псом хуэмыдэу ­фIы дыдэу къехъулIэу къызолъытэ гушыIэр. 

Щэрмэт Людмилэ ­Аруан райо­ным хыхьэ Къэ­хъун къуа­жэм 1953 гъэм къыщалъ­хуащ. Курыт еджапIэр къиух­ри, ар 1 щIэтIысхьащ Щукиным  и  цIэр зэрихьэу  Москва дэт Театр училищэм (адыгэ студием, егъэджа­-кIуэр профессор Калиновс­кий Леонидт). «Драмэмрэ ­эст­ра­дэмрэ я театрым и артист» иту диплом зрата цIы­хуиблым ящыщ зыщ Людмилэ. 
1975 гъэм Налшык къызэригъэзэж лъандэрэ, ар ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей къэрал драмэ теат­рым щолажьэ. Щэрмэ­тым 1997 гъэм «Къэрэшей-Шэрджэс Республикэм щIыхь зиIэ и артисткэ», 2008 гъэм «КъБР-м и цIыхубэ артисткэ» цIэ лъапIэхэр къыхуагъэфэщащ.
Хьэл зэмыщхь зиIэ цIыху-хэм я щытыкIэм тын­шу зэриувэфым и фIыгъэ­кIэ, абы утыку кърихьащ лIыхъужь зэмы­лIэужьыгъуэ куэ­дым я образхэр. Псалъэм и хьэтыркIэ, Къэбэрдей театрым и тхыдэм къы­хэнащ Еврипид и «Ипполит» (Корифейкэм и о­б­разыр), ЩоджэнцIыкIу Алий и «Къамботрэ Лацэрэ» (Лацэ), IутIыж Борис и «Тыргъэтауэ» (Адисэ), Думбадзе и «Кукарачэ» (Ревекэ), Шортэн Аскэрбий и «Яшэмрэ къэзышэ­хэм­рэ» (Цоцэ), Иоселиани и «Хъыджэбз къыдэнэжахэр» (хъы­­джэбзихми я ролхэр ­гъуэрыгъуэу), Арро и «Мо къэ­кIуам феплъыт» (Ларисэ), IутIыж Борис и «Хьэпэщып-хэ» (Бабынэ) спектаклхэм, нэгъуэщI куэдми Людмилэ щигъэзэщIа роль купщIафIэхэр. Лирикэ, комедие лIыхъужьхэм я образхэм ­къадэкIуэу, Людмилэ егъэзащIэ драмэ ролхэри. Абы къегъэлъагъуэ актрисэр езым и жыпхъэм, и джэгукIэ щхьэ­хуэм и гугъу щыпщI хъуну зэманым зэрынэсар. Щапхъэ нэрылъагъущ Кайтов Сулъ­тIан и пьесэм къытращIыкIа «Анэм и гур» спектаклым щигъэзащIэ Марие Павловнэ, Николаи Альдо и «Гулъытэншэ хъуахэр» лэжьыгъэм хэт Пьер, Нало Заур и новеллэм къытращIыкIа «IэфIынэ и нэ фIыцIитIыр» спектаклым анэм и образыр, Горин Григорий и «Кин ЕплIанэм» Госуилл сымэ я ролхэр зэригъэзащIэр. Тырку драматург Несин Азиз и пьесэм къытращIыкIа «СыукI иджы, дунейнэху!» спектаклым хэт Дихэ и ролыр здигъэзащIэм, иджыри зэ Людмилэ джэгукIэ гъэщIэ­гъуэн­кIэ ди пащхьэм къиу­ващ.
