ЩэщIрэ еплIанэу зэкIэлъхьэужьу

Хэкум и хъумакIуэм и махуэм ирихьэлIэу гъэ къэс Къэхъун къуажэм щокIуэкI Афганистаным щыхэкIуэда, зэрихьа лIыгъэм папщIэ Вагъуэ Плъыжь орденыр мыпсэужу зыхуагъэфэща НэгъэцIу Хьэсэнбий волейболымкIэ и фэеплъ зэхьэзэхуэ. Мы гъэм ар щэщIрэ еплIанэу зэхаублащ.
Къэхъун дэт курыт еджапIэ №1-м и спорт пэшым Хэкум и хъумакIуэм ирихьэлIэу мы гъэми щекIуэкIа зэхьэзэхуэм къызэхуишэсат Тэрч щIыналъэм и Хьэмидей, Аруан куейм хыхьэ Нарткъалэ, Шэрэдж Ищхъэрэ жылэхэм, Лэскэн районым щыщ Ташлы-Тала къуажэм, Шэджэм щIыналъэм хыхьэ Лашынкъей жылэм къикIахэмрэ хэгъэрейхэмрэ.
Зэпеуэм хэтахэмрэ абы еплъыну къэкIуахэмрэ пэублэ псалъэ гуапэхэмкIэ зыхуагъэзащ Къэхъун къуажэ администрацэм и Iэтащхьэ Къандэхъу Леонид. Зэхьэзэхуэм и судья нэхъыщхьэ Гулэжын Беслъэн ар зэраубзыхуа щIыкIэм къызэхуэсахэр щыгъуазэ ищIащ. Командэ щырыщ зыхэт гупитIым щытекIуэхэр кIэух зэIущIэм щыщIэбэнынут НэгъэцIухэ ягъэува саугъэт нэхъыщхьэм.
Махуэ псом гуащIэу екIуэкIа зэпеуэм зыхэта гупхэм, нэгъаби хуэдэу, текIуэныгъэр къыщахьащ Ташлы-Таларэ Хьэмидейрэ къикIахэм. КIэух зэIущIэм абыхэм бэнэныгъэ гуащIэ зэхаублащ, арщхьэкIэ Джылахъстэнейм къикIахэр я хьэрхуэрэгъухэм ефIэкIри, НэгъэцIу Хьэсэнбий зэIэпах и фэеплъ кубокымрэ саугъэт нэхъыщхьэмрэ зыIэрагъэхьащ.
Ещанэ увыпIэм иризэныкъуэкъуащ Лашынкъейрэ Къэхъунрэ я волейболистхэр. ХьэщIэхэр хэгъэрейхэм абы щефIэкIащ.
ТекIуахэмрэ къыхэжаныкIахэмрэ фэеплъ кубокыр, дипломхэр, медалхэр, ахъшэ саугъэтхэр хуагъэфэщащ.
КъищынэмыщIауэ, щхьэхуэу я цIэ къраIуащ зэIущIэхэм техникэ нэхъыфI къыщызыгъэлъэгъуа Тохъутэбий Ратмиррэ (Хьэмидей) сэбэпынагъ нэхъыбэ къыщызыхьа Цакаев Мусарэ (Ташлы-Тала).
Зэпеуэр екIуу къызэзыгъэпэща Къэхъун курыт еджапIэ №1-м и лэжьакIуэхэр, спортым и ветеран ХьэщIэлI Руслан, Абазэ Амир сыми гулъытэншэу къагъэнакъым. Абыхэми фэеплъ саугъэтхэр иратащ.
Зэхьэзэхуэр щызэхуащIыжым абы хэтахэм фIы­щIэ хуащIу, дяпэкIи ехъулIэныгъэ яIэну ехъуэ­хъуу къэпсэлъащ илъэс щэщIрэ плIырэ хъуа­уэ (!) а Iуэхум сыт щыгъуи и къызэгъэпэщакIуэ емызэшыжГулэжын Беслъэн, Къэхъун къуажэ администрацэм и Iэтащхьэ Къандэхъу Леонид, зэпеуэр зи цIэкIэ къызэрагъэпэща щIалэр къызыхэкIа лъэпкъым и лIыкIуэ НэгъэцIу Руслан сымэ, нэгъуэщI­хэри. Абыхэм къыхагъэщащ мыпхуэдэ зэпеуэхэм щIалэгъуалэр хэкупсэу, узыншэу къызэрагъэтэджыр икIи мыхьэнэшхуэ зэраIэр.
