КIуэкIуэ Казбек дыгъуасэ иригъэкIуэ­-кIащ республикэм и мэкъумэш IэнатIэм ­зегъэужьыным теухуа Iуэхухэм щытеп­сэ­лъыхьа зэIущIэ.
Зэхуэсым хэтащ КъБР-м и Правитель­ствэм и УнафэщI Мусуков Алий, КъБР-м и Правительствэм и УнафэщIым и япэ къуэ­дзэ Говоров Сергей, КъБР-м экономикэ зыужьыныгъэмкIэ и министр Рахаев Борис, КъБР-м мэкъумэш хозяйствэмкIэ и министр Сыжажэ Хьэсэн сымэ. ЗэIущIэм къыщапщытэжащ 2020 гъэм кърикIуахэр икIи дызыхыхьа илъэсым къапэщытхэр щаубзыхуащ.
ЗэIущIэр къыщызэIуихым КIуэкIуэ Казбек жиIащ: «Экономикэм дежкIэ гугъуу щыта блэкIа илъэсым Къэбэрдей-Балъкъэрым и мэкъумэш IэнатIэр зэдэууэ лэжьащ икIи ехъулIэныгъэфIхэр зыIэригъэхьащ. Мэкъу­мэшыщIэхэм я фIыщIэ куэд хэлъщ республикэм и экономикэр пандемием и зэманым зэремыхуэхам».
Мэкъумэш хозяйствэмкIэ министрым жиIащ республикэм и мэкъумэш IэнатIэм щылажьэ IуэхущIапIэ псоми зэхэту 2020 гъэм продукцэу сом мелард 61,4-рэ и уасэ къызэралэжьар, ар 2019 гъэм яхузэфIэкIам нэхърэ проценти 10-кIэ нэхъыбэщ. Республикэр зэи къемыхъулIа бжыгъэхэм нэсащ пхъэщхьэмыщхьэрэ мэракIуэхэкIыу, гъавэу кърихьэлIамкIэ.
«КъэкIыгъэхэм псы ирикъуу щIэгъэхьэ­ным зэрегугъуарщ мэкъумэшхэкI бэв къахуэкIыным лъабжьэ хуэхъуар», - къыхигъэщащ Сыжажэм. Къапщтэмэ, гъавэхэкIрэ джэшхэкIыу тонн мелуан 1,2-рэ кърахьэ­лIащ, ар 2019 гъэм къайхъулIам нэхърэ проценти 5-кIэ нэхъыбэщ, сэхуран дагъэу тонн мин 29,8-рэ щIахуащ - илъэс блэкIам еплъытмэ, проценти 4,2-кIэ нэхъыбэ, пхъэ­щхьэмыщхьэрэ мэракIуэхэкIыу - тонн мин 517,3-рэ, 2019 гъэм нэхърэ процент 48-кIэ нэхъыбэ, Iуахыжащ.
Гъавэрэ джэшхэкIыу зы гектарым центнер 56,7-рэ кърагъэтащ, ар 2019 гъэм щыIа бжыгъэм проценти 103,5-кIэ хуокIуэ; сэхурану гектарым центнер 20,9-рэ къытрахащ е илъэс кIуам и проценти 113,6-рэ хъууэ; пхъэщхьэмыщхьэрэ мэракIуэхэкIыу гектарым центнер 331,1-рэ къахутехащ, 2019 гъэм и проценти 132,8-рэ.
КъэкIыгъэхэм псы щIэгъэлъэдэныр ирагъэкIуэкI «Мэкъумэш IэнатIэм и продукцэр хамэ къэралхэм щыщэныр» щIыналъэ проектымрэ «Урысейм и мелиорацэ комплексым зегъэужьыныр» программэмрэ хыхьэу. Зи гугъу тщIа программэхэр ягъэзащIэкIэрэ, псы зыщIагъэхьэ щIыхэм къыхагъэхъуащ гектар мини 7,9-рэ, ар процент 22,2-кIэ нэхъыбэщ яIа къалэнхэм нэхърэ.
