Къэбэрдей-Балъкъэрым и Iэтащхьэ КIуэкIуэ Казбек видео­конференц мардэм тету дыгъэ­гъазэм и 10-м хэтащ УФ-м и Президентым и полномочнэ лIыкIуэу Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ ­округым щыIэм егъэщIылIа Советым и зэIущIэм.
Абы щыхэплъащ Кавказ ­Ищхъэрэ щIыналъэм лэжьапIэншагъэр щыгъэмэщIэным, абы щы­псэухэм IэнатIэ къагъуэтынымкIэ защIэгъэкъуэным ехьэлIа Iуэху­хэм, Урысей Федерацэм и Президентым «Урысей Федерацэм 2024 гъэ пщIондэ зегъэужьыным хуэгъэпса лъэпкъ мурадхэмрэ мы­хьэнэ хэха зиIэ къалэнхэмрэ ятеухуауэ» 2018 гъэм накъыгъэм и 7-м къыдигъэкIа Указым къыщыгъэ­лъэгъуахэмрэ дызэрыт илъэсым лъэпкъ проектхэр гъэзэщIа зэрыхъумрэ.
ЗэIущIэм кърихьэлIащ Советым хэтхэмрэ абы ирагъэблэгъахэмрэ - УФ-м и Федеральнэ Зэхуэсым и Къэрал Думэм и УнафэщIым и ­къуэдзэ Тимофеевэ Ольгэ, УФ-м и Президентым и чэнджэщэгъу ­Эдельгериев Руслан, УФ-м и Прокурор нэхъыщхьэм и къуэдзэ Ки­коть Андрей, УФ-м лэжьыгъэмрэ цIыхухэм социальнэ и лъэныкъуэкIэ къащхьэщыжынымкIэ и министрым и къуэдзэ Мухтияровэ Еленэ, зи лэжьыгъэр фейдэ къы­хэхыным темыщIыхьа «ЩIыналъэхэм я зэпыщIэныгъэр» IуэхущIапIэм и генеральнэ директор Гореславский Алексей.
ЗэIущIэр къыщызэIуихым Чайкэ Юрий къыхигъэщащ Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ щIыналъэм илъэс куэд хъуауэ гугъуехь зыбжанэ зэрыщызэтрихьар, абы къыхэкIыу субъектым хыхьэ щIыналъэхэр Урысейм и адрей щIыпIэхэм ику иту зэрызаужь псынщIагъым къызэрыкIэрыхур.
Илъэс куэд хъуауэ хэкIыпIэ къызыхуамыгъуэтыфхэм ящыщу полномочнэ лIыкIуэм къигъэлъэгъуащ лэжьапIэншагъэр. Пандемием абы ехьэлIа щытыкIэр нэхъ гугъуж ищIащ, щIыналъэм IэнатIэншэу исхэм я бжыгъэр хуэдитхум нэблагъэкIэ нэхъыбэ хъуащ. Урысейм СтатистикэмкIэ и къэрал комитетым къызэритамкIэ, 2020 гъэм жэпуэгъуэм и кIэм ирихьэлIэу ­КИФЩI-м IэнатIэ ямыIэу зыщезыгъэтхахэр лэжьэфынухэм я процент 12 мэхъу, ар Урысей Федерацэм и адрей щIыналъэхэм къыщалъытахэм нэхърэ хуэдитIым щIи­гъукIэ нэхъыбэщ - къэралым зэрыщыхъур проценти 4,6-рэщ.
Абы къыхэкIыу УФ-м и Президентым и полномочнэ лIыкIуэу ­КИФЩI-м щыIэм щIыналъэм и унафэщIхэм яхуигъэуващ цIыху­хэр IэнатIэкIэ къызэгъэпэщыным хуэунэтIа программэхэр, абыхэм IуэхущIапIэхэр нэхъ зыхуэныкъуэ IэщIагъэхэм щIалэгъуалэр хуе­гъэджэнымрэ IэщIагъэ зиIэхэр нэгъуэщIхэм хуегъэсэнымри хыхьэу, нэхъ егугъуну, лэжьапIэншэхэм IэнатIэ ягъуэтынымкIэ, ныбжьы­щIэхэр IэщIагъэхэм хэгъэгъуэ­зэнымкIэ, Кавказ Ищхъэрэм щыпсэухэм Урысей Федерацэм и адрей щIыналъэхэм IэнатIэ къыщагъуэтынымкIэ зыщIагъэкъуэну.