Зи гугъу тщIа зэхьэзэхуэр екIуу къызэгъэ­пэ­щынымкIэ икIи егъэкIуэкIынымкIэ дэIэпыкъуэгъу нэс хъуахэщ Къэхъун къуажэ администрацэмрэ НэгъэцIухэ я лъэпкъымрэ. Абыхэм я мылъкурэ зэфIэкIрэ зэхалъхьэри Iуэху щхьэпэр екIуу къызэрагъэпэщащ икIи къызэхуэса псори пщыхьэщхьэм дахэу ягъэхьэщIэжащ.
Ди щIалэ куэдым я псэр зыгъэна Афган зауэжьыр зэриухрэ мы гъэм илъэс 32-рэ ирикъуащ. Зэманыр кIуами, зауэм и лыгъейм хэкIуэда ди зауэлI хахуэхэм я фэеплъыр куэдрэ ди гум илъынщ. Апхуэдэхэм ящыщ зыщ пасэу зи гъащIэ гъуэгуанэ кIэщIыр хамэ щIыпIэм къыщызыуха НэгъэцIу Хьэсэнбии. И ахърэтыр нэху Тхьэм ищI!
…1963 гъэм Къэхъун къуажэм къыщалъхуа НэгъэцIу Хьэсэнбий жылэм дэт курыт школ №2-р хъарзынэу къиухри, куэд дэмыкIыу дзэм ираджащ, Хэкум къулыкъу хуищIэну. Гъуэгуанэ теува щIалэщIэм и гур хигъахъуэрт и къуажэгъухэу Аргъэщокъуэ Аслъэнрэ Шэшэн Iэуесрэ гъусэ зэрыхуэхъуам. СыткIэ ящIэрэт а щIалэхэр зыпэрыхьэну къулыкъур зауэ IэнатIэу къыщIидзыну? 1981 гъэм и бжьыхьэм дзэм ираджа щIалэ куэд яхэхуат зауэшхуэ къыщыхъея Афганистан Республикэм къулыкъу щызыщIэнухэм. Ди къэралым и ипщэ гъунапкъэхэр зыхъумэну дзыхь зыхуащIахэм яхэтт зи цIэ къитIуа къэхъун щIалэхэри.
Къыщыхута щIыпIэр нэхъуеиншэу зыщаплъыхьырт гъуэгуанэ теува щIалэхэм. Иджыри кхъухьлъатэм щисым абы и щхьэгъубжэмкIэ къыдэплъ Хьэсэнбий илъагъурт бгылъэ щIыпIэхэр, мэз гуэрэнхэр, пшахъуэщI гъуэжьыфэхэр. Адэ-мыдэкIэ кIуэцIрыкI гъуэгу нэшэкъашэхэм зэкIэлъхьэужьу щызеуэрт хьэлъэзыхь махъшэ чырэхэр.
Губгъуэхэм щаухуат палаткэ «къалэ» цIыкIухэр. А псори зи нэгу щIэкI Хьэсэнбии кхъухьлъатэм ис адрей сэлэт щIалэхэми я гум фIы щыщIэртэкъым. Совет Армэм къулыкъу зэрыщащIэну илъэситIыр абыхэм щагъэкIуэн хуейт зэзауэ гуащIэ щекIуэкI, нэрымылъагъу лагъымхэр къыщыуэ, пулемётхэмрэ автоматхэмрэ щылъалъэ, цIыху гъащIи щыздихь къэхъуу щIыр уэгум щрапхъэ Афганистан щIыналъэ «пщтырым».
Iуэхур зытетым щымыгъуазэу щыттэкъым ди совет зауэлIхэр. Абыхэм нэхъапэIуэкIэ драгъэкIуэкIа псалъэмакъхэмкIэ хьэкъ ящыхъуат я Хэкумрэ абы и цIыхухэмрэ езэуэж, бгы гъуанэхэр, мэз Iувхэр, нэгъуэщI быдапIэхэр псэупIэ зыщIа зауэлI Iэлхэр, зэрыгущIэгъуншэр, зэхэуэ гуащIэхэр махуэ къэс емыкIуэкIынуми, здашэр фронт здэщымыIэ зэуапIэу зэрыщытыр.
Танк ротэм хэхуат НэгъэцIур. Зэман кIэщIым къриубыдэу адыгэ щIалэщIэр хуэIэижь хъуат и «гъущIышыр» зегъэкIуэнми ар гъэуэнми. Пщэрылъ къыхуащI дэтхэнэ къалэнри къызыхуэтыншэу зэфIихырт къэхъундэс хахуэм. 1983 гъэм и пэщIэдзэ пщIондэ апхуэдэурэ екIуэкIащ.