Пхъэщхьэмыщхьэмрэ мэракIуэхэкIхэмрэ я бэвагъымкIэ республикэм бжьыпэр щаубыдащ Лэскэн, Бахъсэн, Аруан муници­пальнэ щIыналъэхэм, зы гектарым ику иту центнер 400-м къыщыщIэдзауэ 700-м нэс къытезыхахэм.
2020 гъэм республикэм гектар 1380-м щыхасащ илъэс куэдкIэ къызыпыкIэ, па­сэ­уи фейдэ къэзыт жыг лIэужьыгъуэхэр, апхуэдэхэри гектари 10-кIэ нэхъыбэщ яубзыхуауэ щытам нэхърэ. МыIэрысей, кхъу­жьей, шэфталей пхъэщхьэмыщхьэ жыгхэм нэмыщI, республикэм щыхасэу хуежьащ илъэс куэдкIэ къызыпыкIэ мэракIуей лIэу­жьыгъуэхэри - мамкъутейр, шыгъулдыкъащхъуэр. Шыгъулдыкъащхъуэр илъэс кIуам хасащ гектар 56,5-м.
Пхъэщхьэмыщхьэхэр тэмэму щылъыныр къызэрагъэпэщ иджырей хъумапIэхэм. 2020 гъэм и кIэм ирихьэлIэу пхъэщхьэ­мыщхьэмрэ хадэхэкIымрэ я хъумапIэу яIэм щIэхуэр тонн мин 225,4-м нэсащ, абыхэм ящыщу тонн мини 150,4-р пхъэщхьэ­мыщхьэхэм папщIэ ящIауэ. 2020 гъэм пащащ мэкъумэш техникэр къэгъэщIэрэ­щIэжыным хуэунэтIа лэжьыгъэми. Республикэм мэкъумэшхэкIым елэжь и IуэхущIапIэхэм къащэхуащ къагъэсэбэп техникэ зэмылIэужьыгъуэу 183-рэ.
2020 гъэм IуэхущIапIэ псоми зэхэту былы­мылрэ джэдкъазылу тонн мини 119,6-рэ къа­лэжьащ, ар проценти 6,7-кIэ нэхъыбэщ 2019 гъэм зыхунэсам нэхърэ. Проценти 4,5-кIэ нэхъыбэ хъуащ шэуэ къашыр, джэды­кIэу илъэс кIуам кърахам процентищкIэ щIрагъэгъуащ. 2019 гъэм яхузэфIэкIам еплъытмэ, жэмхэр нэхъ гъэшыфIэ хъуащ. Абыхэм шэуэ къатым процент 12,6-кIэ хагъэхъуащ икIи дэтхэнэми хуэзэу илъэсым килограмм 6334-рэ къыщIашащ.
Iэщ гъэхъун IэнатIэм зиужьыным хуэщ­хьэ­пащ мэлхэмрэ бжэнхэмрэ я щхьэ бжыгъэм къыхэгъэхъуэжыным, апхуэдэуи Iэщ лъэпкъыфI гъэхъуным, жэм гъэшыфIэхэр нэхъыбэ щIыным, былымыл къэлэжьыным къэрал дэIэпыкъуныгъэ зэригъуэтар. Псори зэхэту а къалэнхэр гъэзэщIэным хуау­тIыпщащ сом мелуан 362,4-рэ.
А унэтIыныгъэм теухуа Iуэхухэм щытеп­сэлъыхьым КIуэкIуэ Казбек къалэн нэхъыщхьэу къигъэуващ лы нэхъыбэ зыте­зылъхьэ Iэщ лъэпкъыфIхэр гъэхъуныр. Абы къыхигъэщащ IэнатIэм нэхъ псынщIэу зиужьын икIи ехъулIэныгъэ нэрылъагъухэр иIэн папщIэ Iэщ лъэпкъхэр егъэфIэкIуэн зэрыхуейр.
