9 декабрь – Ата журтну Жигитлерини кюню

9 декабрьде Россейде Ата журтну жигитлерини кюнюн белгилейдиле. Ол сыйлы кюн  2007 жылда  Федерал закон бла  бек бийик къырал саугъала бла – Совет Союзну  эмда Россей Федерацияны Жигитлери деген атла, Махтаулукъну эмда Сыйлы Георгийни орденлери бла белгиленнгенлеге  къырал, жамауат да уллу хурмет этгенлерине шагъатлыкъгъа тохташдырылгъанды.

Бу жаш байрам болгъанлыкъгъа, аны тарыхы эрттеден келеди. 1769 жылда ноябрьде Екатерина II бек сыйлы эмда магъаналы орденледен бирин – Сыйлы Георгий Победоносецни орденин – тохташдыргъанды.  Ол заманда аны бла сермешледе кишиликлерин бла ётгюрлюклерин кёргюзтгенлери ючюн офицерле бла генералла саугъаланнгандыла.

1917 жылда Октябрь революциядан сора орден кетерилгенди. 1943 жылда уа аны орунуна Махтаулукъну (Славы) ордени тохташдырылгъанды.  Аны бла 1945 жылгъа дери Уллу Ата журт урушда жигитликлерин кёргюзтген солдатланы бла офицерлени саугъалап тургъандыла. Ол кезиуню ичинде орденни тёрт даражасы бла  2640 адам саугъаланнганды. Аланы араларында таула жашла да кёп болгъандыла. Бу материалда аланы санап чыкъгъан къыйынды, аны себепли бир къауумун сагъынып къоябыз:

Акъайланы Къумукъ  Махтаулукъну ючюнчю даражалы орденине немислиле орналгъан бир бийикликни ротасы бла бирге алгъаны ючюн тийишли болгъанды. Ала ол бийикликни алгъанларындан сора, фашистле бизни аскерчилени къуршалагъандыла. Рота алагъа къажау къаты сермешгенди, алай адамлары, сауутлары да аздан-аз къала башлагъандыла. Ол заманда Къумукъ бир взводну алып, душманны къуршоуундан ычхыннганды эмда  ротагъа боеприпасла жетдиргенди. Немислилеге артха кетерге тюшгенди.  Полкну командири подполковник Рудаков аны Махтаулукъну орденине кёргюзтгени бла къалмай, аты жазылгъан керох бла да саугъалагъанды.

Бапыналаны Алий   Махтаулукъну Ш даражалы  ордени бла Феодосияны мараучуланы  Къызыл Байракълы   383-чю  дивизиясыны командирини 1944 жылда 15 июньда чыгъарылгъан буйругъу бла саугъаланнганды.  Аны  саугъалау къагъытында былай жазылады: «Керчь шахарны тийресинде баргъан къаты сермешлени кезиуюнде,  1944 жылны 10 апрелинде  кече анга душманны  топлары къалайда болгъанларын билирге  буйрукъ берилген эди. Аны толтура туруп, тасхачыбызны  душманла эслейдиле, алайда къызыу къазауат башланады. Сёзсюз, ала кёп эдиле, Алий а - кеси жангыз. Гранатала атып, автоматдан да от ачып, ол жети  фашист солдатны ёлтюреди. Артха анга буюрулгъан  борчну толтуруп къайтады».

Шауаланы Жибрил , Геляхланы Исхакъ , Къулбайланы Элбай  Махтаулукъну орденине Москва ючюн  къазауатда кёргюзтген кишилиги ючюн тийишли болгъандыла.  Дагъыда Ахшаяхланы Биязулкъаны, Зокъаланы Юсюпню, Атаккуланы Муталифни, Хапаланы Къайсарны, Хучуланы Магометни, Сюйюнчланы Исмайылны эм кёп башха жашларыбызны жигитликлери ол сыйлы орден бла белгиленнген эди.

СССР-де айырмалылыкъны бек бийик белгиси Совет Союзну Жигити деген ат саналгъанды. Ол  1934 жылны апрель айында тохташдырылгъанды. Алай бла СССР-ни заманында Алтын Жулдуз бла 12 776 адам саугъаланнганды. Анга тийишли болгъанланы араларында бизни жерлешлерибиз да аз тюйюлдюле. Уллу Ата журт урушну заманында батырлыкъ этгоенлери ючюн Къабарты-Малкъарны 32 махтаулу жашына Совет Союзну Жигити деген ат аталгъанды. Аланы араларында Байсолтанланы Алим бла Уммайланыв Мухажир да бардыла.

Байсолтанланы Юсюпню жашы Алимге ол къуллукъ этген аскер бёлюмде къоркъа билмеген тау къуш деп айтхандыла. Ол фашист асла бла Уллу Ата журт урушну биринчи  кюнлеринде окъуна тюбешгенди. Ол заманда звенону командири эди. Гвардиялы капитан Байсолтанланы Алим Ленинградны тийрелеринде, Эстонияны жеринде да душманны жаяу аскерлерине бла техникасына кёп халеклик салгъанды. Бир жылны ичинде батыр лётчик кёкге 277 кере кётюрюлгенди, 27 кере душманны тасхасын билирге чыкъгъанды, сермешлеге 45 кере киришгенди, 10 самолётну кеси аллына, 13-сюн да башхала бла бирге агъызгъанды. 1942 жылда 23 октябрьде СССР-ни Баш Советини Президиумуну Указы бла анга Совет Союзну Жигити деген ат аталгъанды. Аллай уллу сыйгъа ол Шимал Кавказда биринчи болуп тийишли кёрюлгенди.

Уммайланы Магомет-Герийни жашы Мухажир уруш башланнган кюнледе жаяу аскер ротагъа башчылыкъ этгенди.  Аны биринчи саугъасы «За отвагу» майдал болгъанды. Ол аны  сыйлы кёргенди эмда ёхтемленнгенди. 1943 жылда уа  жюзге жууукъ фашистни къыргъаны ючюн Къызыл Байракъны ордени бла саугъаланнганды.

1944 жылда 10 апрельде Одесса ючюн сермешледе ротаны командири, гвардиялы тамата лейтенант Уммайланы Мухажир душманны юч кюйсюз атакасын артха ыхтыргъанды.  Ротасы бла шахарны къыйырына биринчи киргенди. Къол сермешде 18 немислини ёлтюргенди, ротасы уа 200 фашист солдатны бла офицерни жокъ этгенди. Ол  Совет Союзну Жигити деген атха кёргюзтюлгенди, алай Александр Невскийни ордени бла саугъалап къойгъандыла. Алтын Жулдуз аны  юйюрюне уруш бошалып, 46 жылдан сора берилгенди.

Совет Союз чачылгъандан сора уа  РФ-ни 1992 жылда 20 мартда чыгъарылгъан Закону бла  Россей Федерацияны Жигити деген ат тохташдырылгъанды. Дагъыда ол закон бла энчи айырмалылыкъны белгиси – «Алтын Жулдузну» майдалы тохташдырылгъанды.   2020 жылны апрелине дери РФ-ни Жигити деген атха 1,1 минг адам тийишли кёрюлгенди, аладан 700 шёндюге дери жашамагъандыла неда ёлгенден сора саугъаланнгандыла. 

Сёзсюз, хар къырал да кеслерини жигитлери бла ёхтемленеди. Ма аллай адамланы юлгюлеринде юйретирге боллукъду жаш тёлюбюзню Ата журтларын сюерге, анга кертичи болургъа.

Текуланы Хауа.