ЩIыналъэм дежкIэ мыхьэнэшхуэ зиIэ Iуэхуу Чайкэ Юрий къигъэлъэгъуащ ныкъуэдыкъуагъэ зыбгъэдэлъхэм IэнатIэ яIэнымкIэ я хуитыныгъэхэр къыхузэрагъэ­пэщыныр. «Дэ ди зэхуэдэ къалэнщ IэщIагъэ тэмэм ягъуэтыным абыхэм я гъащIэр адэкIэ зэры­хъунумкIэ иIэ мыхьэнэр ныкъуэды­къуагъэ зыбгъэдэлъ щIалэгъуа­лэм къагурыгъэIуэныр, абыхэм къыхах IэнатIэм ехъулIэныгъэхэр щызыIэрагъэхьэнымкIэ защIэгъэкъуэныр. Абыхэм шэч къытрамыхьэу щытын хуейщ, зыхуэфащэ щIэныгъэ зрагъэгъуэтмэ, лэжьыгъи зэраIэнум», - жиIащ полномочнэ лIыкIуэм.
Ныкъуэдыкъуэхэм IэнатIэ ягъуэ­тыным ехьэлIауэ щыIэ щытыкIэр езыгъэфIэкIуэну Iэмалхэм ящыщу къэгъэсэбэпыпхъэщ абыхэм IуэхущIапIэхэм IэнатIэхэр щахухахы­ныр, абыхэм гъэсакIуэхэр ирагъэбыдылIэу я нэIэ трагъэтыныр.
«Округым хыхьэ щIыналъэхэм лэжьапIэ IэнатIэхэр зэрыщымыIэр экономикэ щытыкIэр зэрыгугъум тралъхьэкIэ зэфIэкIынукъым, атIэ ар цIыхум и хуитыныгъэхэр къы­зэпызыуд Iуэхущ, абыхэм я гъащIэр зыхуэдэнур куэдкIэ елъытащи, щытыкIэм зегъэхъуэжыным яужь дитыпхъэщ. Шэч хэмылъу, нэрылъагъущ Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ щIыналъэм лэжьапIэншагъэр щыгъэмэщIэным хуэу­нэтIа къалэныр къэралым и социально-экономикэ политикэм и мурад нэхъыщхьэу зэрыувыпхъэр», - къыхигъэщащ полномочнэ лIыкIуэм.
УФ-м лэжьыгъэмрэ цIыхухэм ­социальнэ и лъэныкъуэкIэ къащхьэщыжынымкIэ и министрым и къуэдзэ Мухтияровэ Еленэ къы­щыпсалъэм зэпкърыхауэ къытеувыIащ щIыналъэм лэжьапIэншагъэм теухуауэ щыщыIэ щытыкIэм, республикэхэм лэжьакIуэхэр ­къазэрылеекIым икIи а щытыкIэр тэмэм хъужыным федеральнэ, къэрал гулъытэ игъуэтын зэры­хуейм тригъэчыныхьащ.
«ЦIыхухэр IэнатIэкIэ къызэгъэ­пэщыныр 2021 гъэм ирихьэлIэу зэгъэхъулIэныр къэралым и Президентым къигъэува къалэн нэхъыщхьэхэм ящыщщ. Дэ дыпоплъэ щIыналъэхэм абы папщIэ щызэфIагъэкIыну Iуэхухэу IэнатIэ зымыгъуэт цIыху нэхъыбэ абыкIэ къызэгъэпэщыным сэбэп хуэхъунухэр щыгъэбелджыла жэрдэмхэр къыхалъхьэным», - къыхигъэщхьэ­хукIащ Мухтияровэ Еленэ.
УФ-м и Къэрал Думэм и Уна­фэщIым и къуэдзэ Тимофеевэ Ольгэ къыхигъэщащ 2020 гъэм ­IэнатIэншэу къэнахэм защIэгъэ­къуэным хуэунэтIа мардэхэр хабзэкIэ щIэгъэбыдэн и лъэныкъуэкIэ парламентым и ищIагъ палатэм зэфIигъэкIхэм мыхьэнэшхуэ зэра­Iэр.
