Кавказым лъэпкъ зэщымыщхэм къахэкIа цIыху Iущ, зэчиифIэ куэд щыхьэщIащ. Апхуэдэ цIыху гъуэзэджэт, зэчиифIэт Симпсон Уильям - тхакIуэр, сурэтыщI Iэзэр, Инджылыз къэралым и лIыкIуэу 1853 - 1856 гъэхэм КъухьэпIэ Кавказым щыIа, зи тхыгъэ гъэщIэгъуэнхэр, сурэт зэхуэмыдэхэр щIы­пIэм щыпсэу лIакъуэхэм тезыухуар.

Симпсон и тхыгъэ, сурэт гъуэзэджэхэмкIэщ а лъэхъэнэм хамэ къэралхэм адыгэхэм я зэуэкIэр, я фащэр, я гупсысэкIэр, я дуней тетыкIэр къызэращIэу щытар. 1855 гъэм и бжьыхьэм Инджылызым и дзэ министр Пелэм-Клинтон Генри Кърымым щызауэ и къэралы­дзэм и Iуэху зытетыр и нэкIэ зригъэлъагъумэ фIэфIу КъухьэпIэ Кавказым къэкIуауэ щытащ. Генри и къэралыдзэм я Iуэху зытетым къыщымынэу, зауэ зращIылIа адыгэ лъэпкъми и псэукIэм, зыгъэгумэщIхэм зыщигъэ­гъуазэмэ и щIасэу ди лъахэм щыхьэщIащ. А лъэхъэнэм Генри и дзыхьщIэгъу блыгущIэту щIыгъуащ Симпсон Уильям.
Адыгэхэм я хьэщIэхэм кIэлъызэрахьа хабзэр, унагъуэм щекIуэкI зэхущытыкIэхэр, я Iэнэм къытрагъэува шхыныгъуэ нэгъунэ къритхэкIыжащ тхакIуэ, сурэтыщI инджылыз лIы зэчиифIэм. Симпсон и нэкIэ илъэгъуащ адыгэхэр я Хэкум папщIэ зыщымысхьыжу, къикIуэт ямыIэу езыхэм нэхърэ хуэдищэкIэ къару нэхъыбэ зиIэ бийм зэрыпэщIэтыфхэр.
Адыгэхэм я щIыналъэм Урысей Правитель­ствэм кърищIыхьа быдапIэхэм ящыщ зым Симпсон и бысымым къызэригъэпэща теуэм езыри здащтэри и нэкIэ ирагъэлъэгъуащ ­лIыгъэу, бэшэчагъыу, шыIэныгъэу яхэлъыр здынэсыр, пащтыхь генералхэм «хабзи-бзыпхъи зимыIэу, зэуэн фIэкIа нэгъуэщI Iуэхухэм хуэмыгъэпсауэ» къаIуатэ адыгэхэр зыхуэдэр. СурэтыщIым дежкIэ а Iуэхугъуэр лъэужьыншэу блэкIакъым.

Даутокъуэ Псэбыдэ.