Къабарты-Малкъарны къурулуш эмда жашау журт-коммунал мюлк министри Алим Бербеков, пресс-конференция бардырып ведомствону былтыргъы ишини эмда быйылгъа борчларыны юсюнден билдиргенди.
Алай бла былтыр республикада жашау журтладан кёп къалмай жарым миллион квадрат метр ишленнгенди. Белгиленнген пландан ол 5,4 процентге аслам болады. Школгъа дери билим берген 23 учрежденияда къурулуш-монтаж ишле эбине жете турадыла, энтта да бири уа толусунлай хазырды.
Маданият объектлени юсюнден айтханда, министр бу кюнледе Малкъар къырал драма театрда жангыртыу ишле бошалгъанларын белгилегенди. Аслам жылны жарты ишленип къалгъан Театрла къаланы да битдирирге таукелбиз, дегенди. Ол умутда федерал министерствогъа тийишли заявка берилгенди. Талай инфраструктура проектлени юсю бла озгъан жылны ахырында келишимле этилгендиле. Алагъа Нальчикде Мей эмда Нарт микрорайонланы таза суу бла жалчытыу эмда канализация ётдюрюу жумушла да киргендиле. Дагъыда жашау журтланы къурулушларына себеплик этиу программа бла 150 минг квадрат метр ишленирге керек эди да, ол да тынгылы этилгенди.
Миллет проектле иги хайыр келтиргенлерин чертгенди Алим Бербеков. Ол айтханнга кёре, «Демография» проектни чеклеринде жыйырмадан артыкъ ясли ишленнгенди, аланы юсюне Огъары Бахсанда бла Батех элде энтта да быллай бирер объект боллукъду. Аушигерде уа бир амбулатория орнатыллыкъды. Быйыл дагъыда Псыхурейде спортзалны, Бахсан шахарда уа физкультура-саулукъландырыу комплексни битдирирге керекди. «Билим бериуню» чеклеринде Чегем шахарда 500 жерли орта школ ишлене турады, Солдатское станицада аллай объектни къурулушун бошаргъа да кёп къалмагъанды. Дагъыда Прохладный шахар округда эмда Куба элде бирер орта школ сюерге деп РФ-ни Къурулуш министерствосу бла келишим этилгенди.
Ново-Ивановское элде орта школну, Бахсан шахарда къуюну, Къашхатау-Аушигер суу ызны къурулушлары алгъын башланнган эдиле. Аланы эмда Аушигерде суу сетьни жангыртыуну быйыл бошаргъа керекди.
Саулай республикада къурулушу жарты къалгъан неда хайырланыугъа алынмай тургъан 275 объект болгъанын да билдиргенди Бербеков. Ол айтханыча, бирлерини документлери тас болуп, ол сылтау бла да турадыла алай. Министерство аланы барына да бир мадар табаргъа кюрешеди.
Сёз ючюн, Азауда ырхы сууладан къоруулагъан объектни къурулушуна юч миллиарддан аслам сом къоратылгъанды. Аны эбине жетдирирча энди жаланда 48 миллион сом керекди. Онкология араны проекти жангыртылгъаны себепли, аны да бир программагъа къошуп, къурулушун башлар амал табылырына ышаннганын туура этгенди министр.
Ведомствону таматасы льгота ипотеканы да сагъыннганды. Былай алып айтханда, республикада аны хазна кёп адам хайырланмагъанды – жаланда 80. Кредитни орта ёлчеми 1,2-1,3 миллион сом болгъанды. Программа андан ары бардырыллыгъын федерал властьла белгилерикдиле - кесин да хар регионда жашау журтланы багъасы неллай бирге кётюрюлгенин тергеп.
Жашау журт-коммунал мюлк не заманда да къыйын бёлюм болгъанды. Мында баш жарсыу, Бербеков белгилегенича, инженер коммуникацияла 60-70 процентге тозурагъанларыды. Тёлеулени жыйыу жаны бла да хар неда тапды дерча тюйюлдю. Сёз ючюн, хайырланыучуланы газ ючюн 7,2 миллиард сом берликлери барды. Электрокюч ючюн а 2,8 миллиард сом.
Кёп фатарлы юйлеге тынгылы ремонт этиу программа башланнганлы беш жылдан артыкъ болады. Бюгюнлюкде анга 2580 юй киреди. Былтыр план бла жюз юйню жангыртыргъа керек эди, алай онбир юй бир жанында къалгъандыла.