Министрым и отчётым къыхэщащ ерыскъыпхъэ къыщIэзыгъэкI промышленностми хэхъуэ хъарзынэхэр зэриIэр. Къапщтэмэ, 2019 гъэм елъытауэ хэхъуащ IэфIы­кIэу къыщIагъэкIым (проценти 7,1-кIэ), лым­рэ лыхэкIхэмрэ (процент 1,6-кIэ), нэ­кулъ­хэкIхэм (процент 26,1-кIэ), кхъуейлъалъэм къыхащIыкI гъэшхэкIхэм (проценти 9,1-кIэ), сэхуран дагъэм (процент 20,3-кIэ), Iусыпхъэхэм (процент 18,6-кIэ), этил спиртым (процент 46,7-кIэ), пхъэщхьэмыщхьэм къыхащIыкI шагъырым (процент 11,1-кIэ), шагъырхэкIхэм (процент 54-кIэ).
Мэкъумэш промышленнэ комплексым хамэ къэралхэм ядищI сатумкIэ къыпэщыта къалэнхэми щIригъэгъуащ 2020 гъэм. Къэрал таможеннэ къулыкъущIапIэм къы­зэритамкIэ, 2020 гъэм Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм ирашащ мэкъумэш комплексым и продукцэу США-м и доллар мелуан 22-рэ и уасэ, ар я мурадам проценти 113-кIэ хуокIуэ (псори зэхэту доллар мелуан 19,5-рэ хуэдиз и уасэт яхузэфIэкIыну зытраухуар).
Республикэм и Iэтащхьэм къигъэлъэ­гъуащ къэкIыгъэхэр гъэкIыным ехьэлIа Iуэхум жызумым гулъытэ хэха щыхуэщIын зэрыхуейр, абыкIэ нэхъапэм яIа ехъулIэныгъэхэм нэсын, щIрагъэгъуфын хуэдэу. «Къэралым и политикэм апхуэдэ Iэмал къыдет нобэ икIи Къэбэрдей-Балъкъэрым и щIыналъэм абы и лъэныкъуэкIи зебгъэу­жьыфынущ. Жызумейхэр щыхасэну щIы­пIэхэр гъэбелджылын хуейщ», - жиIащ абы икIи Правительствэм пщэрылъ щищIащ а Iуэхум елэжьыну.
УФ-м Мэкъумэш хозяйствэмкIэ и министерствэм къыхихри, 2020 гъэм республикэм инвестицэ проект 20-м щелэжьащ, ахэр гъэзэщIэным трагъэкIуэдам щыщ Iыхьэхэр ирапшыныжыну къэрал субсидиехэри къыхуаутIыпщащ. Къэрал дэIэпы­къуныгъэр сом мелуан 465,6-рэ хъуащ.
Инвестицэхэм я гугъу щищIым, Сыжажэ Хьэсэн жиIащ 2020 гъэм мэкъумэш IэнатIэм зегъэужьыным хуэунэтIа къэрал программэм хыхьэу къэрал дэIэпыкъуныгъэр мыпхуэдэ унэтIыныгъэхэм къазэрыIэры­хьар - «Мэкъумэшстартап»-м хэт IуэхущIапIэ 36-м, «Лэжьэн щIэзыдзагъащIэ фермер» - 22-м, «Унагъуэ фермэ» - 14-м, «Мэкъу­мэш потребительскэ кооперативхэм я материально-техникэ лъабжьэм зегъэу­жьыныр» - зым, «Къуажэ кооперацэм зегъэужьыныр» - тIум. ХьэрычэтыщIэ IэнатIэ мыинымрэ курытымрэ зегъэужьыным дэIэ­пыкъуныгъэу иратар псори зэхэту сом мелуани 138,8-рэ мэхъу.
2020 гъэм лэжьэн щIидзащ «Къуажэ щIы­пIэхэм зэдэууэ зегъэужьыныр» къэрал программэм. Абы ипкъ иткIэ псы зэрыкIуэ бжьамийуэ километр 14,3-рэ далъхьащ Къулъ­къужын Ипщэ, Псыншокъуэ, Аруан, Шэджэм Ищхъэрэ, Дзэлыкъуэдэс къуа­жэхэм, Солдатскэ станицэм. Зеикъуэ къуа­жэм километри 8,845-рэ зи кIыхьагъ газ кIуапIэ бжьамий щаукъуэдяищ. Май къалэм къепха жылэхэм канализацэ ухуэныгъэхэр щызэфIэкIащ. А лэжьыгъэхэм хухаха къэрал дэIэпыкъуныгъэр сом мелуан 250-рэ хуэдиз мэхъу.