Москва ягъэкIуэнухэр къы­щы­хах зэIущIэм екIуэлIахэм ящыщ зыт Людмилэ. Курыт еджапIэм адыгэбзэкIэ фIэкIа щемыджа Людмилэ и урысыбзэр «ещIэкъуауэрт», ауэ къы­лъыса лэжьыгъэр и анэ­дэлъхубзэмкIэ екIуу щигъэ­лъагъуэм, Калиновскэм зэуэ гу къылъитащ актрисэ хьэ­лэмэт къызэрыщIыкIыну пщащэм. ЕджэхукIи и нэIэ зыт­ригъэтар а хъыджэбзым и закъуэкъым, атIэ адыгэ сту-        дием щеджа дэтхэнэ зыми   ар адэ хуэдэу къащхьэщытащ. Езыми къыдеджа нэ­гъуэщI артистхэми Москва и театр зэхуэмыдэхэм лэжьа-пIэ къыщыхуагъэлъэгъуат, ауэ гупыр зэрызэрыIыгъыу, Ка­линовскэмрэ Ефэнды Джы­лахъс­тэнрэ (щэнхабзэмкIэ министру щытар) илъэ-         ситхукIэ зы­хуаущиям тету, я хэку къагъэзэжащ, Адыгэ теат­рым щы­лэжьэн папщIэ. А лIитIращ Людмилэ гъуэгугъэлъагъуэ хуэхъуауэ къилъытэр нобэр къыздэсым икIи икъукIэ яхуэарэзыщ. 
Гъуазджэм и лэжьакIуэ ­ухъун щхьэкIэ, дауи, ухуеин къудейр мащIэщ, ар икIи уи лъым хэлъыпхъэщ. Людмилэ IэщIагъэ хуэхъуауэ и гъащIэм къыщыдэгъуэгурыкIуэри и адэ-анэм я деж къыщожьэ. 
- Артистыгъэр яхэлът си  адэми си анэми, - жеIэ Щэр­мэ­тым. - Къуажэм щагъэува «Къамботрэ Лацэрэ» спектаклым ахэр зэрыхэтам и мызакъуэу, си анэр къызэрыгуэкI гъащIэми щыджэгурейт. Илъэс 90-кIэ псэуати, и нэкIум зы зэлъагъэ иIакъым, си адэмрэ абырэ зэгурыIуэ-зэ­дэIуэжу, я псэр зы чысэм илъщ жыхуаIэм ещхьу зэры­зэ­дэпсэуар арагъэнщ. Сызэ­рианэм щхьэкIэ жысIэу щIэ­джы­кIакIуэхэм къащыхъуну сыхуейкъым, ауэ ар цIыху ­угъурлыт. 
Людмилэ гушыIэр зи щIасэ цIыхущ. КъыщыщIа гуэрхэр къы­дэлажьэхэм щызэпа­дзыж­кIэ, и жагъуэ ищIын дэнэ къэна, езыри зыщоды­хьэ­ш­хыж. Ар и щыхьэтщ Щэрмэ­тым гушыIэшхуэ зэрыхэлъым, езым ар фIыуэ къызэрыгурыIуэм. 
Гум щыбгъафIэ хъун защIэу къелъытэ Людмилэ утыкум къыщиджэгуну къыхуихуа образхэр. Ролищэм щIигъу щи­щIащ Адыгэ театрым и утыкум, иджыпсту ягъэлъагъуэ спектаклхэм ящыщу 4-м хэтщи, абыхэм хигъэфIыкIым сы­щыщIэупщIэкIэ, хогупсысыхьри къызжеIэ: 
- Псори лъапIэщ си дежкIэ, «кIэщIущ сценэм сызэритынур» жысIэу зезмыгъэлIа­- лIэу схуэшэчынукъым, ап­хуэдэ щIыкIэкIэ Iэпэдэгъэлэл сщIаи яхэткъым. Роль нэхъыщхьэр нэхъ тыншщ пщIыну цIыкIухэм нэхърэ, сыту ­жы­пIэмэ етIуанэр цIыхум гукъинэж ящыпщIыным икъу-кIэ уелIэлIапхъэщ. 
Эпизод ролыр фIыуэ къы­зэрехъулIэр япэу къэ­зы­щIар режиссёр Дэбагъуэ Романт. «ХъуэпсапIэм и трамвай» спектаклым гъунэгъум и ролыр щыхухихащ абы Люд­милэ. Iэгуауэ ин зэрыхуаIэ- тар щилъагъум, «Кин ЕплIанэми» хигъэхьэри, Госуиллу джэ­гуащ. 
