Налшык дэт «Тхылъ щытрадзэ пщIантIэм» иджыблагъэ къыщыдэкIащ КъБР-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, Урысей артиадэм и лауреат, уэрэдус, уэрэджыIакIуэ, егъэджакIуэ ЗэрамыщIэ Заретэ «Лъахэ уэрэдхэр» зыфIища и уэрэдылъэр.
Уэрэд 240-м нэс щызэхуэхьэсыжа, лъэпкъ гъуазджэм и хъугъуэфыгъуэкIэ уеджэну зыхуэфащэ тхылъщ томитхуу зызыубгъуа и лэжьыгъэр. Псалъэхэмрэ макъамэмрэ зэрызэуIуам къыдокIуэ уэрэдым и тхыдэри, ар зыгъэзэщIа уэрэджыIакIуэ къэс абы хилъхьа щIэщыгъуагъри, къызэрыщтапхъэ нотэхэри. Заретэ и тхылъым ихуауэ пхужыIэнущ адыгэ цIыхубэм и бзэри, и хабзэри, и тхыдэри, и цIыху щIыкIэри щихъума пшыналъэхэм я хъуреягъкIэ езыр-езыру зэфIэува уэрэд щэнхабзэр.
«Адыгэхэм я профессиональнэ макъамэм и къежьапIэм улъыхъуэмэ, нарт эпосым хыхьэ пшыналъэхэм я деж урешалIэ, - щетх Заретэ тхылъым и пэублэм. - Абыхэм нэщэнэ нэхъыщхьэу яхэлъщ лIыхъужьыгъэр, пэжыгъэр, захуагъэр, хэкур хъумэныр, ар фIыуэ лъагъуныр, залымыгъэм цIыхубэр къегъэлыныр, абы ебэныныр».
Тхылъыр зыхуей зэрыхуэзар къыбгурыIуэнкIэ ирикъунущ абы музыкэмкIэ ХьэIупэ ДжэбраIил, художественнэ Iэзагъ и лъэныкъуэкIэ - ТIымыжь Хьэмыщэ сымэ редактор зэрахуэхъуам.
ЗэрамыщIэ Заретэ лъэпкъым хуилэжьа Iуэхур Шортэн Аскэрбий, КъардэнгъущI Зырамыку, Нало Заур, Гъут Iэдэм сымэ я лэжьыгъэм пэпщIыну зэрыхуэфащэр уигу къигъэкIыу, ТIымыжь Хьэмыщэ тхылъым хуищIа пэублэм къыщыхегъэщ абы щIэуэ Iуэхум къыхилъхьар. Ар кIахэбзэкIэ фIэкIа ямыщIэж уэрэдхэр къэбэрдей бзэ къудамэм къызэрыригъэзэгъарщ: «А зы псалъэ дыдэр адыгейхэмрэ къэбэрдейхэмрэ къызэрапсэлъыр щызэтемыхуэ куэдрэ къохъу, - етх Хьэмыщэ. - Ауэ уэрэдым щIэт макъамэр къэпсэлъыкIэм икъутэ хъунукъым. ХэкIыпIэу щыIэр пычыгъуэ бжыгъэр къэгъэнауэ псалъэр нэгъуэщIкIэ зэхъуэкIынырщ, абы щыгъуэми и мыхьэнэр хъумауэ е зы едзыгъуэм хэт псалъэхэр зэблэгъэувыкIынырщ, рифмэми ритмэми уемыIусэу… А псори зэригъэзахуэурэ къэбэрдей псэлъэкIэкIэ кIахэ уэрэдхэр зэридзэкIри, дахэу нотэми иригъэзэгъэжащ Заретэ. Арати, тхылъымпIэ Iэрамэр тIу хъуащ, икIэм-икIэжым ахэр томитху тхылъышхуэу зэхэувэжащ».
Тхылъым и псалъащхьэхэми къыбгурагъаIуэ абы лэжьыгъэшхуэ зэрытекIуэдар, хьэдзэ зырызу къызэращыпар. Мис, псалъэм папщIэ, етIуанэ томым узыщрихьэлIэ Iыхьэхэр: «Юрэ хуауса уэрэдхэр», «Зы макъамэм тету уэрэдибл», «Бэрэгъун Владимир игъэзэщIа нысашэ, гуфIэгъуэ уэрэдхэр», «Сосмакъ Валентинэ игъэзэщIа лъэпкъ уэрэдхэмрэ дзапэ уэрэдхэмрэ», «ПащIэ Ленэ игъэзэщIа, зэхуихьэсыжа уэрэдхэр», къинэмыщIхэр. Газетеджэм къыгурыIуауэ къыщIэкIынщ Заретэ и уэрэдылъэм, псалъэшхуэжыIэ умыхъуу, адыгэ уэрэдым и щIэнгъуазэкIэ уеджэну зэрыхуэфащэр. Тхыдэ дэфтэрхэм къакIэрымыхуу, пшыналъэхэм къызэщIакъуэж лъэпкъым лъэхъэнэ къэс хуиIа еплъыкIэр, псэукIэр, гупсысэкIэр. ЩIыпIэ-щIыпIэкIэ щыпсэу адыгэхэм нарт хъыбархэм щхьэж и къэпсэлъыкIэкIэ щIэ гуэр къызэрыдищIыгъум ещхьу, ЗэрамыщIэ Заретэ и уэрэдылъэм адыгэм узэщIыныгъэ щигъуэта лъэныкъуэ псоми уэрэдым и нэкIэ уIуегъаплъэ. Пэжщ, абы нэфI-ней тIэкIу хэмылъынкIэ Iэмал иIэкъым, уэрэдусри цIыхущ, зэрыжаIэу. ИтIани, апхуэдэурэщ зызэрацIыхужыр, зызэрахъумэжыр, ягу зэрызрагъэгъуэтыжыр. Апхуэдэ жэуаплыныгъэ нэгъэсакIэ зэщIэкъуэжауэ уи блэкIам и фэеплъхэр уиIэныр зы насыпщи, ар зыхузыфIэкIар зи къару илъыгъуэ, IэщIагъэм хуэIэижь тэрч бзылъхугъэ зэкIэлъыкIуэу зэрыщытыр насып тIуащIэщ. Къытхуэмыгъэсу дыпоплъэ Заретэ и уэрэдылъэм и адрей Iыхьэхэр къыщыдэкIынум.
Чэрим Марианнэ.
