Чын къэралыгъуэм хыхьэ Iухьан къалэм къыщежьа узыфэм дуней псом зызэрыщиубгъурэ илъэсым нэхърэ нэхъыбэ тещIэжащ. Мы зы илъэс закъуэм дунейм гъащIэр щыумэзэхам хуэдэщ. ЦIыхухэм я нэхъыбэр я унэм къикIи-­къиплъи ямыIэу мэпсэу. Къалэшхуэхэми зыри щы­мы­- п­сэужым хуэдэщ, уэрамхэр цIыхуншэщ, зэхэзекIуэ щIагъуэ щыIэжкъым. ЛэжьапIэм мыкIуэнкIэ Iэмал зимыIэхэр махуэ къэси гъуэгу тетщ, ауэ куэдри я унэ къимыкIыу лажьэ хъуащ. Зи Iуэху, зи лэжьыгъэ зыфIэкIуэдахэр гъащIэм къахуихьыну мыщхьэпэхэм тешыныхьу щIадзащ. Узыншагъэм кIэлъыплъхэм я гъащIэр къафIэмыIуэхужу цIыхухэм я щхьэпэ зэрырагъэкIынум иужь итщ. Къэрал куэдым узышагъэм теухуауэ ягъэпса я системэр зэтекъутэным нэсащ. ЕджапIэхэм я пIэм компьютерхэр ирагъэуващ. Экономикэм и щытыкIэри пщIэгъуалэу пхужыIэнукъым, зэтощащэ. Ауэ псом нэхърэ нэхъ гуащIэу узыфэм зэхиудыныщIар цIыху цIыкIум я гъащIэрщ. «Къаплъэ нэхърэ къиплъ», жаIэ адыгэхэм. Уеплъыпэмэ, цIы­хухэм закъуэныгъэр ­къа­зэ­рытеуам, фIыуэ ялъагъу­хэм зэрыхуэзэшым, цIыхум хыхьэну хуейуэ дэтхэнэри щIэ­хъуэпс зэрыхъуам гу лъумытэнкIэ Iэмал иIэкъым. Дунейр зэщIэзыщта узыфэр къызэрежьэрэ я гъащIэм зэ­хъуэкIыныгъэу къыхэхъухьахэр зыхуэдэр зэдгъэщIэну дэ упщIэ зыбжанэкIэ захуэдгъэзащ хущхъуэ щащэ IуэхущIапIэм и тет Абрэдж Ибрэхьим (45), унагъуэ дохутыр Хьэжбэвыкъуэ Сезер (52), инженер-эколог Хьылпыхьчыпхьэ Шулэ (30), пенсэм щыс щIэныгъэрылажьэ Хьэ­къул Инджий (69), еджакIуэ, щыгъын щащэ тыкуэным щIэт Хьэнтыу Iэлыф Бюшра (21) сымэ. – Дунейр зэщIэзыщта узы­фэр сыт хуэдизу къыплъэIэса? Уи унагъуэ IуэхухэмкIэ е уи лэжьапIэмкIэ (улажьэу щытмэ) сыт хуэдэ зэхъуэкIыныгъэхэр къыхилъхьа? Абрэдж Ибрэхьим: ЦIыху сымаджэхэр куэд зэрыхъуам къыхэкIыу, хуабжьу дызэхуэсакъын хуейуэ зы щытыкIэ дитщ. Дэ дызыхъумэ аппаратхэм ­къинэмыщIауэ, сымаджэхэмрэ дэрэ дызэлъэмыIэсыну ди зэ­хуакум барьер дгъэуващ. Мыпхуэдэурэ дэри, ди чэнджэщэгъухэри, ди сымаджэхэри хъума дохъур. Хьэжбэвыкъуэ Сезер: Адрейхэм хуэдэу, сэри сызэхиуды­ныщIащ мы узыфэ къекIуэкIым, ауэ, си Iуэхум теухуауэ пэжыр жысIэн хуеймэ, къысщхьэпауэ жысIэфынущ. Пандемиер къыщежьа