Адыгэ-убых-абазэ лъэпкъ зэрыбыныр зэрыса щIыналъэм и плIанэпэ куэд къызэхэзыкIухьа лъахэхутэ цIэрыIуэ Ефремов Юрий и IэдакъэщIэкIщ «Хы ФIыцIэ Iуфэм къегъэщIылIа щIыпIэхэм япхыкI лъагъуэхэмкIэ» («Тропами горного Черноморья») и тхылъ гъуэзэджэу илъэс пщIы бжыгъэм къриубыдэу здэщыIа щIыпIэхэм щилъэгъуахэмрэ гурыгъу-гурыщIэу щызыхищIахэмрэ щытетхыхьыжар.
ЗэрыщIалэ гурыхуэм, гумызагъэм, къызэрыгуэкI щIыпIаплъэу зэрыщымытым къыхэкIыу, Ефремовым, фIэгъэщIэгъуэн хъури, Москва дэт тхылъ хъумапIэхэм къыщилъыхъуат КъухьэпIэ Кавказыр Урысей къэралыгъуэм зэрызыIэригъэхьа щIыкIэм теухуа дэфтэрхэр.
«А лъэныкъуэр кIуапIэ щысхуэхъуагъащIэхэм сыдэзыхьэхыу щытар щIыуэпсым и дахагъэмрэ щIыналъэм и зэхэлъыкIэ телъыджэмрэт, - игу къегъэкIыж Ефремовым. - Ауэ, КъухьэпIэ Кавказыр зэгъэцIыхун Iуэхур абыкIэ зэрызэфIэмыкIынур къызгурыIуэжри, япэщIыкIэ Сочэ пэгъунэгъуу щыIэ Къуэбыдэ (Красная Поляна, Кбаадэ) щIыпIэм и тхыдэм щыгъуазэ зыхуэсщIыну мурад сщIащ. Нэхъ тыншыр арати, зыгъэпсэхуакIуэхэм къадэлажьэхэм къыздрахьэкI тхыгъэхэм щыгъуазэ зыхуэсщIащ. Телъыджэщ, ауэ фи фIэщ зэрыхъун, абыхэм зи гугъу сщIы щIыналъэм и блэкIам теухуауэ зы псалъэуха нэхъ мыхъуми къыщызгъуэтакъым, «гъуэгугъэлъагъуэхэр тхыдэ хъыбархэм щымыгъуэзэххэу ара, атIэ!» жыуагъэIэу».
Лъахэхутэм зэритхымкIэ, Къуэбыдэ и Iэшэлъашэм зыщызыгъэпсэхуну гупыж зыщIхэм я дежкIэ куэдкIэ нэхъ щхьэпэщ, а щIыпIэми КъухьэпIэ Кавказым и адрей плIанэпэхэми пасэм щекIуэкIа Iуэхугъуэхэм фIыуэ хэзыщIыкI цIыхухэр къадэлажьэмэ. «Кавказым зыщызыплъыхьыну къакIуэхэр дэзыхьэхын хуейр абы и щIыуэпсым и дахагъэм и закъуэ-къым, атIэ я лъэр здынахус щIыгум ижькIэрэ щыпсэуа лъэпкъхэм я тхыдэми щэнхабзэми хащIыкIыпхъэщ», - щыжеIэ адэкIэ лъахэхутэ цIэрыIуэм и тхылъым.
Ефремов Юрий зэритхымкIэ, КъухьэпIэ Кавказыр Урысейм къи-зэун щыщIидзари щиухыжари Къуэбыдэ къуэладжэрщ. Ар къыщIыхигъэщыр, я щхьэхуитыныгъэр яхъумэжу, бийм пэува шэрджэсхэм а щIыпIэм исахэм нэхърэ нэхъ ерыщ къахэмыкIауэ къызэрилъытэрщ. «Къурш жьанэхэм дэубыдауэ щыта мы тIуащIэр, зэрыекIуэлIэгъуейм къыхэкIыу, адрей щIыналъэхэм япэIэщIэт. Сыщыгъуазэщ, хы ФIыцIэ Iуфэм и кIыхьагъкIэ щаухуауэ щыта япэ урыс быдапIэхэр зэрыщызэтракъутэжами, Урысей пащтыхьым и тIасхъэщIэх Торнау Фёдор и щэхурыкIуэ зекIуэхэм ящыщ зыр мы щIыпIэм зэрыщыпхыкIами, нэгъуэщIхэми…», - щитхыгъат а тхылъым зи гугъу тщIа лъахэхутэ цIэрыIуэм.
