КОСМОСНУ БОЙСУНДУРУУГЪА УЛЛУ КЪЫЙЫН САЛГЪАН АЙТХЫЛЫКЪ АЛИМ.

Ара шахардан ачы хапар келгенди. Малкъар халкъны аламат уланларындан бири, дунияда ракеталаны бла космос аппаратланы учуу жолларын белгилеу жаны бла теория тергеулени чыгъарып, аланы жерге къонарча этген, физика-математика илмуланы доктору, Россейни илмула академиясыны академиги, Ленинчи саугъаны лауреаты Энейланы Магометни жашы Тимур жашаууну 95-чи жылында дуниясын алышханды.
Ол 1924 жылда 23 сентябрьде Грозныйде туугъанды. Аны атасы – белгили къырал къуллукъчу Энейланы Алийни жашы Магомет ол кезиуде Чеченде партия комитетни секретары болуп тургъанды. Хайт деген жыл санында аман адамланы хаталарындан жоюлгъанды.
Ол заманда Евгения Петровна Федорова Тимурну бла къызы Лейляны алып, Москвагъа кетгенди. Жаш анда ёсгенди. МГУ-ну механико-математика факультетинде окъугъанды. Уруш заманда къолун алдыргъанды. Болсада космосха учууну механикасындан илму семинарлагъа жюрюгенин а къоймагъанды.
1950 жылда Илмула академияны Математика институтунда М.В. Келдышны башчылыгъы бла механика бёлюм ачылгъанлай, дуниягъа аты айтылгъан алим ары Эней улун чакъыргъанды. Ол «оюмла андан бюркюп чыкъгъан» жашны, анга уа нёгерлери алай айтхандыла, бийик фахмусуна баш ургъанладан бири болгъанды. Аты заман бла тюрлене барса да, Тимур Магометович ол институтда, ол бёлюмде ишлеп тургъанды.
1951 жылда Эней улу ракетаны учурууну, жолун ызлауну тап амалын тапханды. Артда алимле ол онгну мурдорунда Жерни жалгъан спутнигин орбитагъа чыгъарыуну программалы управлениясыны къыйматлы тюрлюсюн жарашдыргъандыла. Коллегалары бла бирге ол дагъыда гъаршны баш къатысында учхан жалгъан спутникни эволюциясы бла байламлы тергеуле да бардыргъанды.
1953 жылда теория сынаула бардыргъандан сора Энейланы Тимур космонавтланы жерге къоркъуусуз къайтарыуну амалын тапханды. Анга кёре 1961 жылда Юрий Гагарин гъаршха учуп, Жерге сау-саламат къоннганды.
Бюгюн космосха учууланы башламчыларыны атлары сагъынылсала, Сергей Королёв бла бирге Энейланы Тимурну да аты айтылып келеди. Алим нёгерлери аны ишине бийик багъа бергендиле, кесин да бек багъалагъандыла. Аны бла ишлегенни ала насыпха санагъандыла.
1978 жылда 27 сентябрьде астроном Л.И. Черных аны намысына 5711 деген гитче планетаны ачханды. Анга «Энеев» деп аталгъанды. Ол 1992 жылда РАН-ны Ф.А. Цандер атлы алтын майдалы бла саугъаланнганды, 2006 жылда теориялы эм прикладной космонавтиканы мурдорларын жарашдырыугъа уллу къыйын салгъаны ючюн Демидов саугъагъа тийишли болгъанды.
Битеу дуниягъа белгили алимибизни ауушханы бла байламлы тукъумгъа, ахлуларына, битеу жамауатха да уллу бушуу этгенибизни билдиребиз эмда къайгъы сёз беребиз. Билебиз, таурухлу бир журтлубузну деменгили ишлери бир заманда да унутуллукъ тюйюлдюле.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

26.04.2024 - 09:03

«КЪАН БАСЫМЫГЪЫЗ МАРДАДА ТУТУРЧА, БИР ЗАТХА АСЫРЫ БЕК КЪУУАНМАЗГЪА НЕДА КЪАТЫ АЧЫУ ЭТМЕЗГЕ КЮРЕШИГИЗ»

Эрттенликде уяннганлай, башынгы жастыкъдан айыралмай къалсанг, ангылайса: биягъы къан басым.  Жаз башы, жауунла, кюн бирде жай, бирде къыш, къан басымны терк тюрленнгени…Не зат этерге боллукъду?

26.04.2024 - 09:03

ЭМ АРИУ СПОРТДА – АЛЧЫ ЖЕРЛЕ

Дондагъы Ростовну «Левенцовский» спорт арасында эстетика гимнастикадан «Оскар» деген облатсь даражалы тёрели эришиу къуралгъанды.

25.04.2024 - 14:00

РЕСПУБЛИКАНЫ КЪАУУМУ – БИРИНЧИ

Нальчикде дзюдодан Сбербанкны кубогуна регионла аралы эришиу бардырылгъанды. Анга къыралны 7 субъектинден 200-ден аслам спортчу къатышханды.

25.04.2024 - 12:25

КЪМР-НИ БАШЧЫСЫ КАЗБЕК КОКОВ НАЛЬЧИКДЕ ИШЛЕНЕ ТУРГЪАН ПОЛИКЛИНИКАНЫ ЖОКЪЛАГЪАНДЫ

Бюгюн КъМР-ни Башчысы Казбек Коков Нальчикде ишлене тургъан биринчи поликлиниканы жокълагъанды. Аны юсюнден республиканы оноучусуну пресс-службасы билдиреди. 

25.04.2024 - 09:03

Инсанлыкъ борчларын толтура

Озгъан шабат кюн Нальчикде къан алыучу станцияда ишлегенле шахарда  Къабарты-Малкъар Россейге къошулгъанлы 400-жыллыгъы атлы майданда,  энчи машиналары бла тохтап, къан берирге ыразы болгъанладан