- Хуабжьу сигу ирохь мы ­уэркъ бзылъхугъэ гъэфIар, щхьэпсыншэр, а псоми емы­лъытауэ узыIэпызышэр. Ролым гугъу сыдехьащ, ауэ режиссёрыр апхуэдизкIэ елIэ­лIат ар щиухуэми, сценэм ­сы­­щихьам къыстехьэлъэжакъым. Пэжыр жыпIэмэ, мы ролыр «ришелье» хэдыкIым ещ­хьщ: апхуэдизкIэ хэп­лъы­хьащ, тIасхъэщ, ауэ щыхъукIэ лъэщу ухуащ, - жеIэ Щэрмэтым. - НэхъыфIу слъагъуу сиIэщ «Гулъытэншэ хъуахэр» спектаклым щызгъэзащIэ ролыр. Ар къызытесщIыкIар Горнэ хьэблэм щыпсэу, быни уна­гъуи зимыIэ урыс бзылъхугъэт. Ар прототипти, япэ махуэм щыщIэдзауэ сыкъы­зэрежьам нобэми сытетщ. 
Трагедием ущыджэгуну ­нэхъ тыншщ гушыIэм нэхърэ. Комедием еплъхэр кIуэ пэтми уи гушыIэр къеблу пIыгъыну гугъу дыдэщ. Траге­диер лIо, нэпс къебгъэжэбзэхыныр дакъикъэ Iуэхущ, арщхьэкIэ ари ди IэщIагъэм идэркъым, дэ дыщIагъэ­джыкIащ зэи утыкум ущыгъ зэрымыхъунум. «Анэм игу» спектаклым зэрыщыс­хузэ­фIэ­кIыр сщIэркъым си нэпсыр сIыгъыну, абы сыщы­джэгуху еджапIэм къыщыджаIахэр сигу къы­зэ­рыкIыжыр арагъэнщ.
Куэдрэ жызоIэ ар сэ, иджы­ри къытызогъэзэжри, узэрыт ролыр «къэппсэун» хуейщ. «Репетицэ зэ, тIэу тщIымэ зэ­фIэкIащ» Iуэху бгъэ­ды­хьэ­кIэр захуэкъым, апхуэдэкIэ театреплъыр къыпхуэгъэпцIэнукъым. ПщIэр уэ езым къыбгурымыIуауэ, ар дауэ цIыхум деж зэрынэпхьэсыфынур?! 
СфIэфI дыдэу садэлэжьащ, зыхуэзгъэдэн щымыIэу цIыху зэчиифIэхэт, режиссёр Iэ­-кIуэ­лъакIуэт Фырэ Русланрэ Т­еувэжыкъуэ Владимиррэ, иджыпс­туи дызэрыгушхуэ ­Дэбагъуэ Роман сымэ. Сащытхъу пэтми зызгъэнщIынукъым абыхэм,  ахэр  адыгэ лъэп­къым насыпышхуэу къыди­тауэ къы­золъытэри. 
ГушыIэ щIыкIэм тету Людмилэ и лэжьэгъухэм жаIэ: «Спектаклыр утыку къыщрамыхьэжыну пIалъэр къэса иужьи, Щэрмэтым щIэ гуэр къелъыхъуэ образым хилъ­хьэну». Пэжщ, утыкум тIэу зэкIэлъхьэужьу зэщхьу къихьэну хуейкъым ар, абы ­щы­гъуэми ипэкIэ ищIар ­нэгъуэщIым къигъэсэбэпу илъэ­гъуауэ. 
Щеджэ зэманым «Ромео и Джульетта» спектаклым щы­джэгуну ехъуапсэу щытащ Людмилэ. Иджы зыхуейр купщIэ зиIэ, узыгъэгупсысэ образщ. 
- Айтматов Чингиз и «Пла­-ха»-м хэт дыгъужь анэм и ро-лыр схуэщIынут, абы и зэ­хэ­щIы­кIыр икъукIэ спэ­гъунэгъущи. Сыту тхакIуэ ­лъэщт ар, сыту гъэ­щIэ­гъуэ­ныщэу цIыхухэмрэ хьэ­кIэ­к­хъуэкIэ­хэмрэ зэригъэпщат! - къыпещэ Людмилэ. 
Николаи Альдо и «Зерно ­риса» пьесэм къытращIыкIа спектаклым щыджэгуну ­ хуейт артисткэр. Зи къекIуэ­кIыкIар гуауэу, гугъуу зэхэлъ цIыхубзым и ролыр игъэ­зэ­щIэным иужь зэманхэм зы­Iэпешэ ар.
