Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым урысыбзэмрэ литературэмкIэ и къудамэр къэзыуха, филолог IэщIагъэр зэзыгъэгъуэта ХьэцIыкIу Миланэ сурэт техынми дехьэх, апхуэдэуи илъэсиплI хъуауэ ятIагъуэм хьэпшып зэмылIэужьыгъуэхэр къыхэщIыкIыным йолэжь.
КъБР-м и СурэтыщIхэм я зэгухьэны-гъэм нэгъабэ «Гранд Кавказ» хьэщIэщым (Налшык къалэ) къыщызэригъэпэщауэ щыта гъэлъэгъуэныгъэм Миланэ и IэдакъэщIэкIхэри хэтащ. Куэдым зезыпщыта хъыджэбзым и Iуэху еплъыкIэмрэ гупсысэхэмрэ тфIэщIэщыгъуэу депсэлъащи,ди гуапэщ абыхэм фыщыдгъэгъуэзэну.
- Миланэ, сытым къыхэкIа ятIагъуэ гъэжьам уелэжьыныр?
- СхужыIэнукъым абы сыпыщIа зэрыхъуам щхьэусыгъуэ пыухыкIа иIауэ. СызэреплъымкIэ, иджыпсту Урысейми ди щIыпIэми гулъытэ нэхъ щыхуащI абы. ЦIыхухэм я IэкIэ зыгуэрхэр ящIыну гупыж ящI хъуащ. Абы хеубыдэ ятIагъуэ гъэжьам къыхэщIыкIа хьэпшыпхэри кIуэ пэтми яфIэгъэщIэгъуэн зэрыхъур. Абы урилэжьэн папщIэ, техникэ щхьэхуэ (хьэкур зэгъэпэщыпхъэщ) уиIэн хуейщ, апхуэдэуи адрей гъуазджэхэм къащхьэщыкIыу нэхъ гъуэтыгъуейщ а Iуэхум ухуэзыгъэсэфын IэпщIэлъапщIэхэри. Арауэ къысщохъу мы Iуэхум ди деж зыщIыщимыубгъуар. Ауэ, нэхъыжьыIуэхэм зэращIэжщи, Налшык къалэм и Александровскэ хьэблэм дэту щытащ керами-кэ заводышхуэ. Ди жагъуэ зэрыхъунщи, ар хуэмурэ хокIуэдэж. Нэ-гъуэщI къэралхэм къакIэрымыхуу, а IуэхущIапIэм хьэкъущыкъухэр къыщыщIагъэкIырт. А зэманым кхъуэщынхэкIхэм елэжьахэм ящIэж ар. Къэралым цIыхум апхуэдэ IуэхуфI къыхузэригъэпэщыфу зэрыщытам ущедаIуэкIэ, уохъуапсэ икIи уи жагъуэ мэхъу ди зэманым ар къызэрымысар. Шэч хэмылъу, нобэ унэтIыныгъэ куэдкIэ зыужьыныгъэ дгъуэтащ, ауэ тIэщIэ-хуащ мы зэманым хъарзынэу екIуну щыта гуэрхэри.
КхъуэщынхэкIхэр щIыным сыщыдихьэхым, абы зэрелэжьым сыхуэзыгъэсэн республикэм щызмыгъуэту Ставрополь сыкIуэри, а Iуэхум зы лIыжь гуэрым ма-щIэ-куэдми сыхигъэгъуэзащ. АдэкIэ сэ езым хуэмурэ щэхухэр къэстIэщIащ. Гукъыдэж къызэзыт лэжьыгъэм сызыIэпишауэ, Интернетым си IэдакъэщIэкIхэр къыщислъхьэм, цIыхухэр ехъуэпсащ, дыхуейт зыдгъэсэну щыжаIэм, студие къызэIусхыныр абы къыхэкIащ. ИлъэситIкIэ абы дерсхэр щезгъэкIуэкIащ, балигъхэм къищынэмыщIа, сабийхэми садэлажьэу.
- Сабийм дежкIэ ар сыткIэ сэбэп?