Хьэсэнбий зыхэт взводым зэгуэр унафэ къыхуащIащ къатеуэну зызыгъэхьэзыр душман гупышхуэм я хэщIапIэм кIуэуэ, абыхэм я мурадыр къызэпаудыну. ПсынщIэу защтэри, бронетранспортёрхэр, нэгъуэщI зауэ техникэхэр зэкIэлъхьэужьу ежьащ.
ЖыхуаIа щIыпIэм зэрынэсу заукъуэдийри, зэхэуэ гуащIэ яублащ. БыдапIэм ис бийр ди зауэлIхэм къахэуэрт лагъымыдзхэмкIэ. И танкым сакъыу ис Хьэсэнбий апхуэдэ лагъымхэр къытемыхуэн щхьэкIэ, зыкъуэдзапIэхэр къигъэсэбэпурэ ерыщу ипэкIэ кIуэрт.
Зауэ гуащIэм хэту, абы зыхищIащ танкыр щIым къытриIэтыкIыу лагъымыр абы и лъабжьэм къызэрыщыуар. Дакъикъэ нэхъ дэмыкIыу гъуэзыр къызыщхьэщих танкыр и пIэм иувыIыхьащ.
Адыгэ щIалэщIэр танкым къипщу къыщIэпхъуэжакъым, апхуэдэ Iэмал иIа пэтми атIэ. Ар къэуэнкIэ шынагъуэ зэрыщыIэр ищIэми, уIэгъэ хъуа и ныбжьэгъухэр машинэм зырызурэ кърихащ. Иужьрей зэуэлIыр къигъэIэпхъуа къудейуэ, танкыр къэуащ…
1983 гъэм и щIышылэм (январым) и 12-м екIуэкIа а ебгъэрыкIуэныгъэм хэтахэм зэрыжаIэжымкIэ, щIылъэми уафэми захъуэжам хуэдэт, ихъуреягъыр мафIэмрэ гъуэзымрэ апхуэдизу зэщIищтати. ТхьэкIумэIупсыр Iузыч а къауэ макъым къыкIэлъыкIуа зэрыхьзэрийхэр тIэкIу зэтесабырыжа нэужь, наIуэ къэхъуащ апхуэдиз лIыгъэрэ хахуагъэрэ къызыкъуэкIа адыгэ щIалэщIэр лагъым къэуам зэриукIар.
НэгъэцIу Хьэсэнбий и гъащIэр итащ ди къэралым и гъунапкъэ жыжьэхэр ихъумэу. Зэрихьа лIыгъэ иным папщIэ абы иужькIэ къыхуагъэфэщащ Вагъуэ Плъыжь орденыр (и Iыхьлыхэм иратыжащ). Апхуэдэ хахуагъэ къызыкъуэкIа, гушхуэ зыкIуэцIылI щIалэм и ныбжьыр иджыри илъэс 20 ирикъуатэкъым.
Я ныбжьэгъум и кIуэдыкIар гущIыхьэ ящыхъуауэ щытащ и ротэм хэтхэм. Псом хуэдэжтэкъым а гуауэр Хьэсэнбий и къуажэгъухэм я дежкIэ. Гузэвэгъуэ инт ар Хьэсэнбий и адэ-анэу Мухьэжыррэ Къэралхъанрэ я унагъуэми лъэпкъми я дежкIэ. ЩIалэ хахуэм и дыуэщIым цIыхушхуэ къекIуэлIат.
Хьэсэнбий иужьрей гъуэгуанэм трагъэувэжыну къызэхуэсахэм яхэтт абы и гъусэу хамэ щIыналъэм щызауэ Шэшэн Iэуеси. Арат и ныбжьэгъур Iыхьлыхэм къахуишэжынупщэрылъ хьэлъэ зыщащIари.
Хэкум папщIэ зи псэр зыта НэгъэцIу Хьэсэнбий, зауэлI хахуэм, ныбжьэгъу пэжым, и фэеплъыр яхъумэ ар къызыхэкIа унагъуэм, лъэпкъым. Хьэсэнбий зэрихьа лIыгъэр я щапхъэщ Къэхъун и мызакъуэу, Аруан щIыналъэми къихъуэ щIэблэхэм я дежкIи. Абы хэлъа лIыгъэм щытопсэлъыхьыж ар зыщIэса курыт еджапIэм, нэгъуэщI школхэм щIэх-щIэхыурэ щрагъэкIуэкI дерс зэIухахэм. ЗауэлIым и фэеплъ спорт зэхьэзэхуэхэр зы илъэси къэмынэу щызэхашэ жылэми районми. ЩIалэр щеджа курыт школым къыщызэIуахащ абы и фэеплъ пхъэбгъу. НэгъэцIу Хьэсэнбий и цIэр зэрехьэ щалъхуа къуажэм и уэрамхэм ящыщ зыми.