- «Уджэгуну зэры­нэхъ тыншракъым, атIэ цIыху щхьэхуэм и гум щигъэв гу­рыгъу-гурыщIэхэр театреплъ­хэм я деж нэсхьэсыну сыз­э­рыхуейрщ. Дунейр хужь-фIы­цIэу зэхэлъ къудейкъым. А гупсысэр хьэкъ пщохъу уи ныбжьыр нэхъ щыкIуатэм, образыр куууэ зэпкърыпхыф щыхъум деж, упщIэ куэдым я жэуап къэбгъуэтыфу уджэгуныр уи псэм къилъыхъуэ ­хъуа иужь. Къапщтэмэ, сфIэфIщ трагедиемрэ ко­ме­диемрэ щызэхэухуэна ­рол­хэр згъэзэщIэн. Ауэ сытми узыгъэдыхьэшх къызэ­рыгуэкI гушыIэм е мыухыж нэпсым нэхърэ ар гъащIэм нэхъ пэ­гъунэгъущ», - жеIэ ­Людмилэ.  - Сэ хьэкъыу спхыкIащ ди гъащIэ псор зэрытеатрыр, дэ дызэрыактёрыр. Сценэм хуэ­дэу сэ гъащIэм сыщыджэгуфынутэкъым, пцIым, бзэгу зехьэным, зэкIэлъымы­кIуа­гъэм срабийщи. Слъагъу хъур­къым цIыху пцIыIуэп­цIышэхэр, фэ­рыщIхэр, пэжым и телъхьэу зы­зыщIхэр. Театрым щылажьэ псоми ящIэ си Iуэху еплъыкIэр ­къе­­хьэкI-нехьэкI хэмылъу зэ­рыжысIэр. Сэ къызэрыс­фIэ­щIымкIэ, уи напэр къабзэу, ущIэукIытэн ббгъэ­дэ­мылъу, цIыхум и гум узэреуэн псалъэ Iей гуэр къыбжьэ­дэмыкIыу уп­сэуным нэхърэ нэхъ насып щыIэкъым.
Насыпыр къыздикIынур пщIэркъым, жаIэ. Адыгэ теат­рым и лэжьакIуэ пажэхэм зэ­ры­рихьэлIар Людмилэ на­сы­пыш­хуэу къелъытэ. Ахэр зэ­хуэ­зышар гъуазджэм хуаIэ лъагъуныгъэрт. 
- Иджыпсту театрым и нэхъыжьхэмрэ къищта ныбжьыщIэхэмрэ къурш зэрахуэгъэзынур си фIэщ мэхъу, - къыддогуашэ Людмилэ. - Дэтхэнэ зы театр лъэщми пеуэ­фынущ ахэр, сыт хуэдэ спектакль ­гугъури яхуэгъэувынущ. Бзэр яIурылъщ, уа­дэ­лэжьэн хуейуэ аркъудейщ. Москва театрхэм я къулеигъэр иIамэ, дыдейр, шэч хэмылъу, зы щхьэкIэ нэхъ лъагэнут. Сыт щыгъуи Къэбэрдей театрым  и пщIэр адрейхэм нэхърэ нэхъ лъагэу щытащ, къызэрызэгъэпэщын хуейр лэжьыгъэм   я гур хуэ­зыгъэ­къэбзэн Iуэху­гъуэхэмкIэщ. 
Актрисэр сценэм къыщихьэкIэ сыт зэгупсысыр? «Япэ­щIыкIэ согузавэ, театреплъ­хэм саIуоплъэри, зызэтызоуIэ­фIэж (си унэжь сыщIэс хуэ­дэу). Къызэплъхэмрэ сэрэ дя­ку дэлъ зэпыщIэныгъэм гукъыдэж къысхелъхьэ», - къы­хегъэщ Щэрмэтым. 
Сыт артистыр зыхуейр? Лэжьыгъэм тезыгъэгушхуэ щы­­тыкIэ театрым иIэрэ утыку къихьэмэ, джэгурэ спектаклым къэкIуахэм Iэгуауэр хуаIэтмэ, дунейм теткъым абы хуумыщIа! 
Щэрмэт Людмилэ артист IэщIагъэм къыхуигъэщIахэм ящыщщ. Абы хуэдэхэр щы­лэжьэху, адыгэ театрым и пщIэри лъагэнущ. 

ИСТЭПАН Залинэ.