Мейкъуапэ дэт Адыгэ университетым хэт ЩIэныгъэ библиотекэм щэкIуэгъуэм и 23-м щызэ-хэтащ «Адыгэ хадэр щIыналъэм щекIуэкI жылагъуэ-щэнхабзэ зэхъуэкIыныгъэхэм зэрадекIуэкIыр» Iэнэ хъурейр.
Псалъэмакъ щхьэпэм кърихьэлIащ Адыгэ республикэмрэ Краснодар краймрэ щыщ щIэныгъэлIхэр, курыт школхэмрэ щIэныгъэ нэхъыщхьэ щызрагъэгъуэт еджапIэхэмрэ щIэсхэр. Iэнэ хъурейм зэхуишэсащ адыгэ хадэм и тхыдэмрэ и нобэмрэ щыгъуазэ, лъэпкъым и жыг гъэкIыкIэм щIэныгъэкIи лэжьыгъэкIи епха IэщIагъэлIхэр. Къэпсэлъэныгъэ щхьэхуэкIэ утыку къихьахэщ Адыгэ республикэм щыпсэу щIэныгъэрылажьэхэмрэ жылагъуэ лэжьакIуэхэмрэ. Абыхэм ящыщщ Адыгэ республикэм Гуманитар къэхутэныгъэхэмрэ и институтым, КIэрашэ Тембот и цIэр зезыхьэм, этнологиемрэ лъэпкъ гъуазджэмкIэ и кафедрэм и щIэныгъэрылажьэ нэхъыщхьэ, тхыдэ щIэныгъэхэм я доктор Хъуэткъуэ Самир; Адыгэ университетым философиемрэ социологиемкIэ и кафедрэм и доцентхэу Нэхей Вячеславрэ ХьэщIэцIыкIу Зауррэ; Вавиловым и цIэр зезыхьэ, Генетикэ къэхутэныгъэхэмкIэ урысейпсо институтым постгеномнэ къэхутэныгъэхэр щрагъэкIуэкI и лабораторэм и щIэныгъэрылажьэ нэхъыщхьэ Шаповалов Максим; Адыгэ университетым педагогикэмрэ егъэджэныгъэм къыщагъэщхьэпэ IэмалыщIэхэмрэ и кафедрэм и доцент Аулъэ Iэсият; АКъУ-м и филологие факультетым урысыбзэмкIэ и кафедрэм и унафэщI Беданокъуэ Зулейхъан; ХьэмышкIий къуажэм «Адыгэ хадэ» музей къыщызэIухынымкIэ проектым елэжь Фархатов Ильяс, нэгъуэщIхэри.
«Телемост» IэмалкIэ Iэнэ хъурейм къыхэлэжьыхьащ ищхьэкIэ зи гугъу щытщIа, Генетикэ къэхутэныгъэхэмкIэ институтым и щIэныгъэрылажьэ Ухатовэ Юлие.
««Адыгэ хадэ» проектым зыгуэр къызыфIэIуэху псори зрешалIэ, - жиIащ Iэнэ хъурейр Шаповалов Максим и гъусэу езыгъэкIуэкIа Аулъэ Iэсият зэIущIэр къыщызэIуихым. - КъэхутакIуэхэм я гулъытэ егъэлея зыхьэху дунейпсо цIыхубэм я хъугъуэфIыгъуэщ адыгэ хадэр. Ар испы унэхэм хуэдэу адыгэ лъэпкъым къыдекIуэкI лъапIэныгъэхэм язщи, Iэмал имыIэу хъума, зегъэужьа зэрыхъуным къару ехьэлIэн хуейщ».
Япэу псалъэ зрата Хъуэткъуэ Самир адыгэхэм я хадэ зехьэкIэр джын Iуэхум хэлъхьэныгъэ хуэзыщIа псоми я цIэ къриIуащ, абы зэман-зэманкIэрэ гъуэгу ирамыту щытами, иджы фIым ущызыгъэгугъ куэд зэрыплъагъум къызэхуэсахэм гу лъаригъэтащ.
«ФIыщIэ яхузощI къызэгъэпэщакIуэхэм, - жиIащ Самир. - Мыр уасэ зимыIэ зэхуэсщ лъэныкъуэ куэдым хэзыщIыкI IэщIагъэлIхэр къызэхуишэсауэ икIи ар щхьэусыгъуэ хуэхъуну къысщохъу дызытепсэлъыхь Iуэхур ипэкIэ кIуэтэным. Урыс-Кавказ зауэр зэриухрэ блэкIа илъэсищэрэ щэ ныкъуэм урыс щIэныгъэлIышхуэхэм хэлъхьэныгъэшхуэ хуащIащ адыгэ-хэм къащIэна мы щIэныгъэ къудамэр джыным. Адыгэхэр щыжытIэкIэ, абы, дауи, Адыгэ Хэкум (Черкесием) щыпсэуа абазэхэри, убыххэри яхыдогъэубыдэ, сыту жыпIэмэ псоми я щэнхабзэр зэтохуэ».
Хъуэткъуэ Самир Iэнэ хъурейм къекIуэлIахэм ягу къигъэкIыжащ адыгэ хадэ зехьэкIэр джыныр щIэрыпсу убла Iуэхуу зэрыщымытыр. ФIыщIэм я нэхъ иныр хуэфащэу жы-пIэ хъунущ Сталин Иосиф и зэманым, 1948 гъэм, и псэм темышыныхьу «Адыгейм щыIэ адыгэ хадэхэр» («Адыгейские черкесские сады») тхылъыр къыдэзыгъэкIауэ щыта Тхьэгъуш Нухь. Абы иужькIэ щIэныгъэр зэрыщыту тхылъым Iэпхъуэри, музей фэеплъу къэнэжащ. КъулыкъущIэхэр сытым дежи хуэсакъыу щытщ апхуэдэ Iуэхухэм. Ауэ совет зэманыр зэриухрэ жьыщIэ къыкъуэуащ. И фIыщIэр хэбгъэкIуадэ хъунукъым Адыгейм щэнхабзэмкIэ и министру щыта Чемсо Гъэзий лэжьыгъэр кърахьэжьэжын папщIэ хузэфIэкIахэми».
ЩIэныгъэлIхэр зэакъылэгъуу тепсэлъыхьащ адыгэ хадэ зехьэкIэр хэмыкIуэдэжыпэ щIыкIэ, абы Адыгейм и къуажэ школхэм щIэс сабийхэр зэрыхурагъэджэн Iэмал къэгъуэтын зэрыхуейм.
«Гупыж хъарзынэу къысщохъу лэжьыгъэр курыт еджапIэхэми щрагъэкIуэкIыну зэрамурадыр, - жиIащ Ухатовэ Юлие Iэнэ хъурейм хэтхэм фIэхъус къащрихым. - КъыкIэлъыкIуэ лъэбакъуэр ча хъуным абы и сэбэпынагъ куэд къекIынущ».
Iэнэ хъурейр щекIуэкIа хьэщIэщым пэгъунэгъуу къызэIуахащ «Адыгэ хадэр лъэпкъым и щэнхабзэм къызэрыхэщыр» зыфIаща гъэлъэгъуэныгъэр. ЕпщIанэ школым и еджакIуэхэм «Си лъабжьэ - си жыг» сурэт Iэрамэ ягъэхьэзыращ.
Чэрим Марианнэ.