КъБР-м и Парламентым и УнафэщI Егоровэ Татьянэ иджыблагъэ иригъэкIуэкIащ республикэм и хабзэубзыху орган нэхъыщхьэм и зи чэзу зэхыхьэр. ЦIыху куэд зыхэт зэхуэсхэр щрагъэкIуэкIкIэ мы зэманым къигъэув хабзэхэм тету къызэрагъэпэщат зэIущIэр.
«Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и щIыналъэм щIэуэ къежьа коронавирус уз зэрыцIалэр (2019-пСоУ) къыщымыгъэхъуным нэгъэсауэ хуэхьэзыру щытынымкIэ хабзэр щыгъэувыным икIи абы земыгъэубгъунымкIэ зи чэзу Iуэхухэр лэжьы­ным теухуауэ» Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Iэтащхьэм 2020 гъэм гъа­т­хэпэм и 18-м къыдигъэкIа Указ №19-УГ-м щыубзыхуахэм япкъ иткIэ, зэхы­хьэм къекIуэлIахэм япэщIыкIэ я температурэр къапщащ, я Iэхэр дезинфекцэ ирагъэщIащ. Абы нэмыщI депутатхэмрэ зэIущIэм кърагъэблэгъахэмрэ нэкIуп­хъуэхэмрэ инфекцэм зэрызыщахъумэ салфеткэхэмрэ иратащ. ЗэIущIэм хэтхэр мардэм тету зэпэжыжьэу ягъэтIысащ, зэуэ зы пэшым цIыху 50 нэхърэ нэхъыбэ щIэс зэрымыхъунум тещIыхьауэ.
Къызэгъэпэщыныгъэ Iуэху зыбжанэм унафэ тращIыхьри, депутатхэр яужь ихьащ махуэм зыхэплъэну Iуэхухэм теп­сэлъыхьыным. ЗэIущIэм хэтхэм республикэ закон зыбжанэм зэхъуэкIыныгъэхэр халъ­хьащ, Урысейм и МВД-м и IуэхущIапIэу КъБР-м щыIэмрэ Къэбэрдей-Балъкъэрым и Къэзыпщытэ-къэзыбж палатэмрэ 2019 гъэм зэфIагъэкIахэм, ЦIыхум и ­хуитыныгъэхэмкIэ уполномоченнэу республикэм щыIэм а пIалъэм къриубыдэу илэжьахэм теухуа отчетхэм едэIуащ.

Къулыкъухэр
Къулыкъум зэрагъэувым теухуа Iуэхухэм хэплъащ. Налшык суд район №8-м и зэзыгъэкIуж судыщIэу ягъэуващ Кулиевэ Марьям.
«КПРФ» фракцэм къыхилъхьэри, ­КъБР-м и Парламентым ЩэнхабзэмкIэ, граждан жылагъуэм зегъэужьынымрэ хъыбарегъащIэ политикэмкIэ и комитетым и унафэщIу ягъэуващ Къумал Заурбэч.
Законхэм хоплъэ
«КъБР-м псэупIэ IэнатIэм зэхущы­тыкIэхэр щызэкIэлъыгъэкIуэным и IуэхукIэ», «КъБР-м фэтэр куэду зэхэт унэхэм щыпсэухэм я мылъку зэхэлъу щытыр къызыхуэтыншэу зэгъэпэщыжыным и IуэхукIэ» Къэбэрдей-Балъкъэрым и законхэм я статья щхьэхуэхэм зэхъуэкIыныгъэхэр халъхьащ. Ахэр ехьэлIащ ущыпсэу хъуну пэшхэр ущыпсэу мыхъунухэм хуэгъэкIуэныр зэрекIуэкIыр муниципальнэ кIэлъыплъыныгъэм щIэтыным, апхуэдэуи цIыхухэм я мылъку зэхэлъу щыт унэр къызыхуэтыншэу зыхуей зэрыхуагъазэр тэмэму къэпщытэным. Абы ипкъ иткIэ, лэжьыгъэу зэфIагъэкIахэр къэпщытэныр зи пщэ дэлъ гупым хэтхэр нэхъыбэ ящIащ. Абы теухуа законопроектыр къеджэ­гъуитIкIэ къащтащ.
