Астрофизикхэм гу зэрылъатамкIэ, 2017 гъэм фокIадэм и 22-м ЩIы Хъурейм пхылъэтыкIащ къаруушхуэ зиIэ нейтринэ цIыкIу.

Ди планетэр зэпымыууэ «къаудыныхь» хуабжьагъышхуэ зиIэу уахэм къилъэтыкI мэскъалхэм, ауэ а махуэм гу зылъатар и «хьэл-щэнкIэ» адрейхэм ещхьтэкъым.

АтIэми, астрофизикхэм къахуэщIащ абы и къежьэкIэ хъуар. КъызэрыщIэкIымкIэ, ар къызэрыунэхурэ илъэс меларди 4-м нэблэгъащ. Мэскъалыр къилъэтыкIащ вагъуэ гуэрэнышхуэрэ абрагъуэу зэхэт къэщIыгъэхэм ящыщу хуабжьу тпэжыжьэ галактикэм. Абы ику дыдэм «зыщигъэпщкIуащ» зэрымыщIэкIэ гъунэгъу зыхуэзыщIар, здэкIуар къахуэмыщIэу, «думпу» зыщIэзылъафэ, хьэлъагъэ ин дыдэ зиIэ нэрымылъагъу «мащэ кIыфIым» («чёрная дыра»).

И малъхъэдис губгъуэри къызэрымыкIуэщ

Дызэрыщыгъуазэщи, Дыгъэм планетэу къепхахэм яхэт Сатурн уэгум къыщыдогъуэгурыкIуэ езым нэхърэ куэдкIэ нэхъ цIыкIу и гуэдзэнхэр. Абыхэм ящыщ зыр и теплъэкIэ адрейхэм ещхькъым. Ар плъагъунущ и джабэхэр зэхуэмыдэрэ езыри джэдыкIэм хуэдэу хэшауэ, кумб цIыкIухэр и бащэрэ и щхьэфэри къуабэбжьабэу.

ИтIани аракъым абы, адрейхэм йомыгъэщхьыну, къыщхьэщыкIыныгъэ нэхъыщхьэу иIэр. ЦIыху зэрымыс «Кассини» кхъуафэр (зондыр) хьэршым зыщызыгъазэ а къэщIыгъэм 2005 гъэм щыблэлъэтым наIуэ къэхъуащ уафэщI цIыкIум и щхьэфэр малъхъэдис губгъуэм «зэрызэщIищтар». Ауэ щыхъукIи, астрофизикхэм зэрытрагъэчыныхьымкIэ, Гиперион зыфIаща а къэщIыгъэм зэпымыууэ къызыхиутIыпщыкI электронхэр «зэрыхуэпа» малъхъэдис губгъуэр сэбэпынагъ гуэри къэзымышэщ.

«Тхьэгъухэми» къаухъуреихьащ

Дыгъэм къегъэщIылIа къэщIыгъэхэм ящыщу, планетэ зыфIэпщыну хьэршым къыщызылъэтыхь уафэщI нэхъ цIыкIухэм ящыщщ «Хаумеа» цIэр зытеIукIар. Абы зыщегъазэ Нептун адэкIэ щыIэ «Койпер и бгырыпхым». Ар Дыгъэм къыпыщIа планетэ псоми я нэхъ псынщIэрыкIуэщ. Абы ехьэлIауэ, 20I7 гъэм астрономхэм зихуэдэ щымыIэ нэгъуэщI зы Iуэхугъуи къахутащ: къызэрыщIэкIымкIэ, Хаумеа дэгъуэгурыкIуэр абы ипэкIэ къахутауэ щыта спутникитIым я закъуэкъым, атIэ езыри, Сатурн хуэбгъэдэну, «тхьэгъухэми» къаухъуреихьащ. Абыхэм я зэпрыур, ику иту, километр мини 4,5-м ноблагъэ.

КЪУМАХУЭ Аслъэн.