Къэбэрдей-Балъкъэрым къищынэмыщIауэ, ди къэралым и щIыпIэ куэдым фIыуэ къыщацIыху алыдж-урым, бэнэ­кIэ хуит, лъэпкъ бэ­нэ­кIэ лIэужьыгъуэхэмкIэ спортым и мастер, СССР-мрэ УФ-мрэ щIыхь зиIэ я тренер, «ЩIыхьым и Дамыгъэ» орденыр зезыхьэ ЗекIуэрей Николай. Абы и гъащIэр фIыуэ илъагъу IэщIагъэм тыхь хуищIащ.
1938 гъэм щIышылэм (январым) и 26-м Дыгулыбгъуей къуажэм щыпсэу ЗекIуэрей Дин и унагъуэм етIуанэ щIалэр ­къралъхуащ. Ар хуабжьу пIа­щэт - килограмм 5-рэ грамм 900-рэ хъууэ дунейм къытехьащ. А Iуэху хьэлъэр тэмэму зэфIэзыгъэкIа урыс акушер цIыхубзыр сабийм и анэм елъэ­Iуащ цIэр фIригъэщыну. Абы и жагъуэ пщIы хъуну­тэкъым. Арати, дунейм къытехьа цIыкIум Николай цIэр фIащащ.
Адрейхэми хуэдэу, гугъу ехьу къэхъуащ бланэ теп­лъэ иIэу къалъхуа щIалэ цIыкIур. Николай и сабиигъуэр зауэ, зауэ нэужь лъэхъэнэ хьэлъэхэм хиу­бы­дащ. Хэку зауэшхуэр къы­зэрыхъейрэ куэд дэмы­кIыу къы­зэрагъэпэща 115-нэ шу дивизэм хэту и адэр бийм пэщIэтащ, фашизмэм и лъапсэм псы изыгъэ­жы­хьыжахэм яхэтащ.
Губгъуэ лэжьыгъэхэр зэ­пыу имыIэу езыхьэкI я анэхэм я гъусэу гъащIэм ипсыхьа, пасэу балигъ ищIа­хэм ящыщщ ЗекIуэ­рей Николай. Нэхъ къэ-жэпхъа иужькIэ унагъуэм зэ­рылъэкIкIэ защIигъэ­къуащ. Махуэкъэс лэжьыгъэм къыщыдэхуэкIэ са­бий джэгум яхыхьэрт: къызэ­дэ­жэхэрт, къызэрехуэкI­хэрт, зэрыфыщIхэрт. ЩIалэ цIыкIу­хэм хуабжьу яфIэфIт я къарур здынэсыр зэхагъэкIын. Уеблэмэ балигъ­хэм ахэр щIэх-щIэхыурэ зэра­гъэбэнырт, текIуахэр ягъэгушхуэрэ хагъэщIахэр­ яущийуэ. Апхуэдэхэм и деж нэхъыбэрэ утыку­ ­кърашэхэм ящыщт Iэпкъ­лъэпкъ зэIэщIэлъ, хэ­щIы­хьа зиIэ ЗекIуэрейхэ­ я щIалэр. Ар нэхъ ягъэпа­жэхэм яхэхуэ зэпытт.
Курыт еджапIэр хъар­зынэу къиуха иужькIэ Николай и насыпыр къилъыхъуэну Къэбэрдейм икIащ. Псоми къыщыщIи­дзар Украинэм и Донбасс щIыналъэращ. Донецк къа­лэм щыIэ, ФIамыщI промышленностым и бгы-техникэ училищэм и студент ЗекIуэрей Николай 1957 гъэм алыдж-урым бэнэкIэмкIэ зигъэсэн щIи­дзащ. Сыхьэт бжыгъэкIэ щIы щIагъым фIамыщI къы­щыщIихыу щылэжьауэ, еша-елIауэ ар студент общежитым кIуэжырт, псы зыдигъэжэхырти, пIащIэу тренировкэхэм кIуэрт.
Iэпкълъэпкъ екIурэ къа­ру лъэщкIэ Тхьэр зы­хуэупса адыгэ щIалэм и зэфIэкIыр зэрылъагэр­ псынщIэ дыдэу наIуэ ­хъуащ. Спортым и мастерым и мардэхэр зэригъэзэщIам тегушхуэныгъэ ин къыхилъхьарэ еджапIэ зэрагъакIуэмкIэ тхылъ щхьэпэ иIыгъыу мыгувэу ар щIэтIысхьащ Ленинград (иджы Санкт-Петербург) дэт физкультурэ техникумым.