- Сабийхэр псынщIэу дахьэх апхуэдэ Iуэхухэм. Ауэ, пэжыр жыпIэмэ, мы IэщIагъэм сабийр хуэбгъэсэну нэхъ гугъущ, и техникэр хьэлъэщ, къару пхэлъын хуейщ, зэманыфIи токIуадэ. Абы къыхэкIыу сабийхэр лъэщапIэм къыщашэм къалэну зыхуэзгъэувыжакъым Iэмал имыIэу ахэр а гъуазджэм хуэIэзэ сщIыну. Сабийр мы Iуэхум къыхэпшэным и сэбэпына-гъыр зэпхар нэгъуэщIщ - ятIагъуэм елэжьыху, пэщэщэху абыхэм я къэухьым хохъуэ. Къапщтэмэ, сэ езым си сабийри, зэрыцIыкIум щхьэкIэ къэзмыгъанэу, бгъэдэсшэурэ ятIагъуэм хызогъэIэбэ, и Iэпэхэр игъэлэжьэн, и жыджэрагъым хигъэхъуэн папщIэ. Iэпэр нэхъыбэрэ зэрылажьэм къищынэмыщIа, ятIагъуэм и зэхэлъыкIэр къэпхутэну ухущIэкъухукIэ, цIыхум и акъылми псэлъэкIэми зрегъэужь, къыкIэлъыкIуэу и гупсысэкIэр жан мэхъу. Апхуэдэ зэпыщIэныгъэхэр яIэщ цIыхумрэ мы гъуазджэмрэ. ЯтIагъуэ гъэжьам къыхэщIыкIа кхъуэщынхэкIым и фIагъыр къэзыгъэлъагъуэщ щIым щIэптIэу илъэсищэ бжыгъэ дэкIа нэужьи, зыри къыщымыщIауэ ар къызэрыщIэпхыжыфынур.
- Уи зэфIэкIым зэрыхэбгъэхъуэным иужь уит?
- Хьэкъущыкъу щIыным нэхъ хуэIэкIуэлъакIуэ сыхъуну сыхуейт. Скульптурэм елъытауэ, тепщэч пщIыныр IэджэкIи нэхъ тыншу къыпщыхъунущ зэ еплъыгъуэкIэ. АрщхьэкIэ ар захуэу, джафэу, псынщIэу пщIыным лэжьыгъэшхуэ ибохьэлIэ. Хьэкъущыкъухэр сщIыну щIэздзэри, дришхэну къэтщта нэужьщ ныкъусаныгъэ куэдым гу щылъыстар. ЯтIэр щыцIынэм псори захуэу уолъагъу, ауэ бгъэжьэжа нэужь, псори наIуэ къохъу. Зы мывэ цIыкIу е нэгъуэщI зыгуэр пIэщIэкIамэ, лэжьыгъэр кIуэдауэ убж хъунущ. Аращи, абы и лъэныкъуэкIэ си Iэзагъэм хэзгъэхъуэну си мурадщ.
Щхьэхуэу абы ущыхуеджэн еджапIэ диIэкъым. Ауэ ди зэманым Интернетым и къарур инщ. Японием щыпсэу урыс цIыхубз IэпщIэлъапщIэ Герман Татьянэ зыпысщIауэ илъэс етIуанэ хъуауэ видеокIэ цIыхуипщIым (Урысейм и нэгъуэщI къалэхэми щыщу, Къэбэрдей-Балъкъэрым щыщу сэ зыращ хэтыр) ар къыддолажьэ, куэдым дыхегъэгъуазэ. Мы гъэм абы и дерсхэр къэдухынущ. 2018 гъэм ди лэжьыгъэхэм я гъэлъэгъуэныгъэ Москва и ВДНХ-м махуитIкIэ щекIуэкIащ. Мы гъэми дерсхэр псори зэфIэкIа нэужь, иджыри зы гъэлъэгъуэныгъэ абы къытхузэригъэпэщынущ.
Филолог IэщIагъэр къыхэсхын хуей щIэхъуам и щхьэусыгъуэ нэхъыщхьэр литературэм, усэ зэхэлъхьэным сызэрыдихьэхрати, ахэри IэщIыб сщIакъым. Ауэ иджыпсту щIэзджыкI литературэр гъуазджэм нэхъ епхащ, псом хуэмыдэу сфIэфIщ совет искусствовед Волковэ Паолэ и IэдакъэщIэкIхэр. Гъуазджэм и теориер пщIэкIэ зэфIэкIыркъым, IэкIэ куэдрэ улэжьэн, ар зыхэпщIэн хуейщ.
Нэгъабэ сэри курс къызэзгъэпэщри, Интернет IэмалымкIэ цIыхухэм садэлэжьащ. ЛъэщапIэм деж кхъуэщынхэкIхэр зэращIыр щызгъэлъагъуэу, упщIэхэм жэуап щесту. Си гуапэ зэрыхъущи, зыкъыспащIащ Урысейм и нэгъуэщI къалэхэм щыпсэухэми, уеблэмэ Канадэм щыщ зыми. Мы гъэми сигу илъщ иджыри апхуэдэ курс къызэзгъэпэщыну. Бжьыхьэм си мурадщ си лэжьыгъэхэр Налшык щызгъэлъэгъуэну.
- Упсэу, Миланэ. Уи мурадхэр къохъулIэну ди гуапэщ.
Епсэлъар