Кавказ Ищхъэрэм щыщ щIалэгъуалэ зэчиифIэр щеджэн, щы­лэжьэн хуэдэу щIыналъэм къи­нэжыным тегъэгушхуэным еджапIэ нэхъыщхьэхэр зэдегугъуным, а лэжьыгъэм щызэкъуэувэным мыхьэнэшхуэ зэриIэр жиIащ Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ университетым и ректор Беспалов Дмитрий.
Зи лэжьыгъэр фейдэ къыхэ­хы­ным темыщIыхьа, жылагъуэ зэпы­щIэныгъэ IэнатIэм бжыгъэр зи ­лъабжьэ проектхэр щыпхыгъэ­кIы­ным зи IуэхущIафэр хуэгъэпса «ЩIыналъэхэм я зэпыщIэныгъэр» автономнэ IуэхущIапIэм и гене­ральнэ директор Гореславский Алексей Президентым и полномочнэ лIыкIуэу округым щыIэмрэ субъектхэм я унафэщIхэмрэ фIыщIэ яхуищIащ ЩIыналъэхэм унафэ яхуэщIынымкIэ центрхэр (ЦУР) къызэгъэпэщыным теухуауэ зыкъызэрыщIагъэкъуам папщIэ. Урысей Федерацэм и Президентым пщэрылъ зэращищIам тету ахэр дыгъэгъазэм и 1-м къызэIуахащ.
IэнатIэщIэм и къалэнхэм хохьэ цIыхубэм япыщIауэ щытыныр, абыхэм я тхьэусыхафэхэм, мыа­рэзыныгъэхэм хэплъэныр, щIы­пIэхэм къыщыхъухэм ятеухуа хъыбар егъэщIэныр, социологие щIэуп­щIэныгъэхэр егъэкIуэ­кIы­ныр, нэгъуэщI куэди.
ЗэрыжаIамкIэ, ЦУР-хэр къызэгъэпэщыным теухуа лэжьыгъэр Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ округым къэралым и адрей хэгъэгухэм япэ щызэфIагъэкIащ, абы ипкъ иткIэ къызэрагъэпэщащ лэжьапIэ IэнатIи 159-рэ.
Зи IуэхущIафэхэр фейдэ къы­хэхыным темыщIыхьа «ЩIыналъэхэм я зэпыщIэныгъэр» IэнатIэмрэ Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ университетымрэ унафэ къащтащ ЦУР-хэм я ЗэщIэзыгъэуIуэ центр къэралым щыяпэу Кавказ Ищхъэрэм къыщызэрагъэпэщыну, IэнатIэщIэхэр сэбэпынагъ нэхъыбэ къахьу зэдэлэжьэн папщIэ. Абы теухуа зэгурыIуэныгъэм Советым и лэжьыгъэм къриубыдэу Iэ традзащ.
«А жэрдэмыр щIалэгъуалэ нэхъыбэ Iуэхум къыхэшэным хуэщ­хьэпэнущ, я зэфIэкIыр хъыбар­егъащIэ, социальнэ щIэныгъэхэм къыщагъэлъэгъуэнымкIэ, зау­жьы­нымкIэ, нэхъыщхьэращи, я щIэныгъэр гъащIэм къыщагъэсэ­бэ­пынымкIэ Iэмалхэр яритынущ», - къыхигъэщащ Гореславский Алексей.
«Гу лъывэзгъэтэну сыхуейщ ЩIыналъэхэм унафэ яхуэщIынымкIэ центрхэр, псом япэрауэ, къыщIызэрагъэпэщар цIыхухэмрэ къэрал властым и органхэмрэ зэпыщIэныр арауэ зэрыщытым. ЦIыхухэм зыхащIэн хуейщ фэрэ дэрэ ди лэжьыгъэм кърикIуэхэр - дазэрыдэIэпыкъур, дакъызэ­ры­щхьэщыжыр, гулъытэ зэрахуэт­щIыр. Шэч къытесхьэркъым абы псори зэрыхущIэкъунум, я сэбэпи зэрыхэлъынум», - зэIущIэр щызэ­хуищIыжым жиIащ Чайкэ Юрий.