1952 гъэм мэкъуауэгъуэм и 7-м Истамбыл къыщалъхуа Памук Орхьэн дунейм щынэхъ тхакIуэ цIэрыIуэхэм ящыщщ. Абы Тыркум, Германием, Франджым, Америкэ Штат Зэгуэтхэм литературэмкIэ я саугъэт бжыгъэншэхэр къихьащ, ауэ псом ящхьэж хъуащ 2006 гъэм Нобель и саугъэтыр къызэрыхуагъэфэщар. Тырку къэралыгъуэм щыщу а саугъэт лъапIэ дыдэр япэу зратар Памукщ, ныбжькIэ щIалэу апхуэдэ лъытэныгъэ лъагэ зыгъуэтахэми ар ящыщ зыщ.
    Памук Орхьэн и IэдакъэщIэкIхэр бзэ 63-кIэ зэрадзэкIащ, щIыналъи 100-м щIигъум абы и тхылъхэр мелуан I3 нэхърэ нэхъыбэу къыщыдагъэкIащ. Америкэм къыщыдэкI «Тайм» («Time») журналым 2006 гъэм къызэригъэлъэгъуамкIэ, Памук Орхьэн хабжащ Iулыдж нэхъ ин дыдэ дуней псом щызиIэ цIыхуищэм.
    Хэкур залымыгъэкIэ ирагъэбгынэу Тыркум и къухьэпIэбгъур, Измир къалэшхуэм пэмыжыжьэ Манисэ къалэм и Iэхэлъахэр псэупIэ зыхуэхъуа адыгэхэм ящыщщ Памук Орхьэн къыщыхъуа унагъуэр.
Унагъуэр иужькIэ Измир Iэпхъуащ, абы тIэкIурэ щыпсэуауэ, Истамбыл къэIэпхъуэжащ икIи I952 гъэм Орхьэн а къалэм къыщалъхуащ. Абы и адэшхуэри, и адэри, и адэкъуэшри я IэщIагъэкIэ инженерт. Орхьэн и адэр IBM жыхуаIэ американ фирмэшхуэм и къудамэу Тыркум щыIэм и унафэщI нэхъыщхьэу щытащ, и анэри, Шэкурэ гуащэ, унагъуэ лъэрыхьым къыхэкIат – I700 гъэхэм Гирит къуажэм и уалийуэ щыта Ибрэхьим пэшэ и щIэблэм щыщт. И къуэш нэхъыжь Памук Шэукэт Истамбыл дэт Босфор университетым щрегъаджэ, экономикэм и тхыдэмкIэ профессорщ. Памук Орхьэн къыщыхъуа, щапIа унагъуэм и «шыфэлIыфэр» белджылыуэ хыболъагъуэ I982 гъэм тхакIуэм и Iэдакъэ къыщIэкIауэ дунейм къытехьа «Джэудэт бейрэ и къуэхэмрэ» романым. НэгъуэщIу жыпIэмэ, езыр къызыхэхъукIам ещхь зы унагъуэ а тхыгъэм къыщегъэлъагъуэ.
    Дуней псом къыщацIыху тхакIуэм и сабиигъуэмрэ щIалэгъуэмрэ щыкIуар Истамбыл и хьэблэхэм щыщу нэхъ бейхэм я тIысыпIэу ялъытэ НишанташыкIэ зэджэращ. Илъэс куэдкIэ Орхьэн щIэхъуэпсащ сурэтыщI Iэзэ икIи цIэрыIуэ хъуну. Апхуэдэ пщIыхьэпIэ-хъуэпсапIэхэм зэщIаIыгъэу ар щIэтIысхьащ унагъуэ бейхэм уасэ хъарзынэ щIату я бынхэр щрагъаджэ Рабырт колледжым. Ар къиуха нэужь, Истамбыл дэт техническэ университетым архитектурэр щадж къудамэми щIэтIысхьат, ауэ архитектори сурэтыщIи зэрымыхъунур щIэхыу къыгурыIуэри, еджапIэм къыпыкIыжащ. Махуэ къэс умыкIуэми хъууэ журналистикэм щыхурагъаджэ институтым щIэтIысхьэжа нэужьщ, Орхьэн тхэн Iуэхум зэман нэхъыбэ хухихыф щыхъуар. А еджапIэ нэхъыщхьэр хъарзынэу къиухри аспирантурэми зрипщытат, арщхьэкIэ щIэныгъэрылажьэ хъуну гукъыдэж иIэтэкъыми а Iуэхури псынщIэу хыфIидзэжащ.
