КъМР-ни Башчысы Казбек Коков Къабарты-Малкъар Республиканы Башчысында 2021 жылгъа Стратегиялы айныу эм миллет проектле жаны бла советни кенгешин бардыргъанды. Анга КъМР-ни Правительствосуну Председатели Мусукланы Алий, КъМР-ни Башчысыны Администрациясыны таматасы Мухамед Кодзоков, КъМР-ни Правительствосуну биринчи орунбасарлары Сергей Говоров эм Муаед Кунижев, КъМР-ни Правительствосуну Председателини орунбасары Марат Хубиев къатышхандыла, видеоконференция халда республиканы толтуруучу эм муниципал власть органларыны оноучулары къошулгъандыла.
Быйыл миллет проектлени жашауда къалай бардырылгъанларыны алгъадан чыгъарылгъан эсеплерини юсюнден Советни секретары Рахайланы Борис айтханды. Ол 2020 жылгъа валовый регионал продукт 154,8 миллиард сомча, неда 2019 жылгъа кёре 101,5 процентча, ёлчемде белгиленнгенин билдиргенди.
Кесибизни производство болуп тышына чыгъарылгъан, «жер байлыкъланы къазып чыгъарыу», «жарашдырыу производство», «электроэнергия, газ, пар бла жалчытыу; хауаны кондиционирование этиу», «суу бла жалчытыу: суу кетиу ызла, кирни жыйыуну эм аны жокъ этиуню къурау, кирлениуню кетериу ишле» жаны бла толтурулгъан ишлени бла жумушланы ёлчемлери 45, 2 миллиард сом багъасынадыла.
Быйыл январь-октябрьге промышленный производствону индекси 110,4 процентни къурагъанды, 2020 жылгъа индекс 110,3 процент боллукъду деп белгиленеди.
Битеу эл мюлк чыгъарыучуланы (сельхозорганизацияла, крестьян (фермер) иеликле, халкъ) эл мюлк продукцияларыны ёлчеми 2020 жылда 60,4 миллиард сом боллукъду, неда 2019 жылгъа кёре - 105,9 процент. Республиканы битеу тюрлю иели организациялары экономиканы эм социал бёлюмню айнытыугъа хайырланнган инвестицияланы ёлчеми алгъадан санагъаннга кёре 39, 9 миллиард сом боллукъду.
Кийирилген чеклениуле эм алгъа потребитель рынокну болумуна тапсыз келгендиле. 2020 жылда розница сатыу-алыуну обороту саналгъаннга кёре 125,5 миллиард сом боллукъду, неда былтырны бу кезиуюне кёре - 90,5 процент. Жамауат ахча тёлеп толтургъан жумушланы ёлчеми 2020 жылда алгъадан саналгъаннга кёре 32,2 миллиард сомду, неда былтырны бу заманы бла тенглешдиргенде - 92 процент.
«Демография» миллет проектни жашаугъа кийириуню алгъадан саналгъан эсеплерини юсюнден айтханда, Марат Хубиев тохташдырылгъан келишимлеге кёре 2020 жылда ол борчлагъа 2,6 миллиард сом бёлюннгенин белгилегенди. «Тиширыуланы иш бла жалчытыугъа себеплик – юч жылларына дери жыл сандагъы сабийлеге школгъа дери билим бериу болумланы къурау» проектни жашауда бардырыугъа – 618 миллион сом. Проектге кёре юч жыллары толмагъан сабийлеге 2 940 школгъа дери къошакъ жерле къураллыкъдыла, ол санда: 2019 жылда – 940 жер, 2020 жылда – 1900 жер, 2021 жылда – 100 жер. Юч жылгъа республикада школгъа дери билим берген 50 объект ишлер умутлудула, ол санда  жангы мекямланы сюеу бла – 14 сабий сад, ишлей тургъан шкогъа дери билим берген махкемелеге пристройкала – 36 школгъа дери билим берген учреждение.
Муаед Кунижев жол ызланы тапландырыу «Къоркъуусуз эм качестволу автомобиль жолла» миллет проектни чегинде бардырылгъанын айтханды. 2020 жылгъа финансированияны битеулю ёлчеми 2,1 миллиард сомдан артыкъ болгъанды, ол санда федерал бюджет ырысхыдан 763 миллион сом, аладан 331 миллион сом – РФ-ни Правительствосуну Резерв фондундан къошакъ ырысхыды. 7 декабрьге ишле тамамланнгандыла эм 98 объектни техника хазырлыгъы жалчытылыннганды. Игилендирирге тийишли 123,5 километр автомобиль жолладан норматив халгъа 114,3 километр чакълы бири келтирилгенди, ол санда регион магъаналы - 103,2 километр.