Еджэныгъэм и гуащIэгъуэ дыдэу абы ирашри, дзэм ираджащ. Къэралым и Ищхъэрэ щIыпIэ щIыIэм къулыкъу щищIащ. ЩIэ­ныгъэ зэрыбгъэдэлъыр икIи бэнэнымкIэ иIэ ехъулIэныгъэхэр къалъытэри, спорт ротэм и тренер нэхъыжьу ягъэуващ. А щIы­пIэми и зэфIэкIхэр зэры­лъагэр къыщигъэлъэ­гъуащ.
- 1962 гъэм Азербайджа­ным и къалащхьэ Баку­ щекIуэкIырт къэралым и ПВО-м и Спартакиадэ. Ди спорт ротэм и командэ къыхэхам абы ещанэ увыпIэр щиубыдащ, - игу къегъэкIыж Николай. - Килограмм 70-м нэс зи хьэ­лъагъ бэнакIуэхэм я зэпеуэм и финалым сэ япэ дыдэу сынэсащ икIи дыжьын медалыр къы­щыс­хьащ. Абы щыгъуэм­ пелуан дыдэу зыкъэслъы­тэжащ, апхуэдэу тыншу си хьэрхуэрэгъухэр хэзгъэ­щIати.
ИужькIи ехъулIэныгъэфI­хэр яIащ езы Николаи и гъэсэнхэми.
Дзэм къулыкъу щищIэну пIалъэр къиухри, Ленинград дэт физкультурэ техникумым игъэзэжащ. Абы «Ищхъэрэ къалащхьэм» и чемпион щы­хъуащ. Къы­хуэнэжа курсхэр хъарзы­-нэу кърихьэлIэжри, IэщIагъэлI щIалэщIэр 1966 гъэм Къэбэрдей-Балъкъэрым къэ­кIуэжащ. ЗанщIэуи тренер  IэнатIэм пэрыуващ.
- Сэ сыкъызыхуалъхуар тренер лэжьыгъэращ икIи игъащIэкIэ абы сыпэрытыну мурад сщIащ, - жеIэ и ныбжьыр илъэс 82-м щIигъуами, хуабжьу жыджэр ЗекIуэрей Николай. - Егъэ­леяуэ гугъу зумыгъэхьауэ, лэжьыгъэшхуэрэ къа­ру мыухыжрэ хыумылъ­хьауэ зэи ехъулIэныгъэ щы­Iэнукъым. Ар си гъэсэнхэм занщIэу зэрапхызгъэкIыным сыхущIэкъу зэпытщ. БэнакIуэр тенджыз къэукъубийм, жьышхуэ къы­къуэуам зи закъуэу пэ­щIэт цIыхум хуэдэщ. Утыкум къихьа иужькIэ и акъылымрэ зэфIэкIымрэ къищынэмыщIауэ, зыри щIэгъэкъуэн къыхуэхъу­жыфынукъым.
1979 гъэм ЗекIуэрейм и щIэныгъэм нэхъри хигъэхъуащ. Абы къиухащ Физическэ щэнхабзэмкIэ Волгоград дэт къэрал институтыр. А зэманым ирихьэлIэу «Трудовые резервы» спорт обществэм и чемпион мызэ-мытIэу хъуат. Ар илъэс куэдкIэ щылэжьащ Бахъсэн къалэм дэт сабий-ныбжьыщIэ спорт школым, бэнэкIэ хуитымкIэ тренер нэхъыщхьэ-егъэджакIуэу. ИужькIэ и унафэщI хъуащ а къалэм Олимп резервхэр щагъэхьэзыр сабий-ныбжьы­щIэ спорт школ хэхам.
Спортыр - псом япэрауэ, жыIэдаIуагъэщ. Тренерым и псалъэмрэ жы­Iэмрэ тет, зыгъэсэныгъэ­хэм деж зыщы­мыс­хьыж цIыхуращ лъагапIэ инхэм нэсыфынур. Трене­рым и Iэзагъыр къызэралъытэр спорт­сменыр зэ­риунэтIыфырщ, ар зэ­хьэ­­зэхуэ­хэм хуэфащэу зэ­рыхуигъэхьэзырыфырщ, а махуэ хэхам, дакъикъэхэм и зэфIэкI псори къызы­къуихыфын хуэдэу.