Депутатхэр, къеджэгъуитIу хэплъэри, арэзы техъуащ «Республикэ закон щхьэ­хуэхэм зэхъуэкIыныгъэхэр хэлъ­хьэным теухуауэ» КъБР-м и законым и проектым. ЗэхъуэкIыныгъэхэр халъхьэ «Мелиорацэм теухуауэ», «ЩIы щIагъым щIэлъ хъу­гъуэфIыгъуэхэм ятеухуауэ», «КъБР-м дыкъэзыухъуреихь дунейр хъума зэрыщыхъу щIыкIэм теухуауэ», «Ветеринарием теухуауэ» КъБР-м и законхэм. ЗэхъуэкIыныгъэхэр ехьэлIащ щIыщIагъ хъугъуэфIы­гъуэхэр хъумэнымрэ къэгъэсэбэпынымрэ теухуауэ КъБР-м и къэрал властым и органхэм яIэ хуитыныгъэхэм, абы ехьэлIа положенэ гуэрхэр гъэтэмэмыжыным, федеральнэ законхэм щыубзыхуахэм зэрытемыхуэм къыхэкIыу языныкъуэхэм къару ямыIэжу къэлъытэным.

КъБР-м къэрал кIуэцI IуэхухэмкIэ министру щыIэм и отчётыр
ЗэIущIэм щедэIуащ КъБР-м къэрал кIуэцI ­I­уэ­ху­хэмкIэ министру щыIэ, полицэм и генерал-майор Павлов Василий республикэм щыIэ ­МВД-м 2019 гъэм иригъэкIуэкIа лэжьыгъэм кърикIуа­хэм теухуауэ жиIахэм.
Къэпсалъэм къызэрыхигъэщамкIэ, къэрал кIуэцI IуэхухэмкIэ органхэм я пщэ къыдэхуэ къалэнхэм япкъ иткIэ, гъэ кIуам я лэжьыгъэр нэхъ зытегъэщIауэ щытар УФ-м и Президентым и указхэр, къэрал УнафэщIым 2019 гъэм зэфIагъэкIын хуейхэр щыубзыхуауэ Федеральнэ Зэ­хуэсым Зэрызыхуигъэзам къыщыгъэлъэгъуа-хэр, апхуэдэуи Урысейм и МВД-м пщэрылъ ­къащищIахэр гъэзэщIэнырщ.
Абы жиIащ я лэжьакIуэхэр псэупIэкIэ къызэгъэпэщын къалэныр икъукIэ мыхьэнэшхуэ зиIэу зэрыщытыр икIи ар гъэзэщIэным хуэфащэ гулъытэ зэригъуэтыр. Унэ пэплъэу чэзум щытхэм 2019 гъэм фэтэр 87-рэ иратащ, зи псэупIэр ­езыгъэфIэкIуэн хуей хабзэхъумэ 41-мрэ я лэ­жьэгъу хэкIуэдахэм я щхьэгъусэу щымрэ зэ етыгъуэу ахъшэкIэ зыщIагъэкъуащ, унэ къращэхун е яухуэн папщIэ.
Министерствэм и къудамэхэм я лэжьыгъэр зэ­рызэтегъэпсыхьа щIыкIэм хэплъэжри, цIыху нэхъыбэ ирагъэбыдылIащ Iэпхъуэшапхъуэ Iуэху­хэм­кIэ управленэм, наркотикхэм якIэлъыплъ ­къудамэм къыщызэрагъэпэщащ афиянхэкIхэр ИнтернеткIэ зэрагъэкIуэным пэщIэтыну IэнатIэщIэ, къыщызэрагъэпэщащ хъыбарегъащIэ-коммуникацэ технологиехэр къагъэсэбэпурэ щIэп­хъаджагъэхэр зылэжьхэм ебэнынымкIэ ­къудамэхэр.
Гулъытэ хэха хуащIащ экстремизм, терроризм унэтIыныгъэ зиIэ щIэпхъаджагъэхэм пэ­щIэ­тыным, апхуэдэуи цIыху куэд зыхэт гупхэм жы­лагъуэ хабзэр къызэпемыгъэудыным. Хабзэ­хъумэ IэнатIэхэр зэдэууэ зэрылэжьам и фIыгъэкIэ, апхуэдэ мыхъумыщIагъэхэр къамыгъэ­хъун яхузэфIэкIащ. Министрым къыхигъэщащ езы лэжьакIуэхэм къыщIагъэщ щIэпхъаджагъэ­хэм я бжыгъэм хэпщIыкIыу зэрыхэхъуар.