Жыласэ Заурбэч.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

29.03.2024 - 08:57

ХЬЭЩIЭХЭМ ДЫКЪЫХАГЪАЩIЭ

Урысей Ипщэмрэ Кавказ Ищхъэрэмрэ регби 7-мкIэ пашэныгъэр къыщыхьыным теухуа зэхьэзэхуэ иджыблагъэ Налшык къалэм щекIуэкIащ.

29.03.2024 - 08:56

ГУАПЭУ ЯГУ КЪАГЪЭКIЫЖ

КъБР-м щIыхь зиIэ и журналист, Урысей Федерацэм, Къэбэрдей-Балъкъэрым щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ я лэжьакIуэ, жылагъуэ лэжьакIуэ, «Советская молодёжь» газетым и редактор нэхъыщхьэу щыта Къардэн Мухьэм

29.03.2024 - 08:56

ХАДЭХЭКI ФIЭIУГЪЭХЭМКIЭ ДЫПАШЭЩ

Пхъэщхьэмыщхьэмрэ хадэхэкIымрэ къыхащIыкI консерву Кавказ Ищхъэрэм къыщыщIагъэкIым и процент 90-р Къэбэрдей-Балъкъэрым къылъос.

28.03.2024 - 09:03

АДЫГЭХЭМ Я КЪЕЖЬАПIЭР

   ЩIыгум и ныбжьым ебгъапщэмэ, псэ зыIут дунейм еплъытмэ, цIыхум къикIуа гъуэгуанэр кIэщI дыдэщ, тхыдэм и щапхъэхэмкIэ ар мащIэщ.

28.03.2024 - 09:03

КАСПИЙСК ЩЫЗОХЬЭЗОХУЭ

Кавказ Ищхъэрэм и щIыналъэхэм алыдж-урым бэнэкIэмкIэ я спортсмен нэхъ лъэщхэр, илъэс 24-рэ зи ныбжьхэр, иджыблагъэ щызэхуэсащ Дагъыстэным и Каспийск къалэм.