Оператив кёрюмдюлеге кёре 2020 жылны 11 айына 405 минг квадрат метр жашау журт кийирилгенди неда 2019 жылны тийишли кёзиуюне кёре 112,2 процент. 2020 жылда «Жашау журтла къурулушну айнытыу программаланы стимулированиясы» жумуш бла байламлы Нальчик шахар округну суу баргъан ызларыны бла сооруженияларыны экинчи тизмеси кенгертилинеди, Вольный Ауул районну Нарт микрорайонуну андан арысыны жашау журтла застройка этилген микрорайонуну суу бла жалчытхан тыш ызларыны къурулушу тамамланады. Къурулушну планнга кёре 2020 жылда декабрьде бошарыкъдыла.
Мусукланы Алий докладында Къабарты-Малкъарны социал-экономика айныууну 2021 жылгъа эм 2030 жылгъа дери борчларын эшитдиргенди. КъМР-ни Башчысында Стратегиялы айныу эм миллет проектле жаны бла советни 2020 жылда 30 июльдан 2-чи номер бла чыгъарылгъан протокол борчларын толтурурча Къабарты-Малкъар Республиканы 2024 жылгъа дери къырал программалары жарашдырылып къабыл кёрюлгендиле эм КъМР-ни 2021 жылгъа бла 2022 эм 2023 жылланы план кезиуюне Социал-экономика айныуу къабыл этилгенди.
2020 жылда тийишли болумланы хайырланнганда регион валовый продуктну (ВРП) ёсюу ёлчеми 101,5 процент боллукъду, аны ёлчеми уа 154,8 миллиард сомгъа жетерикди. Прогноз кезиуню ахырына регион валовый продукт 2020 жылгъа кёре 19 процентге ёсерикди, аны ёлчеми 184,4 миллиард сомгъа жетерикди. Аны кётюрюлюую асламысында экономиканы промышленность, эл мюлк, къурулуш эм розница сатыу-алыу бёлюмлерини айныуларыны хайырларындан боллукъду.
Промышленный производство бёлюмде кесибизни тышына чыгъарылгъан товарларыбызны, толтурулгъан ишлени бла жумушланы 2021 жылгъа ёлчеми 53345,8 миллион сом боллугъу белгиленеди неда 117, 8 процент 2020 жылгъа. 2023 жылгъа ол кёрюмдю 2020 жыл бла тенглешдиргенде 27,9 процентге ёсюп, 57894,5 миллион сом боллукъду. Промышленный производствону индекси алгъыннгы жыл бла тенглешдирсе 2021 жылда 113,5 процент боллукъду, 2022 жылда – 111,3 процент, 2023 жылда – 110,5 процент. Битеу категориялы мюлкледе эл мюлк производство продукцияны ёлчеми прогноз кезиуню ахырына 2020 жыл бла тенглешдиргенде 1,33 кереге кёбейириги белгиленеди.
Келлик ючжыллыкъ циклгъа КъМР-ни республикалы бюджетини юсюнден законну проектине тюзетиулени КъМР-ни Парламентинде экинчи окъуугъа хазырланнганларын эсге алсакъ, 2021 жылда бюджет файдалыкъ 43,7 миллиард сом боллугъу белгиленеди, къоранчла – 44,8 миллиард сом. Регионлагъа финанс билеклик этерча федерал бюджетден бёлюннген ырысхы къысхартылгъаны ючюн 2021 жылда 1,1 миллиард сом дефицит боллугъу белгиленеди.
Аны бла бирге, алгъадан белгиленип тургъаныча, ишчи тирилик жангыдан къозгъалып башланырыгъы ючюн 2022-2023 жыллада бюджет системаны энчи файдаларыны ёсюулери эм бюджет системаны баланслыгъы тохташыулу боллугъу белгиленеди.
КъМР-ни Правительствосуну 2020 жылда 1 декабрьден буйругъу бла 2021 жылгъа бла 2022 эм 2023 жылланы план кезиулерине борч политиканы баш ызлары къабыл кёрюлгендиле. Рынок заимствованияланы багъаларыны тюрлениулерине мониторинг бардырылгъанлай турады, эсепде кредит организациялагъа кредит ызланы ачыугъа къырал контрактла орта рыноклу багъаладан эсе учузуракъ келишимлеге кёре тамамланадыла (2020 жылда банк кредитлеге кёре ставкала эки кереге азайгъандыла). Къырал долгну структурасында банк заимствованиялагъа кёре борч юлюшлени учузуракъ болуулары жалчытылынады. Эсепде толтурулгъан амалланы хайырындан 2020 жылда 1 декабрьге ич борчну обслуживаниясына къоранчла 76,7 процентге неда 100 миллион сомгъа къысхартылгъандыла.