лъэхъэнэм гугъуехь куэд дыхэтащ: къекIуэкIыр зыщыщыр къыдгурымыIуэу, тщIэнур дымыцIыхуу, сымаджагъэкIэ Iэзэгъуэу зэтхьэлIэным ды­щымыгъуазэу. Дызыхъумэну IэмэпсымэхэмкIэ щIагъуэу дыкъызэгъэпэщатэкъым. Ды­хуэ­мыхьэзыру диубыда хъуащ узыфэм. нэкIуIупхъуэрэ спирткIэ гугъу дехьащ. Пандемием зыщиубгъу къудейм, тхьэмахуэм зы дохутырым нэкIуIупхъуищ къыдату арат. ИужькIэ, пандемием ­теухуауэ щIэныгъэм къыщыхэ­хъуэм, цIыхухэми я ­гулъытэм зиIэту щыхуежьэм, узым ищIэ­фынур зыхуэдэм теухуауэ нэхъыбэ къащыгурыIуэм, дэри ди гугъуехьыр хэпщIыкIыу мащIэ хъуащ, Iэмэпсымэхэр нэхъ къытIэщIыхьэу хуежьащ. ЦIыху­хэр фIырыфIкIэ уэрамым къы­дэмыхьэ зэрыхъуами и щхьэ­пэ къызэрыдэкIари жыIэпхъэщ. Хьылпыхьчыпхьэ Шулэ: Пандемиер Iэ щIыIэкIэ зылъэIэсахэм сащыщщ, хуабжьу сызэхиудыныщIащ. Си лэжьапIэм иригъэкIуэкI стратегием и ягъэкIэ сом къэлэжьыным теухуауэ гугъу сехьащ. Пэжу, узыфэм зиубгъуу щыщIидза лъэхъэнэм Iуэхуншэу къэнахэм, лэжьапщIэ мащIэ зратхэм сахиубыдакъым, си Iуэхур унэм щыс­щIэурэ екIуэкIащ. Ауэ лэжьапIэм зыкIи зыкъысщIигъэкъуа­къым. Сы­зыхуэныкъуэ Iэмэп­сымэхэмкIэ езгъэкIуэкI Iуэхур щIэгъэ­къуэныншэ хъуащ, жы­пIэмэ, ущыуэнукъым. Хьэкъул Инджий: Пэшыбэу зэхэт унэ сыщопсэу. Дызэ­рызэхэс­рагъэнщ, пандемием ди уна­гъуэми ди унэми и пщIэр дигъэлъэгъуауэ къызолъытэ. ­Пэ­жым ухуеймэ, сэ унагъуэшхуэ сыт щыгъуи къыспыщIат, иджы абыхэм нэхъ сахэсырей сы­хъуащи, сэркIэ ар уасэ зимы- Iэщ. Хьэнтыу Iэлыф Бюшра: Сыщылажьэ щIыпIэм уеплъмэ, пандемием сызыгъэтхъэн зыри къысхуихьакъым. Сыхьэт бжыгъэ куэдкIэ нэкIуIупхъуэ пIулъу улэжьэныр, цIыхум уапыIудзауэ, уапэжыжьэу ущытыныр зы лъэныкъуэкIи хьэлъэщ, ауэ мыпхуэдиз шынагъуэ зыпылъ узыфэри екIуэкIыу цIыхубэм уахэтынри, къызэрымыкIуэу дзыхьщIыгъуэджэщ. ЦIыху лажьэм и бжыгъэм къыщыщIэ­дзауэ, Iуэхум пандемием и екIуэкIыкIэм зэрызыдищIым нэсыжу, псоми зэхъуэкIыныгъэхэр хилъхьауэ къысщохъу. – Дауэ уеплърэ, мы узыфэр къызэрежьэрэ цIыхухэр нэхъ зэкъуэт хъуа хьэмэрэ зэ­къуича? Абрэдж Ибрэхьим: Зэ­къуэ­тыныгъэр нэхъ зыхэсщIэу сып­сэуащ. Ауэ, узыншагъэ теухуауэ зы Iуэху сытелэжьыхьурэ, сыкъэзыщIэ цIыхухэм