Мыхьэнэ нэхъ мащIэ иIэкъым къытрагъэзэжу щIэпхъаджагъэ ямылэжьыным, хабзэм емыбэкъуэным хуэунэтIа лэжьыгъэ хэха цIыхухэм ­ядегъэкIуэкIынми. Ар зи нэIэ щIэтын хуей Iэна- тIэ псори зэщIэмыгъэуIуауэ ехъулIэныгъэ зыIэ­рыб­гъэхьэну гугъущ. Тутнакъэщхэм къикIыжахэр гъащIэм, жылагъуэм хэзэгъэжынымкIэ ­ира­гъэкIуэкI лэжьыгъэм IуэхугъуэфIхэр къы­д­э­кIуэн папщIэ, КъБР-м щыIэ МВД-м къыхилъхьа жэрдэмыр дэIыгъыныр хэкIыпIэфIу къилъытащ къэпсалъэм. Ар зытеухуар тутнакъэщым къи­кIыжахэм, я псэукIэр зэтраухуэжын щхьэкIэ ­гугъуехь хэхуахэм юридическэ, социальнэ, нэ­гъуэщI дэIэпыкъуныгъэ щагъуэтын, лэжьапIэ ­къагъуэтынымкIэ зыщыщIагъэкъуэн Центр къы­зэ­рагъэпэщынырщ.
МВД-м и лэжьыгъэм мыхьэнэшхуэ щызиIэ унэтIыныгъэхэм ящыщщ гъуэгум шынагъуэн­шагъэр къыщызэгъэпэщыным ехьэлIар. Бжыгъэхэм къызэрагъэлъагъуэмкIэ, республикэм и гъуэгухэм къыщыхъу автомобиль зэжьэхэуэхэр гъэмэщIэным хуэгъэзауэ зэфIагъэкIхэр нэсу пхужыIэнукъым. Гъуэгу-транспорт къэхъукъащIэу 644-рэ ятхащ, абыхэм я зэран екIащ цIыху 776-м. Къэхъуахэм ящыщу 151-м машинэхэм ­лъэ­сырызекIуэхэр щраудащ, абы цIыху 32-рэ хэкIуэдащ, 128-м фэбжь зэхуэмыдэхэр ягъуэ-тащ. Балигъ мыхъуахэр зыхэхуа апхуэдэ къэ­хъукъащIэу 61-рэ ятхащ, абыхэм сабииплI хэкIуэдащ, 64-м фэбжь ягъуэтащ.
Къалэн нэхъыщхьэхэм ящыщ зыр - фадэ ­ефауэ рулым тIысхэм я зэранкIэ къэхъу насы­пыншагъэхэр гъэмэщIэныр - гъэзэщIа хъуа­къым. Апхуэдэ къэхъукъащIэу 45-рэ ятхащ, абы­хэм цIыхуипщI хэкIуэдащ, 63-м фэбжь хахащ. Фадэ ефауэ рулым дэсу мызэ-мытIэу къапэ­щIэхуахэм я бжыгъэми хэщIакъым - процент 41,1-кIэ нэхъыбэ хъуащ.
ЦIыхухэр къезышэкI автобусхэм я лэжьэкIэм нэхъ набдзэгубдзаплъэу кIэлъыплъ хъуащ. Ап­хуэдэ транспортым ирилажьэхэм щыIэ мардэ-хэр мин 14,5-рэ къызэпаудауэ къыщIагъэ­щащ, абы и фIыгъэкIи гъуэгу къэхъукъащIэхэр про­центи 3-кIэ нэхъ мащIэ хъуащ.
Гулъытэ хэха хуащIащ хъыбарегъащIэ-телекоммуникацэ Iэмалхэр къагъэсэбэпурэ ялэжь щIэп­хъаджагъэхэр къыщIэгъэщынымрэ ахэр зэхэгъэкIынымрэ. Апхуэдэ щIыкIэкIэ хабзэр ­про­цент 41,1-кIэ нэхъыбэрэ къызэпаудащ - псори зэхэту ятхащ щIэпхъаджагъэ 876-рэ.
IT-щIэпхъаджагъэ жыхуаIэхэр псынщIэу зэхагъэкIын папщIэ хабзэхъумэхэр быдэу япыщIауэ ядолажьэ банкхэмрэ сотовэ операторхэмрэ. Апхуэдэ щIэпхъаджагъэхэр къызэпаудыным, ­зэ­хагъэкIыным хуэгъэза лэжьыгъэр щIагъэхуабжьэ.