    I982 гъэм Памук Орхьэн щхьэгъусэ хуэхъуащ унагъуэ бейм япхъу Тюрегюн Айлин. НысащIэмрэ щауэмрэ зы хьэблэм къыщыхъуауэ фIыуэ зэрыцIыхут. I99I гъэм зэщхьэгъусэхэм хъыджэбз цIыкIу къахэхъуати, абы фIаща Рюйа цIэр Памук и «Тхылъ фIыцIэ» романым къыхахащ. Абы иужькIэ иджыри илъэси I0-кIэ зэбгъэдэсауэ, зэщхьэгъусэхэр зыр зым пэрыуэгъу хуэмыхъун щхьэкIэ зэгурыIуэри, 200I гъэм зэбгъэдэкIыжауэ щытащ, ауэ я хъыджэбзыр зэдапIащ, зэрыгъэбиин, зэрыгъэхамэныр щыгъэтауэ, зэныбжьэгъу пэжу иджы къыздэсым зэхущытщ.
    Памук Орхьэн тхэн щыщIидзар I974 гъэращ. I979 гъэм дунейм къытехьауэ щытащ абы и япэ романыр, «КIыфIрэ нэхурэ» зыфIищар, икIи газет гуэрым игъэува литературэ саугъэтыр а тхыгъэм къыхуагъэфэщащ. А романым фIыуэ хэлэжьыхьыжщ, къыщиIэт Iуэхугъуэхэм зригъэужьщ, зригъэубгъури, «Джэудэт беймрэ и къуэхэмрэ» фIэщыгъэцIэр иIэу I982 гъэм къыдигъэкIыжащ, абыкIи нэгъуэщI саугъэт хъарзынэ къихьащ. Абы лъандэрэ сыт хуэдэ тхыгъэ и Iэдакъэ къыщIэмыкIами, саугъэт зэмылIэужьыгъуэхэр къыхуагъэфащэурэ къогъуэгурыкIуэ. I984 гъэм итха «Унэ даущыншэ» романыр франджыбзэкIэ I99I гъэм къыдагъэкIащ, «БыдапIэ хужь» романым (I985) I990 гъэм США-м саугъэт лъапIэ къыщихьащ, «Уэс» политическэ романыр (2002) 2004 гъэм хагъэхьащ а къэралым къыщыдэкIа тхылъ нэхъыфIи I0-м. Апхуэдэу екIуэкIыурэ Памук Орхьэн ящыщ хъуащ дуней псом къыщацIыху, зи тхылъхэр щызэIэпах тхакIуэхэм ящыщ зы.
    I998 гъэм къыдэкIа «Сэ си цIэр Плъыжьщ» романыр бзэ 24-кIэ зэрадзэкIащ, апхуэдэуи Ирландием щагъэува литературэ саугъэт нэхъыщхьэри а романым къихьауэ щытащ.