гугъэ еты­ным, тегъэуным сригъэшащ, пэ­жым ухуеймэ. Мыбы панде­мием къыдита стрессри щIыбгъужмэ, къыстехьэлъауэ жыс­Iэфынущ. Хьэжбэвыкъуэ Сезер: Дызэкъуэтыни дызэдэIэпыкъуни зэрыхуейри псоми фIыуэ къы­д­гурыIуащ. Абы къищынэмы­щIауэ, пандемием етщIылIэ мы зауэшхуэм дызэрыIыгъыу дыпэщIэтын зэрыхуейри нахуэ тщыхъуащ. Зэдэлэжьэгъухэр ­гулъытэкIэ нэхъ дызэлъэIэс, цIыхухэми я гущIэгъур нэхъ зэхэтщIэ хъуащ, дызэрызэхащIыкIри наIуэщ. Ауэ Iуэхур къетхьэлIэу унэм дыкIуэжа нэужь, ипэм хуэдэу дызэ­ры­мып­сэужыфыр хьэлъэ къысщохъу, закъуэныгъэр мис абы щыгъуэ зыхызощIэ. Уи благъэхэм, уи цIыхугъэхэм, фIыуэ плъагъухэм уа­зэрыпэIэщIэр къыпто­гуплIэ. Хьылпыхьчыпхьэ Шулэ: Сэ сыкъэзыцIыхухэм си лэжьыгъэм теухуауэ сызэрысакъыр, къэкIуэну гъащIэм ехьэлIауэ сызэры­идеалистыр ящIэ. Ауэ мы къэтпсэу нобэрей гъащIэм теухуа упщIэ куэд си щхьэ ­къиджэразэрт, я жэуапи зэ­пы­мычу къэслъыхъуэрт, тщIэм и мыхьэнэми къытезгъэзэжурэ сегупсысырт. КъызгурыIуэрт си пащхьэ къиувэ упщIэхэм я жэ­уап Iэмалыншэу сиIэн зэры­хуейр. Унэм сыщыщIэса лъэхъэнэм увыIэгъуэ симыIэу седжащ, куэдым сыщIэупщIащ, си гупсысэхэм я щIагъ щIэлъыр къэстIэщIыну, зыгурызгъэIуэну яужь ситт. СэркIэ гъащIэм нэхъапэр уэр-уэрурэ узэгурыIуэжыныращ. Сыт щхьэкlэ жыпIэмэ, цIыхум езым и гупсысэр къилъы­тэжмэщ, нэгъуэщIхэм я Iуэху еплъыкIэри къыщилъытэнур, гупсысэри къыщищтэнур. Иужь дыдэм нэгъуэщIхэм сате­мы­лажьэу си щхьэ и Iуэху зэрызесхуэжын хуейр къызгурыIуащ. куэд лъандэрэ сызыIыгъ Iуэхугъуэ зыбжанэм зестыну, ахэр зэзгъэхъулIэну тезубыдащ. КъызэрысщыхъумкIэ, пандемиер сэ нэхъ къы­зэрысщхьэпар ­си гупсысэхэр згъэзэщIэну сызэрытригъэгушхуарщ, ар ­мурад быдэу къызигъащтэу сызэригъэбэ­къуарщ. Iэпэдэгъэлэл сымыщIу сыбэкъуэн зэрыхуейри фIыуэ зыхызигъэщIыкIащ. ДяпэкIэ зы зэманкIэ сыздэщыIэ IэнатIэм сыщымылэжьэныр сэркIэ Iэмалыншэу щыт пэтми... Хьэкъул Инджий: Зэ­къуэтыныгъэр нэхъ ипэ ищауэ къысщохъу. Пандемием зимы­убгъу щIыкIэ, сыкъызыдекIуэкIа цIыхухэм нэхъ зыкъысщIагъэ­къуауэ жысIэмэ, ­игъуэ хъунущ. Жьыгъэм ­къыс­хуихьа зэфIэкIыныгъэншэм си Iуэху ­схуземыхуэж сищIами, си къуэш -си шыпхъухэм я бынхэр дэIэпыкъуэгъу къысхуэ­хъуащ. Хьэнтыу Iэлыф Бюшра: За­къуэныгъэм, пэжым ухуеймэ, сригъэшащ, сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, пандемием ипэ си лэжьэгъухэмрэ сэрэ дызэхуэсу, дызэдэуэршэру, ди гурылъхэр зэхуэтIуатэу дыщытт. Иджы апхуэдэ гуэри дыхэтыжкъым, зы шеибжьи дызэдемыфэфу дыкъэнащ. Псоми унагъуэ зэрыз диIэщ, дызэхыхьэмэ, узыфэ ­къекIуэкIыр зэIэпытхынкIэ дошынэ. Си ныбжьэгъухэмрэ сэрэ кIэщI-кIэщIурэ дызэлъихьэу ­щытамэ, нобэкIэ интернет Iэмалхэращ къытхуэнар – абыкIэ дызэролъагъу, ды­зопсалъэ. Зэзэмызэ дыщызэрихьэлIэ щыIэщ, ауэ пIалъэ кIэщI дыдэщ ди зэры­лъагъуным ихьыр. - Дунейм щекIуэкI пандемием и ягъэкIэ уи гур щыкIуэд къыхэкIрэ? Гузавэмрэ ­гужьеймрэ закъыIэщIэпхын щхьэкIэ сыт пщIэр? Абрэдж Ибрэхьим: Сигу згъэкIуэдакъым. Дунейм и тхыдэр пандемиекIэ зэщIэблащ, зигу зымыгъэкIуэдхэращ узыншэу къызэтенэнур. Пандемие нэужьым пессимист мы­хъухэр узыр нэхъ къемыгуауэу къелынущ! Пандемием лъабжьэ хуэхъу микроорганизмхэм нэужь­кIэ нэхъ шынагъуэр пе­сси­мизмыращ. Хьэжбэвыкъуэ Сезер: Зэзэмызэ шынагъэри закъуэныгъэри къыщыстеуэ къэхъуащ, ауэ сыхигуэн хуэдизтэкъыми, нобэ сигу къэзгъэкIыжкъым. Сызыпэрыт IэнатIэм теухуауэ лъэщу сыщытын хуейщ, къысхуэныкъуэ цIыхухэм сащхьэпэн папщIэ. ГъащIэм къыдидз удынхэм ерыщу сапэщIэувэн зэрыхуейр фIыуэ зыдызощIэж.
Хьылпыхьчыпхьэ Шулэ: Пандемиер си щхьэм гупсысэ куэд къыщыщызэщIэтэджа, зэгъусэ щыхъуа зы лъэхъэнэт сэркIэ. Ауэ дэтхэнэ си гупсысэр текIуа жыпIэу укъызэупщIмэ, «зэ­къуэтыныгъэр зэрыIэмалыншэр къызгурыIуащ». Хьэкъул Инджий: Мы зэманым зигу мыуфIыцIа цIыху щыIэну си фIэщ хъуркъым. Вирусым дунейр икIэщIыпIэкIэ зэщIищтэ щыхъум, цIыхухэр ­игъэгужьеящ, сэри сигу кIуэдар пэжщ. ГъащIэм къыдипэсынур зыхуэдэр зэрызмыщIэм зэхэзещхъуэн сищIащ, сигъэшынащ. ИужькIэ, Тыркум лэжьапIэншэу къанэхэм я бжыгъэр зэрыхэ­хъуэм, Iуэхуншагъэр нэхъыбэ зэрыхъум, экономикэр зэр­е­кIакIуэм си лъэр щIигъэхупэ ­хъуащ. Си хъуреягъкIэ щыт цIыхухэм сатегузэвыхьу щIэздзащ. Пандемиер щIэх зэ­фIэкIыным сыпэплъэу, абы сыщыгугъыурэ тхылъ соджэ, цы зэрыхъэ сощI, мы