Республикэм афиянхэкIхэр къызэрырашэ лъа­гъуэ 27-рэ зэхуащIын яхузэфIэкIащ, абыхэм щхъухьхэр къызэрашэ гъуэгу нэхъ инхэу республикэр Москва къедза щIыпIэхэм, Краснодар крайм, Ростов областым пызыщIэхэри яхэту. 
УФ-м и УК-м и 228.1 статьям и 4-нэ статьям и «а» Iыхьэм, 174.1 статьям къыщыгъэлъэгъуа-   хэр ялэжьауэ щIэпхъаджагъэ гупыр зэра­гъэ­къуан­шэ тхылъ, «метилэфедрон» афиянхэкIыр щIы­пIэ-щIыпIэхэм щагъэтIылъурэ зэращар къы­щы­гъэлъэгъуар, судым ягъэхьащ.
Гулъытэ хэха хуащIащ иджырей хъыбарегъащIэ Iэмалхэр къагъэсэбэпурэ наркотикхэкIхэр щэныр къызэпыудыным. Апхуэдэ щIэпхъаджагъэу хабзэхъумэхэм гъэ кIуам къыщIагъэщащ абы и пэ ита илъэсым нэхърэ хуэдитхукIэ нэхъыбэ.
Мыхьэнэшхуэ зратхэм ящыщщ Iулъхьэ зэ­Iэ­пыхыным ехьэлIа щIэпхъаджагъэхэр. Псори зэ­хэту а унэтIыныгъэм хабзэншагъэу 180-рэ хуэдиз щатхащ, абыхэм ящыщу щы къэс зыр Iулъ­хьэшхуэм е Iулъхьэшхуэ дыдэм пыщIа Iуэхущ. 
- Хабзэхъумэ IэнатIэхэм я лэжьыгъэм илъэс кIуам кърикIуахэр щызэхэтлъхьэжкIэ, къыхэгъэ­щыпхъэщ, зэфIэмыгъэкIа Iуэхухэр иджыри щыIэми, КъБР-м и МВД-м къыхуагъэува къа­лэнхэр зэригъэзэщIар. Зэрыщыту къапщтэмэ, республикэм щытыкIэр зэпIэзэрыту щыщы­тащ, - къыхигъэщащ Павлов Василий икIи щIигъу- жащ, хабзэхъумэ IэнатIэхэм щIэпхъаджагъэхэр къэ­мыгъэхъуным хуэгъэзауэ ирагъэкIуэкI лэ­жьыгъэхэр псыхэкIуадэ хъункIэ зэрыхъунур, ­абы къэрал властым, щIыпIэ самоуправленэмкIэ ­органхэр, адрей хабзэхъумэ IэнатIэхэр къадэ­мыIэпыкъумэ. Министрым фIыщIэ ищIащ Къэбэрдей-Балъкъэрым хабзэр хъума щы­хъуным, ар гъэбыдэным хуэгъэзауэ зыкъызэ­ры­щIа­гъакъуэм папщIэ.
ЗэIущIэм депутатхэм Павлов Василий упщIэ куэд щратащ IуэхущIапIэхэр зэрызэдэлажьэ щIыкIэм, афиянхэкIхэр зэблэгъэкIыныр, нэ­гъуэщI уголовнэ щIэпхъаджагъэхэр гъэмэщIэ­ным хуэгъэзауэ ящIэхэм теухуауэ.
КъБР-м и Парламентым и УнафэщI Егоровэ ­Татьянэ министерствэм и лэжьакIуэхэм фIыщIэ яхуищIащ зэфIагъэкIа лэжьыгъэм папщIэ икIи ехъуэхъуащ дяпэкIи я IэнатIэм ехъулIэныгъэхэр къыщахьыну.