«Жангы коронавирус жукъгъан аурууну жайылыууну биринчи толкъунунда кийирилген макроэкономика бёлюмде къыйынлыкълагъа эм чеклениулеге да къарамагъанлай, Къабарты-Малкъарны бюджет системасы тохташыулу болгъанын кёргюзтгенди эм алгъын къабыл кёрюлген бюджет борчларын барын да тийишлисича толтургъанды, республиканы гражданларына эм экономика субъектлеге социал билеклик этиуге бурулгъан жангыланы, эм, сёзсюз, коронавирус жукъгъан ауруугъа къажау тургъан саулукъ сакълау системаны ишин жалчытхан къоранчланы да. Аны бла бирге къырал борчну ёсюуюн тыяргъа амалла изленнгендиле эм алай бла аны обслуживаниясына къоранчланы да. Борчну кесин, аны обслуживаниясын окъуна азайтыргъа онг табылгъанды.
Анга бардырылгъан тийишли бюджет политика себеплик этгенди. Ол къоранчланы азайтыугъа эм къырал борчну къысхартыугъа бурулупду, федерал араны да заманында болушлугъу да ол санда», - дегенди Мусукланы Алий. КъМР-ни премьер-министри андан ары сёзюнде келир жылда миллет проектлени финансированиясыны ёлчеми кезиулю жылгъа КъМР-ни республикалы бюджетини юсюнден законну проектине тийишлиликде 2021 жылда алгъадан белгиленнгеннге кёре 5 093 785,1 минг сом – 2020 жылгъа ырысхыны ёлчеминден 72,2 процент боллугъун белгилегенди.
2021 жылда тынгылы ремонтдан эм жангыртыудан сора хайырланыугъа регион эм жер-жерли даражалы 100 километр автомобиль жол бериллиги планнга салыныпды; 50-метрлик жюзюу бассейни бла шёндюгюлю пятиборье бла кюреширча спорткомплексни эм спортну къыш тюрлюлери бла кюреширча физкультура-саулукъ-кючлеу комплексни, жалгъан бузу бла башы жабылгъан катокну къурулушлары да. Аллай проект республикада биринчи кере тындырылады. Битеулю билим берген организацияланы мурдорларында «Кванториум» сабий технопаркланы къуралыулары андан ары бардырылады.
Нальчик шахарда энтта бир 1225 жери бла битеулю билим берген уллу школну къурулушу башланырыкъды. «Жашау журт эм шахар болум» миллет проектни чегинде 31 жамауат кенгликни бла 108 арбаз тийрени тапландырыр, суу бла жалчытыу 19 объектге проектлени жашаугъа кийирир мурат барды. «Маданият» миллет программаны чеклеринде Республикалы гинжи театрны тынгылы ремонтун эм Нальчик шахар округда Жаш къараучуну театрыны ремонтун андан ары бардырыу, андан сора да, бир ненча район маданият махкемелени тынгылы ремонтлары пландадыла.
Санитар авиацияны айнытыуну чеклеринде болжалгъа салынмагъанлай болушлукъ излеген саусузлагъа жетер ючюн авиация учууланы жалчытырча авиация жумушланы сатып алыныулары жалчытылынырыкъды. Саулукъ сакълауну цифралы контур регионал бёлюмюне «Жюрек-къан тамыр ауруулары болгъан саусузланы мониторинги», «Онкология ауруулары болгъан саусузланы мониторинги» ара подсистемала, энчи кёрюмдюлени къоруулау системаны ишин жалчытыу эм башхала затла сингдирилликдиле.
Эсепленни чыгъара, КъМР-ни Башчысы Казбек Коков былай айтханды: «Миллет проектле Къабарты-Малкъарны адамларыны жашауларыны качествосун тюрлендирген амалладыла. Хар субъектге тири айныргъа онг бериледи, биз аны бла толусунлай хайырланыргъа керекбиз.
Биз борчланы тамамлаугъа комплекс эм стратегиялы халлы къараргъа тийишлибиз. Биз жашау журтну квадрат метрини къурулушуну юсюнден айта эсек, биз анга ишлеп атып кетген бош оруннгача къараргъа керекмейбиз.
Транспорт инфраструктураны айныуун айта эсек, ол биз ишлеген квадрат метрлеге кёре болургъа керекди. Жангы микрорайон къурагъан эсек, анга деп тап автомобиль жолла, тап тротуарла, тап жарыкълыкъ берген система болургъа тийишлиди. Ол жангы микрорайонланы адамлары къайсы поликлиникалагъа жюрюрюклери белгиленирге да.
Аны ючюн биз тийишлисича алгъа къарап ишлерге борчлубуз. Сёзсюз, предпринимательствону айнытырыкъбыз, бютюнда туризм, эл мюлк бёлюмледе. Хар кимге да кесини жеринде тирирек, кёбюрек ишлерге керекди, стратегиялы халда сагъыш этерге, белгиленнген муратланы толтуруугъа алланып – Къабарты-Малкъар Республиканы игилигине».