шынагъуэмрэ гузэвэгъуэмрэ дыхэкIыну тхьэ долъэIу. Хьэнтыу Iэлыф Бюшра: Пандемиер къыщежьа къудейм, пэж дыдэу, гужьеигъуэ сыхэ­хуат. ЦIыху куэд дунейм зэрехыжыр гукIуэдыгъуэт, фIыуэ слъагъу цIыхухэм ар я щхьэ ­кърикIуэнкIэ, узыфэм ихьынкIэ, пандемием хэкIуэдэнкIэ сышынэрт, хуабжьыуи сыкъигъэIэбжьатхъуэрт. Ипэ дыдэхэм, псори зэхуащIу цIыхухэр уэрамым къыдыхьэныр щыпаубыдым, сэри си унэ сыкъыщIэмыкIыу сыщIэсащ. Iэмалыншэ дыдэу тыкуэным е нэ­гъуэщI щIыпIэ сыкIуэн хуей хъумэ, егъэлеяуэ сызыхуэсакъырт. КъызэрысщыхъумкIэ, цIыхур псоми йосэж. Иджыпс­туи хуабжьу сызы­хуосакъыж, ауэ, ипэм хуэдэу, сышынэжыркъым. - Дунейр зыIэщIэзылъхьа узыфэр Iэсэ хъурэ ужьыхы­ж­мэ, уи хьэл-щэным зэ­хъуэ­кIыныгъэ гуэрхэр игъуэтауэ укъыщIидзыжыну къып-­щы­хъу­рэ? Сыт абыхэм ящыщу зызымыхъуэжынур? Абрэдж Ибрэхьим: Дезинфекцие щIыныр зы щэну къыс­хуинэну къысщохъу. Унагъуэми& гу ­щылъатэ абы. Хьэжбэвыкъуэ Сезер: Си ­гъащIэм щIыхъейуэ тIум сыхиубыдащ: 1991 гъэм – Ерзинджан, 1997 гъэм – Мармара. Псэууэ сыкъелащ. Абы щыгъуэм жэщи махуи димыIэу ткIийуэ дылэжьащ, ауэ иужькIэ, гъащIэр зэтес хъужа нэужь, стрессышхуэ сызэриIар къызгурыIуэжат. Шэч хэлъкъым, пандемиер зэфIэкIрэ, узыр Iэсэжмэ, цIыху куэдым апхуэдэ стресс ящIэкIынущ. Си гугъэкъым си хьэл-щэным щыщу зыгуэрми зихъуэжыну. Зэзэмызэ ирагъэлейми, къабзэныгъэм теухуауэ цIыхухэр нэхъ сакъыу щытыну къысщо­хъур. Уеблэмэ, ар хьэл мыгъуэу къызыхуинэн гуэрхэр щыIэнкIэ хъунущ. Сэ къабзагъэм теухуауэ зы щытыкIэ сызэрысабийрэ зэрызиIэм щхьэкIэ, зыми зи­хъуэжынукъым. Хьылпыхьчыпхьэ Шулэ: Сигу щыкIуэда лъэхъэнэ симыхуауэ щыткъым. Хэхауэ жыпIэмэ, къысхуегъэзэкIа си Iыхьлыхэмрэ пыхъуэпышэхэмрэ я узыншагъэмрэ си щIакхъуэ Iыхьэ къэлэжьынымрэ сатегужьеикIат, сатегузэвыхьат. Мыбыхэм схузэгъэзэхуэн яхэттэкъым. Ауэ мы сызыпэщIэт гугъуехьым си психикэм сыпэщIигъэувауэ къысщыхъууращ. Нобэ къэс къэзгъэщIа псори щIэрыщIэу си нэгу щIигъэкIыжащ, ауи уб­лэкIынкIэ гугъэ зыхуимыIэхэри хэтыжу. Абы щхьэкlэ мыр сыт щыгъуи сигу изгъэлъащ: псори блэкIынущ, мы узыфэр зэрытщIэкIами, зы мыхьэнэ иIэщ. Хьэкъул Инджий: НэгъуэщI цIыхухэм