Къэзыпщытэ-къэзыбж палатэр зэрылэжьар
Депутатхэмрэ зэIущIэм кърагъэблэгъахэмрэ щыгъуазэ ящIащ КъБР-м и Къэзыпщытэ-къэзыбж палатэр зэрылэжьа щIыкIэми. А IуэхущIапIэм и унафэщI КIасэ Динэ зэрыжиIамкIэ, палатэм и лэжьыгъэ нэхъыщхьэр теухуауэ ­щытащ республикэ бюджетым и мылъкур къы-зэ­рагъэсэбэп щIыкIэм кIэлъыплъыным, КъБР-м и къэрал программэхэмрэ щIыналъэ проектхэмрэ гъэзэщIа зэрыхъум, апхуэдэуи «Къэрал, муниципальнэ IуэхущIапIэхэр зыхуейхэр къэ­щэхуным, Iуэхутхьэбзэхэр щIэным, нэгъуэщI лэ­жьыгъэхэр егъэкIуэкIыным теухуауэ» 2013 гъэм мэ­лыжьыхьым и 5-м къащта Федеральнэ за­- кон­ым ипкъ иткIэ а лэжьыгъэр зэрекIуэкIым я нэIэ тетыным.
Къэзыпщытэ-къэзыбж палатэм 2019 гъэм зэ­фIигъэкIыну иубзыхуауэ щыта псори къехъу­лIащ. КIэлъыплъыныгъэ 55-рэ щрагъэкIуэкIащ объект 67-м: къэпщытэныгъэ 41-рэ IуэхущIапIэ 50-м, эксперт-аналитикэ лэжьыгъэ 14 объект        17-м къыщызэрагъэпэщащ. Республикэ бюджетым и ахъшэу сом мин 2 616 721,6-рэ зыхухахам къы­зэ­рыхуагъэсэбэп щIыкIэр къапщытащ.
Къэпсалъэм зэпкърыхауэ и гугъу ищIащ ­бюджет хабзэр къыщызэпауд къызэрыхъуам, ахэр гъэзэкIуэжыным хуэунэтIауэ зэфIагъэ­кIа-хэм, Къэзыпщытэ-къэзыбж палатэм 2020 гъэм къыпэщыт къалэнхэм.

ЦIыхум и хуитыныгъэхэр
хъумэнымкIэ уполномоченнэу КъБР-м щыIэм жиIар
ЗэIущIэр щекIуэкIым депутатхэр апхуэдэу хэплъащ ЦIыхум и хуитыныгъэхэр хъумэным-      кIэ уполномоченнэу КъБР-м щыIэ Зумакулов Бо­­рис 2019 гъэм ирагъэкIуэкIа лэжьыгъэм теухуа и отчётым. Абы къыхэщащ цIыхухэм нэхъыбэу а IуэхущIапIэм зыщIыхуагъазэ гуныкъуэгъуэхэри, апхуэдэ тхыгъэу яIэрыхьам и бжыгъэри, цIыхухэм я хуитыныгъэхэр нэхъыбэу къыщыщызэпауд IэнатIэхэри, абы щхьэусыгъуэ хуэхъухэри, апхуэ­дэуи Уполномоченнэми, къэрал, муниципальнэ органхэми цIыхухэм я хуитыныгъэхэр зэфIэ­гъэувэжыным хуэгъэзауэ зэфIагъэкIахэри.
ЗэIущIэр щызэхуищIыжым КъБР-м и Парламентым и УнафэщI Егоровэ Татьянэ къызэхуэсахэм ягу къигъэкIыжащ коронавирусым пэ­щIэ­тыным хуэунэтIауэ къагъэува мардэхэм цIыхухэр тетын зэрыхуейр:
- Иджыпсту мыхьэнэшхуэ иIэщ цIыхухэр зы­хуэсакъыжыным, абы къыхуеджэным. ЦIыхухэр мылажьэу щIаутIыпщыр я нэгу зрагъэужьын, паркхэм къыщакIухьын, цIыху зэхуэсыпIэхэм щы­зэIущIэну аракъым. Шэч хэмылъу, жьы ­къабзэкIи бэуэн хуейщ, ауэ, абдежми, псом япэ­рауэ, шынагъуэншагъэм егупсысыпхъэщ. Псоми нэсу къагурыIуэу си гугъэкъым дуней псом иджыпсту щыщыIэ щытыкIэр къызэрымыкIуэу зэры­щытыр - ар пандемиещ. КъимыдэкIэ, егъэ­леяуэ абы утегузэвыхьынри зэран хъункIэ зы­хуэIуа щыIэкъым. Аращи, псори зэпэлъытын ­хуейщ икIи дэтхэнэ зыри мы ягъэува мардэхэм тетыпхъэщ.
ЗэIущIэм нэгъуэщI Iуэхухэми щыхэплъащ.

БАТЫР Любэ.