Ол алай нек болгъанын министр былай ангылатханды: «Ремонт этиу программа бла бирде юйню ичинде, ол санда фатарлада да, инженер коммуникацияланы алышындырыргъа тюшеди. Алай фатарны иеси ары дери кеси сюйгенича ремонт этип, энди аны оюп, жангыдан жарашдырыргъа керекди дегенни жаратмайды. Ансыз а башха ремонт ишлени этгенден хайыры боллукъ тюйюлдю».
Инсанланы тозурагъан юйледен кёчюрюуню, социал журтла ишлеуню, юлюшлю къурулушну эмда бу сферада хыйлачылагъа алданнганланы юсюнден да хапарлагъанды министр. Келишимге къол салырны аллында къурулуш компанияны битеу документлерине тынгылы къараргъа, болмагъанча учуз багъала айтханлагъа да алданмазгъа чакъыргъанды. Тозурагъан юйледен жангы фатарлагъа уа былтыр эмда быйыл битеу да 212 адам кёчюрюллюкдю.
Нальчикде юйлени эмда объектлени ким къалай сюйсе да ишлейди деген хапарлагъа ийнанмазгъа чакъыргъанды ол. Бюгюнлюкде битеу къурулуш шахарны Генеральный планына тийишлиликде бардырылгъанын чертгенди. «Сёз ючюн, Ленин атлы проспектге къарасакъ, кесигиз кёргенигизча, бир-бир жерледе эски юйчюкле, гаражла, оюла тургъан навесле турадыла. Инвесторла аланы сатып аладыла, ызы бла ол жерде сюерге сюйген объектлерини проектлерин шахарны администрациясына кёргюзтедиле. Анда уа алагъа тийишли совет эмда архитектура департамент къарайдыла, керек болса, жамауат сюзюуге да чыгъарадыла», - дегенди ол.
Кир-кипчикни ташыу жумушла бу ведомствону оноууна берилгендиле. Министр билдиргенича, быллай затла тёгюлген полигонла аз-аздан тола барадыла. Прохладныйде объект бир-эки жылдан толлукъду, Урвандагъы да ол чекге жете турады. Экинчисинде, тийишли проектин хазырлап, кенгертиу жаны бла мадар этилликди. Анда дагъыда кир-кипчикни жарашдырыучу завод болургъа керекди. Шёндю уа аны айырып жыйыучу предприятие ишлейди.
Министр оюм этгенича, кир-кипчикни ташыу жаны бла регион оператор - «Экологистика» - борчун тынгылы толтурмайды: «Мен хар не да тапды дегенден не хайыр, сиз кесигиз кёресиз тёгерек-башда болумну. Компания шёндю техника сатып алады, кир-кипчикни жарашдыргъан заводну проекти бла кюрешеди. Ала бары да тамам этилселе, болум да игиге тюрленир деп ышанама. Алай дагъыда хар зат да жаланда аланы ишлеринден къалады дерге да жарамаз. Тёлеулени жыйыу осалыракъды, халкъны экология культурасын да махтарча тюйюлдю». Былтыр регион операторну къоранчларын жабар ючюн федерал бюджетден 37,2 миллион сом жиберилгенди.
Ведомствону башчысы талай муниципалитетде таза суу бла жалчытыу жаны бла не зат этиллигин айтханды. Зольск районда тийишли проектни биринчи кесеги тамамланнганды, бир эл суу къытлыкъдан къутулгъанды. Экинчи кесегин эбине жетдирирге 1,5 миллиард сом керекди. Аны хайырындан онюч эл суу бла тынгылы жалчытылынырыкъдыла.
Канализацияны юсюнден айтханда уа, Нальчикде тазалаучу объектни тынгылы жангыртмай боллукъ тюйюлдю. Шёндю ол бир суткагъа 150 минг кубометрни жарашдырыргъа керекди. Жашау-журт къурулуш айный баргъанына кёре, аны 220 мингнге жетдирмей боллукъ тюйюлдю. Дагъыда Тырныауузда быллай жангы объект ишлерге тюшерикди, Элбрусдагъын а тынгылы жангыртыргъа.
Министерствону, аладан сора да, быйыл иши кёпдю. Эм биринчиден сагъынылгъан (башланнган) проектлени барын да эбине жетдирирге керекди. Инсанланы талай къауумун фатарла бла жалчытыу жаны бла да мадар этилликди.