Илъэс хыщIым щIигъукIэ тренер IэнатIэ мытыншым пэрыта ЗекIуэрей Николай и гъэсэн цIэрыIуэхэр щэ бжыгъэм къыщызэ­теу­выIэркъым. Олимп  джэгу­хэм, дунейм, Евро­пэм, ­ СССР-м, ­УФ-м, ­КъБР-м щекуIэкIа зэхьэ­зэхуэхэм япэ-ещанэ увы­пIэхэр къыщахьурэ къы­щыхэжаныкIащ ар зы­дэ­лэжьа щIалэ 483-рэ!­ ЗекIуэрей Николай игъэ­сащ СССР-м и чемпиону 8, Урысей Федерацэм и чемпионрэ ­саугъэт замылIэужьыгъуэ­хэр зы­Iэ­рызыгъэхьауэ ­30-м щIигъу. А бжыгъэ гъущэ­хэм я щIыбагъ къыдэтщ махуэкъэс псэемыблэж лэ­жьыгъэ хьэ­лъэхэр.
Тренер IэнатIэм зэры­пэрытрэ ЗекIуэрейм игъэ­хьэзыращ Совет Сою­зым­рэ Урысей Федерацэмрэ спортымкIэ я мастеру 42-рэ. Яхэтщ абыхэм спортым щIыхь зиIэ и мастерхэр, дунейпсо класс зиIэ мастерхэр. Николай зэрыгушхуэхэм яхебжэ Америкэм и Штат Зэгуэтхэм хыхьэ Чикагэ къалэм 1983 гъэм адыгэхэм ящыщу япэ дыдэу бэнэкIэ хуитымкIэ дуней псом щы­нэхъ лъэщ хъуа къэбэрдей щIалэ Аюб Руслан. Совет Союзым и чемпионатым къыщыхэжаныкIахэщ Къущ­хьэ Сэ­рэждин, КхъуэIуфэ Мусэ, Сэбаншы Владимир, Джэ­рыджэ Альберт, Хэжь Заур, Маликов Руслан, Къан­щауэ Герман сымэ, нэ­гъуэщI куэди.
И гъэсэнхэр и гъусэу ар щыIащ Совет Союзым и къалэ куэдым, США-м, Канадэм, Италием, Тыркум, Польшэм, Чехословакием, Венгрием, Югославием, Болгарием, Румынием, Финляндием, нэгъуэщIхэми. Илъэгъуащ щызу дунейри къэралри, ауэ щалъхуа икIи и гъащIэм и фIыпIэр щигъэкIуа Къэбэрдей-Балъкъэрыр зы­хуигъэдэн къахэкIакъым.
И унэм къыщызэригъэ­пэща музейр Николай зэ­ры­гушхуэу игъэлъагъуэ­хэм­ ящыщщ. Абы щы­зэ­хуэхьэсащ и гъащIэр тыхь зы­хуищIа спорт бэ­нэ­кIэм ­къыщигъэсэбэпа хьэпшыпхэр, къыщихьа да­мыгъэ лъапIэхэр, сурэт гъэщIэгъуэнхэр, нэгъуэщI куэди.
БэнакIуэ, тренер Iэна­тIэ мытыншым илъэс хы­щIым щIигъукIэ пэрытауэ ЗекIуэрей Николай иджы­благъэ пенсэм тIысыжащ. АрщхьэкIэ, и ныбжьым емы­лъытауэ, жыджэрагъ­ инрэ акъыл жанрэ зыбгъэдэлъ тхьэмадэр Iуэхун­шэу щысыфкъым. Бахъ­сэн къалэм и ветеранхэм ядэщIыгъуу абы адыгэ­ уэрэдыжьхэр зэхуэс зэмылIэужьыгъуэхэм щегъэзащIэ, ди япэ итахэм я лIыгъэмрэ хахуагъэмрэ щIэблэр щIипIыкIыу, къедаIуэхэм дэрэжэгъуэ яриту. Тхьэм къыхузэпищэ!