Бу материалны бизге КБНЦ РАН-ны таматасыны кенгешчиси, КБИГИ-ни тамата илму къуллукъчусу, филология илмуланы доктору, профессор Улакъланы Зейтунну жашы Махти жибергенди. Ол кёп болмагъанлай Мызыланы Къаншаубийни акъылманыбыз Мечиланы Кязимни чыгъармачылыгъы бла байламлы ишини презентациясына къатышып, аны бла байламлы магъаналы сагъышларын туура этерге излегенди.

Алгъаракълада Нальчикде Мызыланы Къаншаубийни чыгъармачылыкъ ишини презентациясына жораланнган ингир ётгенди. Къаншаубий Мечиланы Кязимни назмуларын тюрк тилге аламат кёчюргенди. 

Мызы улуну эрттеден бери таныгъаным себепли ол тюбешиуге сюйюп къатышханма. РАН-ны тиллени билиу жаны бла институтуну тюрк тилле бёлюмюнде аспирантурада биз бирге окъугъанбыз эмда бу жарыкъ инсанны лингвистикалы фахмусун бек иги билеме. Шуёхум Тюркде россей адабиятны туура этиу ишге уллу юлюш къошханды, ол А. Пушкинни битеу дуниягъа белгили романы «Евгений Онегинни» тюрк тилге кёчюрген биринчи тилманчды. Малкъарлы уста тюрк адабиятчыла бла профессионал тенгликде ата журтлу жазыучуланы бла поэтлени 20-дан артыкъ жыйымдыкъларын кёчюргенди эмда басмалагъанды, ол санда А. Пушкинни, М. Лермонтовну, Ф. Достоевскийни, С. Есенинни, Б. Пастернакны, А. Блокну, А. Ахматованы, Мечиланы Кязимни, Къулийланы Къайсынны, М. Каримни эм башхаланы.

Мечиланы Беккини жашы Кязим жаланда биз сюйген поэтледен бири болуп къалмагъанлай, ол кесини заманын бла саулай Шимал-Кавказны халкъларыны дуниягъа кёз къарамларын ачыкъ этген инсанды.  Философия халлы поэтча, ол властьны къурамыны, инсанны тарыхда магъанасыны, ырысхыдан эсе тин байлыкъны къыйматлыгъыны юсюнден кёп энчи оюмланы къойгъанды келлик тёлюлеге. 

Аны аламат жашау жолуну юсюнден уллу роман жазаргъа боллукъду. Къулийланы Къайсын анга закий дегенди эмда хар аны кёчюрген тилманч Мечи улуну поэзиясына ол берген багъаны тийишлилигин чертмей къоймайды. Алай бек башын а белгилеп айтырчады: ала Семенланы Сымайыл бла бирге къарачай-малкъар адабият тилни мурдорун ызлагъандыла.

Кязимни поэзиясы бла ата-бабаларыбыз да ёхтемленнгендиле. Биз да кесибизни заманыбызда аны назмуларын бла поэмаларын къолубуздан кетермегенбиз, тинтгенбиз. Жаш тёлю бюгюнлюкде да аны чыгъармаларын кёлден айтады, автор даражадан халкъ нарт сёзлени, айтыуланы даражаларына кёчген сёзлерин да къатлайды.

Филологча, мен хар заманда да адабият дунияда жангы чыкъгъан затлагъа сейирим уллуду. Энчи эсими уа Кязим бла байламлы затлагъа буруучума. 1969 жылда КБИГИ чыгъаргъан экитомлукъну (къураучусу – Тёппеланы Алим) рецензенти эдим, алай бла ол жыйымдыкъгъа Мечиланы Кязимни ол заманда басмаланыргъа эркинликлери болмагъан дин назмуларыны циклын къошдурургъа къыйын салгъан эдим. Кязимни юсюнден аз жазылмагъанды, алай бир шартны уа белгилерге излейме, сейирди ол шёндю да илму жаны бла аз тинтилген малкъар поэт болгъанлай къалгъаны. 

Пролеткультну кезиуюнде идеология ниетлеге кёре аны назмуларыны асламысы заманнга кёре тюрлендирилгендиле, кёбюсю уа дуния жарыгъын ахырда кёрмегендиле. Ол а Кязимни сёзюню даражасын тюшюргенди, аны деменгилилигин азайтханды, кертиден узакъ этгенди.  Аны юсюнден автор кесича «Мени ючюн бу тизгинлени ким жазгъанды?» деген назмусунда айтханды. Поэт кесини назмуларыны биринчи жыйымдыгъын къабыл кёрюрге унамагъанды, ол 1939 жылда басмаланнганды эмда анга келишмеген идеология фикирле бла чыкъгъанды.

Заман бара-баргъанда, поэтни тюрлендирилген назмулары сакъланнган къол жазмаларыны, аны къыйматлы тизгинлерин эслеринде тутхан адамланы хайырларындан алгъын халларына къайтарылгъандыла. Бюгюнлюкде бизге борч – уллу поэтни битеу чыгъармачылыгъын кёлден билген кязимовед хафизлени тёлюсюн ёсдюрюргеди. Аллай фахмула Пушкинни, Лермонтовну чыгъармаларын сюйгенлени араларында бардыла.

Гуманитар илму миллет адабиятны классиклерини чыгъармачылыкъларын кенгирек, теренирек тинтирге тийишлиди, ол санда аланы чыгъармаларыны тил энчиликлерин, аланы хар бирини жангы жазмалары къуралгъан тиллени адабият жорукъларыны тохташыуларына салгъан къыйынларын ачыкълап. Ол жаны бла Гуманитар тинтиуле бардыргъан институт – КБНЦ РАН-ны бёлюмю заманны излемлерине кёре тинтиулени бардырады. Сёз ючюн, къабарты-черкес тилни секторуну «Алим Кешоковну тили» деген уллу иши. Жууукъ заманда къарачай-малкъар сектору Мечиланы Кязимни чыгъармаларыны тилин тинтир умутлуду. Ол жолда, сёзсюз, даулаш кезиуле да боллукъдула. Аланы уа, илму дунияда тёредеча, тийишли конференциялада не жаны бла да сюзерге керекди.

Алимлени гуманитар къауумуна бу магъаналы ызда тинтиулени кенгертирча онгла тежейме.