я гъащIэм нэхъ сыщIэгупсыс хъуащ. Пандемием дунейр зэрызэщIищтэ лъандэрэ куэд зи фэ дэкI дохутырхэм, дэIэпыкъуэгъу псынщIэхэм ис медицинэ лэжьакIуэхэм, аптекэм щIэтхэм, пощтзехьэхэм, лоджистик хуэIухуэщIэхэм пылъхэм, щIакхъуэгъэжьапIэм щIэтхэм, банкым щылажьэхэм я нэгу щIэкI гугъуехьым сегупсыс хъуащ. Сигу ящIоуз дэтхэнэ зыми икIи пщIэшхуэ яхузощI. Хьэнтыу Iэлыф Бюшра: Пандемием и ­къекIуэкIыгъуэм нэ­хъапэхэм сызэджэн хуея тхылъхэм седжэрт, си дерсхэм селэжьырт. Ауэ си Iэгъуэблагъэм ит цIыху­хэм сахэплъэмэ, гу лъызотэ Iэнэм мытIыс щIыкIэ Iэ тхьэщIыныр зи хабзэу щымытахэм махуэр щыкIэщIым тхуэ я Iэр зэратхьэщIым, зэрызыхуэсакъыжым. Сэ мы пандемием къытхуихьа зэманым си щхьэ нэхъ згъэфIэжу сищIащ, си мурадхэр нэхъ зэтесу сыпсэун, си Iуэхухэр нэхъ щIэх зыфIэгъэкIыным сеIэн, си щхьэм нэхъ пщIэ хуэсщIын, си гъащIэ щIыкIэр нэхъ гъэхуэмын зэрыхуейр къызгуригъэIуа къыс­фIощI. – Узыфэ къекIуэкIыр ужьыхыжыпа нэужь япэ дыдэ зэфIэбгъэкIыну узэжьэр е узэгупсысыр сыт хуэдэ Iуэху? Абрэдж Ибрэхьим: Си ныбжьэгъухэм нэхъыбэрэ сахуэзэну, сахэтыну сыхуейщ. Хьэжбэвыкъуэ Сезер: Пандемиер зэфIэкIмэ, си къуажэ ­гъатхэ махуэм дыгъэр къыс­тепсэу удзыпцIэм лъапцIэу къыщыскIухьу къысщыхъу­нущ. ИтIанэ, псом нэхъапэ сщIэнур аращи, фIыуэ слъагъу цIыхухэм быдэу IэплIэ ясшэкIынущ. Хьылпыхьчыпхьэ Шулэ: Къабзагъэм егъэлеяуэ сыхущыту къысщыхъужырти, пандемием сызэрызахуэр къигъэлъэгъуащ. Абы теухуауэ схэлъа хабзэр, сыкъызэрыгъуэгурыкIуар зыхэзнынукъым, згъэзэщIэнущ. Нэ­гъуэщI гуп­сысэу сиIэри: сыти ирехъу, зызгъэфIэнущ, си щхьэм сегупсысынущ,  си лэ­жьыгъэр си гъащIэм ипэ изгъэщынукъым. ФIыуэ слъагъу цIыхухэм защызмыгъэнщIу зесшэкIыну сыхуейщ, абы щхьэ­пэныгъэшхуэ иIэу къызолъытэ. Мы лъэхъэнэхэм нэхъыбэу мыхэращ сигу къэкIар. Хьэкъул Инджий: Пандемиер тщхьэщыкIа нэужь хуиту къэс­кIухьыну си нэ къокI. Сыщогугъ дунейр зэщIэзыщта мы узыфэм иужькIэ нэхъ тыншу, гупсэхуу, къабзэу зы гъащIи къэспсэуну. Хьэнтыу Iэлыф Бюшра: Пэжым ухуеймэ, куэдым си гур мажэ. Ауэ, япэщIыкIэ, фIыуэ слъагъу цIыхухэм сащы­мышынэу, сащымымэхъашэу быдэу IэплIэ ясшэкIынущ.