    Айова университетым иригъэкIуэкIа щIэныгъэ программэ гуэрым хэту Памук Орхьэн Америкэм щыIащ 1985-1988 гъэхэм. ТхакIуэ щIалэм и зэхэщIыкIымрэ и дуней еплъыкIэмрэ я къэухьыр а курсым апхуэдизкIэ зригъэужьати, езым зэрыжиIауэ «и гъащIэ псом зихъуэжынри абы кърикIуащ». Памук и япэ тхылъым щегъэжьауэ абы и Iэдакъэ къыщIэкIыу хъуар къызэтемыувыIэу цIыхухэм ящэхурт, литературоведхэмрэ критикхэмрэ я щытхъу къахьырт. Абы и романхэр пост-модерн жыхуаIэ лIэужьыгъуэм хабжэр. Хабжэ къудейуэ къэмынэжу, «БыдапIэ хужь», «Тхылъ фIыцIэ», «ГъащIэщIэ», «Си цIэр Плъыжьщ», «Уэс» романхэр а лIэужьыгъуэм и курыхыу, и щапхъэ нэхъыщхьэ дыдэхэм ящыщу къагъэлъагъуэ IэщIагъэлIхэм. Орхьэн и IэдакъэщIэкIхэр «зэрипсыхь» Iэмэпсымэхэм щыщщ дыгъуасэ-нобэ, къухьэпIэ-къуэкIыпIэ, классикэ-иджырей, жьы-щIэ хуэдэ гупсысэ зэпэувхэмрэ еплъыкIэ зэблэухэмрэ. Памук и романхэм лIыхъужь лъэщ куэд хэтщ.
    Тырку романым и лъабжьэр Мидхьэт (Хьэгъур) Ахьмэд игъэтIылъамэ, Памук Орхьэн тырку литературэм и къэгъэшыпIэ нэхъыщхьэ дыдэхэм ящыщ зы, иджырей романым и лъабжьэр зыгъэтIылъа икIи зезыгъэужьа тхакIуэу, модернизмкIэ зэджэ лIэужьыгъуэм и лъагъуэхэш хъуауэ плъытэ хъунущ. Памук романист Iэзэу зэрыщытым къыщымынэу, жылагъуэ, лъэпкъ, цIыху зэхэтыкIэ Iуэхухэми холэжьыхь, цIыхум хуэфащэ псэукIэм, хуитыныгъэхэм, демократием къызэщIиубыдэ гурыIуэныгъэхэм йогупсыс икIи и гупсысэхэр щIэныгъэ зэхыхьэхэмрэ журналист зэIущIэхэмрэ щхьэтечу икIи щIэмыщтэжу къыщеIуатэ. Апхуэдэ интервьюхэм ящыщ зым, 2005 гъэм «Das Magazin» журналым (Швейцарием къыщыдокI) и лэжьакIуэм щепсэлъам, Памук Орхьэн къыхигъэщащ Тыркум хыхьэ Анадолэ щIыналъэм «курд мин 30-рэ мелуаным нэблагъэ ермэлырэ щаукIауэ, ауэ апхуэдэ къэхъукъащIэ зэрыщыIар езым фIэкIа зыми хужымыIауэ». Ар зэрыжиIам щхьэкIэ Орхьэн судым иратат, Тырку къэралыгъуэр зыгъэпуд псалъэхэр жиIауэ, пцIы иупсауэ жаIэри. Ауэ иужькIэ судри трахыжащ, къаугъэ къызэрыкIа псалъэмакъри кIуэдыжащ, тхакIуэ цIэрыIуэм апхуэдэ гуэр жиIами ягъэ емыкIауэ, хуагъэгъуа щIыкIэу.
    2006 гъэм жэпуэгъуэм и I2-м Памук Орхьэн Нобель саугъэт къратри дуней псом цIэрыIуэ щыхъуащ. Абы и IэдакъэщIэкIхэр зэрадзэкIыурэ къыщыдагъэкIащ хэгъуэгуи I00-м щIигъум. И адыгагъэмрэ адыгэбзэмрэ фIэмыкIуэду, нарт хъыбарыжьхэм, пасэрей адыгэ IуэрыIуатэм, ди лъэпкъ тхакIуэхэм я IэдакъэщIэкIхэм еджэурэ къэтэджатэмэ, Тхьэм ещIэ абы хузэфIэкIыну щытам и инагъыр!..

Къэбарт Мирэ.