Уэрэдыр зыгуэркIэ псалъэжьым ещхьщ. Псалъэ шэрыуэр цIыхубэ хъугъуэ­фIы­гъуэу­ къалъытэ щхьэкIэ, дэтхэнэ зы едзы­гъуэри зыгуэрым зэхилъхьащ, псалъэми макъамэ­ми я щIыбагъ цIэрэ унэцIэрэ къыдэтщ. «ИстамбылакIуэ» уэрэдым къи­кIуа гъуэгум ироплъэж жылагъуэ­ лэ­жьакIуэ, уэрэджыIакIуэ Тохъу Мухьэмэд: 

- Адыгэр щэ икIащ Хэкум. Япэ икIыгъуэм­ псори щыгъуазэщ: 1864 гъэм. ЕтIуанэр - 1877 - 78 илъэсхэм хуозэ. Ещанэм XIX лIэ­щIыгъуэм и кIэухым щIидзэри XX лIэщIы­гъуэм ипэ пщIондэ екIуэкIащ. Я щхьэ IуэхукIэкъым а­хэр зэрикIар. Iэмалыншэу зауэ бзаджэм ирихулIэри, ябгынащ къыщалъхуа Хэкур. «ИстамбылакIуэ» уэрэдыр сфIэгуузу, сызэрыцIыкIурэ къыздикIар дэнэу пIэрэ жыс­Iэу секIуэкIыурэ, пэжыр тыншу къысхуэгъуэтын си гугъа щхьэкIэ, егъэлеяуэ гугъуу къыщIэкIащ. Iэмал щыхуэзмыгъуэтым, Iуэ­рыIуатэдж Гъут Iэдэм, Тхьэм илъэс куэдкIэ узыншэу тхуигъэлажьэ, зыхуэзгъазэри селъэIуащ езым Iуэхум хищIыкIым сыхигъэ­гъуэзэну «Илъэсыр бжесIэфынукъым, - къызжиIащ Iэ­дэм, - ауэ КъардэнгъущI Зырамыку мыр къысхуиIуэтауэ щытащ: «Мы уэрэдым и ­къежьапIэр Адыгейрщ. Лъагъуныгъэ уэрэду щытащ. Абы къыщежьэри, гъыбзэ хъужауэ аращ». 
1950 гъэхэм Акъсырэ Залымхъан итха «ИстамбылакIуэ» пьесэмкIэ спектакль ягъэувыну иужь ихьахэт. Арати, гъыбзэ хэмыту ­хъунутэкъым. ИкъукIэ макъамэтх Iэзэ Балэ Мухьэдин Адыгейм я лъагъуныгъэ уэрэдыр къищтэри, ар нобэ «ИстамбылакIуэ» уэрэ­дыр зэрыт щытыкIэм хуигъэкIуауэ щытащ. «Лашын», «Къызбрун», «Андемыркъан»­ ­жы­­пIэми, абы нэмыщI пьесэ Iэджи итхащ Акъ­сырэм. ЗэрыжаIэжымкIэ, макъамэр ап­хуэдэу пьесэм щыхэувэм, Залымхъан тIысри, иджыпсту уэрэдыр зэрыжаIэм щIэт псалъэхэр щIилъхьащ. 
А уэрэдым и мыхьэнэр къыбгурыIуэн папщIэ, адыгэм я икIыкIэ хъуам къытедмы­гъазэу хъунукъым. «План къытралъхьа» жы­хуаIэм ещхьу, ирагъэкIырт лъэпкъыр, мащIэIуэщ Iэпхъуар жаIэурэ. Ещанэу икIын щы­щIадзэм, ПащIэ Бэчмырзэ Тыркум кIуэ­ри, Iэпхъуахэм я псэукIэр зригъэлъэгъуащ­. Къэ­кIуэжа иужь, къуажэхэр къызэхикIу­хьым, «Мы фыздэкIуэнур фыздикIынум нэхърэ зыкIи нэхъыфIкъым» яжриIэурэ, куэд щIригъэгъуэжащ. «Си нэкIэ слъэгъуа­щи, фыкъызэдаIуэмэ, фыщыуэнкъым», - яжриIэурэ, Къэбэрдейр зэлъигъэIэса нэужь, АдыгеймкIэ кIуауэ, абы щыIэ шэшэн еджагъэшхуэ Эльдарханов Таштемыр хуэзащ Бэчмырзэ. «Мы жыпIэр си лъэпкъми, Дагъыстэнми, Мышкъышми зэхахыну сы­хуейт», - къыжриIэри, езы Эльдархановыр Нартан (Къылышбийхьэблэ) къишэри, а ПащIэ Бэчмырзэ и щIыунэм щIэсауэ жаIэж. Тбилиси къэрал пединститутыр къыщиухауэ, щIэныгъэшхуэ бгъэдэлът Эльдарха­новым. Мейкъуапэ егъэджакIуэхэм я кIэ­лъыплъа­кIуэ нэхъыщхьэ хуэдэу ягъэкIуауэ арат. Пщэд­джыжьым ежьэхэри, Дагъыстэнри, Шэшэнри, Мышкъышри, Осетиери къызэхакIухьащ. А тIум я фIыгъэкIэ Кав­каз Ищхъэрэм куэд къинащ, хамэ щIыпIэм мыIэпхъуэу.­ 
БлэкIар уигу къызэригъэкIыжым нэмыщI, къэкIуэнуми ухуигъэсакъыу апхуэдэщ «ИстамбылакIуэм». Тут Заур, ПащIэ Ленэ, Хъуп­сырджэн Альберт, Мысостышхуэ Пщызэбий… Куэдым ягъэзэщIащ а уэрэдыр.
Мы хьэлэмэтри къэхъуащ. БлэкIа лIэщIыгъуэм 1990 гъэхэм «Бжьамий» ансамблыр Франджым щыIэу, йоуэри а уэрэдыр гала-концертым­ храгъэубыдэ. Бекъул Лео­нидт гупым я уна­фэщIри, езым и гупэр уэрэ­д­жыIакIуэхэм яхуэ­гъэзауэ, «Истамбы­лакIуэр» ягъэзащIэрэ пэт, щIэсхэр Iэуэлъауэу зэхихащ. И жагъуи ­хъуауэ, ягу иримыхьу аращ, жиIэу иригузэвауэ, Леонид уэрэдыр и кIэм нэсыху жаригъэIэу зыкъригъэзэкIа иужь, псори зэ­фIэту къедаIуэу къыщIэкIащ.
Мис апхуэдэ хъыбархэр зэхуихьэсащ «ИстамбылакIуэм». 

Зыгъэхьэзырар
Чэрим  Марианнэщ