Ар зи фIэщыгъэ къуршыпс уэр цIыкIур Геленджик (ХьэфIыцIей, Хъулъыжьый) пэмыжыжьэу хы ФIыцIэм хэлъэдэж Пшадэ и къуэпс нэхъ инхэу бгыщхьэ жьанэхэмкIэ къыщежьэхэм языхэзщ.
ЩIыпIаплъэхэм я деж цIэрыIуэ щыхъуа Дэгубэ и «хэщIапIэр» Кавказ Шытх Нэхъыщхьэм къыгуэщхьэхукIа Къуацэгъур тхыцIэр зыгъэдахэ Тхыбэ бгым (метр 905-рэ и лъагагъщ) хы IуфэмкIэ гъэза и джабэ нэкIухэрщ.
Языныкъуэ лъахэхутэхэм (Твёрдый Александр - «Топонимический словарь Кавказа») къызэралъытэмкIэ, Дэгубэ зэреджэр зэпкърытх хъунущ адыгэбзэм хэт «дыгъэ», «бэ» псалъэхэмкIэ, къызэрыдгурыIуэн хуейри - «дыгъэр куэду зыдэпсэ», «дыгъэпскIэ гъэнщIа» егупсысыкIэхэращ.
НэгъуэщIхэм зэрытрагъэчыныхьымкIэ, фIэщыгъэр, «дэгу»-рэ «бэ»-уэ зэщхьэщытхмэ, къызэрытлъытэ хъунур «ямылейуэ щIыпIэ дэгу» мыхьэнэм хуэдгъакIуэущ.
Геленджик и Iэшэлъашэм зыщызыгъэпсэху туристхэм ящыщу Дэгубэ и тIуащIэм зи лъэ щызыукъуэдия дэтхэнэри щыхьэт техъуэфынущ, метр 25-м нэблагъэ зи лъагагъ нэпкъхэм дапхъэ-дэкIуеипIэкIэрэ къепкIэ псыкъелъэ хэм уамытхьэкъункIэ Iэмал зэримыIэм, апхуэдизу ахэр гугъэзагъэщ, удэзыхьэхщи.
Къэзыухъуреихь мэзылъэ Iуащхьэхэм зи къуэладжэ ныджэр километр 12-кIэ пхызыша Дэгубэ сэмэгу лъэныкъуэмкIэ къыщыхэлъадэ и къуэпсхэм я нэхъ инщ Къуагуэрэ (Коаго) зи гугъу тщIа псыкъелъэхэм я нэхъыбэр зыдэт Тхыбэрэ (Тхаб).
Псым зэреджэм ехьэлIауэ нэгъуэщI еплъыкIэхэми уарохьэлIэ. Абыхэм ящыщщ, псалъэм папщIэ, «Дэгубэ»-р «Дэгъуэбэ»-у («фIыр куэду здэщыIэ тIуащIэ» жыхуаIэу) къыщIезыгъэдзхэри, «шыгъэжапIэ» мыхьэнэм техуэу осетиныбзэм хэт къэпсэлъыкIэм къытепщIыкIауэ къэзылъытэхэри, «Дэгухэ я къуэладжэ» адыгэ егупсысыкIэм хуэзышэну хущIэкъухэри.
