Хы ФIыцIэ Iуфэм узыщрихьэлIэ фIэщыгъэр Iыхьищу зэхэлъщ: «Псы - у (ы) - шъ (у) хъо».
Шапсыгъ диалектыр къэзыгъэсэбэпхэм я нэхъыбэр щыхьэт зэрытехъуэмкIэ, «псыущхъуэ» псалъэм къикIыр «узыпхрыплъу къабзэ», «уафэм хуэдэу къащхъуэ» мыхьэнэхэр аращ.
Бзэ щIэныгъэхэм я доктор, профессор КIуэкIуэ Джэмалдин зэритхымкIэ, псалъэм и иужьрей пычыгъуэр «щхъуантIэ» егупсысыкIэм хуокIуэ. Псалъэпкъ бжыгъэу зэхэува жыIэгъуэм и кум ит «уы» префиксым и «фIыгъэкIэ», фIэщыгъэр «ущхъуэнтIын», «кIуэ пэтми нэхъ щхъуантIэ хъун» мыхьэнэхэм хуэпхь хъунущ.
Адыгэ Республикэм щыпсэу щIэныгъэлI Мерэтыкъуэ Къасым щыхьэт зэрытехъуэмкIэ, кIахэ (адыгей) диалектым хэта «псыушъхъо» псалъэм «тхъурымбэ зыщI псы» мыхьэнэри къокI.
Шапсыгъ щIыналъэм ущрохьэлIэ «Псыущхъуэ» фIэщыгъэм ещхьу нэгъуэщI щIыпIэцIэхэми. Абыхэм ящыщ зыбжанэ:
- Псыущхъуэ Ин». Ар Ашэ псым сэмэгу лъэныкъуэмкIэ къыщыхолъадэ. И къежьапIэр Нэужьыкъуэпсщ. Километр 17 и кIыхьагъщ.
- Псыущхъуэ щхьэдэхыпIэ. Апхуэдэу зэджэ сэнтхым и джабэщIхэм къыщIэж псы къуэпсхэр Псыущхъуэ Инрэ Псыущхъуэ ЦIыкIурэ холъадэ. ИужьреитIым я къежьапIэр зы Iуащхьэ щхьэкIэ, зыдэлъэдэжхэр тIуащIэ зырызщ - япэр ТIуапсы, етIуанэр Ашэ «зыщызыгъафIэхэрщ».
- Джабащхьэм и лъэныкъуэ зэпыIухахэмкIэ щыIэ шапсыгъ къуажэхэми а цIэ дыдэхэр зэрахьэ: «Псыущхъуэ ЦIыкIурэ», «Псыущхъуэ Инрэ» (адыгейхэм «ШIоикъу», «Кодэшъахьып» жаIэ).
XIX лIэщIыгъуэм и кIэуххэм пащтыхь правительствэм игъэувыIащ урыс администрацэм и «жыIэ» къемыувалIэу бгым къафIинауэ щыта адыгэ тIэкIум я зэхэзехуэныр. Арати, Псыущхъуэ бгыжьым деж щыса пасэрей жылэжьхэм я гъунэгъуу, абыхэм, шапсыгъ-хьэкIувхэм, 1895 гъэм зи гугъу тщIы къуажэ цIыкIухэр къыщагъэунэхужащ.
ТIуапсы районым и бгылъэ щIыпIэхэм щыIэ адрей къуажэхэми хуэдэу, мы жылэ цIыкIуитIым дэсхэм пхъэщхьэмыщхьэ хадэхэр зэрахьэ. Нэхъыбэу ягъэкIыр мыIэрысэ, кхъужь, дэ цIыкIу къызыпыкIэхэрщ. Мы щIыпIэм щыпсэухэр бжьэ гъэхъунми щохъулIэ.
Шапсыгъ къуажэ цIыкIуитIым я Iэгъуэблагъэр турист кIуапIэщ. Абыхэм я бжыгъэм хэхъуэ зэпытщ, псом хуэмыдэжу гъэмахуэ зэманым. ЩIыпIэм къакIуэхэр гъунэгъу Iуащхьэхэм, псыкъелъэ дахэхэм я Iэшэлъашэм яшэ, шытх екIуэкIым и щыгум зыщрагъэплъыхь, мэзылъэ тIуащIэхэм я нэгу зыщрагъэужь.