Республикэм и мэкъумэш комплексым къэрал дэIэпыкъуныгъэу 2020 гъэм игъуэ­тар псори зэхэту сом меларди 2,7-рэ мэхъу, ар процент 49-кIэ нэхъыбэщ 2019 гъэм зэрыщытам нэхърэ. Дызэрыт илъэ­сым республикэм и Правительствэмрэ УФ-м Мэкъу­мэш хозяйствэмкIэ и министерствэмрэ зэгурыIуэныгъий зэращIылащ субсидиеу сом меларди 2,2-рэ къыхуаутIыпщыным теухуауэ.
Дызэрыт илъэсым къапэщыт къалэнхэм я гугъу щащIым, министрым жиIащ псы зыщIагъэхьэ мэкъумэшщIапIэхэм гектар мини 8,539-рэ къыхагъэхъуэну зэрамурадыр. МэкъумэшхэкI къэлэжьыным епха IуэхущIапIэ псоми зэхэту былымылрэ джэдкъазылу тонн мини 120-рэ, шэуэ тонн мин 540-рэ, джэдыкIэу мелуан 240-рэ къалэ­жьыну гугъэ зэраIэр.
2021 гъэм «Къуажэ щIыпIэхэм зэдэууэ зегъэужьын» программэм хыхьэ лэжьыгъэ­хэр щагъэзэщIэн хуейщ Пролетарскэ къуа­жэм (еджапIэм и унэр къызыхуэтыншэу зэгъэпэщыжыныр, уэрамхэр къэгъэнэхуныр, псы къыщIэшыпIэщIэ щIыныр), Солдатскэ станицэм (псы къыщIэшыпIэ щыщIыныр, зи ныбжьыр школ кIуэгъуэм нэмыса цIыкIуи 140-м ятещIыхьа IуэхущIапIэ ухуэныр); Къэщкъэтау къуажэм (курыт еджапIэмрэ щIыналъэм ЩэнхабзэмкIэ и унэмрэ къызы­хуэтыншэу зэгъэпэщыжыныр, ЩэнхабзэмкIэ и унэм автобуситI къыхуэщэхуныр). А лэжьыгъэхэм дызэрыт илъэсым трагъэ­кIуэдэну я гугъэщ сом мелуани 183,5-рэ.
Сыжажэ Хьэсэн къыхигъэщащ, щыIэ хэ­кIыпIэхэр, хабзэ яхуэхъуа лэжьэкIэр къэп­лъытэмэ, Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и мэкъумэш IэнатIэм адэкIи тэмэму зиужьыну къэплъытэ зэрыхъунур, абы и лэ­жьыгъэр цIыхухэр ерыскъыпхъэкIэ ирикъуу къызэгъэпэщыным, къуажэдэсхэм я псэу­кIэр егъэфIэкIуэным зэрыхуэунэтIар.
ЗэIущIэм щызэпкърахащ IэнатIэм зегъэужьыным хуэунэтIа зи чэзу лэжьыгъэ­хэри. Мусуков Алий жиIащ мэкъумэшхэкIыу къалэжьым илъэс къэс процентипщI нэхъ­рэ мынэхъ мащIэкIэ хэхъуэурэ екIуэкIын зэрыхуейр, абы Iэмал къитынущ 2024 гъэм ирихьэлIэу зрагъэхъулIэну яубзыхуахэм нэ­сыну. Премьер-министрым къызэрилъы­тэм­кIэ, инвестицэ проект инхэр гъэзэ­щIэным адэкIи пыщэн, щIынаплъэ валовэ продуктым адэкIи хэгъэхъуэным хуэщхьэ­пэну хэкIыпIэхэр къэгъуэтын, абы папщIи мелиорацэмрэ лэжьыгъэр щIэзыгъэхуабжьэ технологиещIэхэмрэ къэгъэсэбэпын хуейщ.
Республикэм Мэкъумэш хозяйствэмкIэ и министерствэм нобэ къыпэщыт къалэн нэхъыщхьэхэм ящыщу КIуэкIуэ Казбек къигъэлъэгъуащ хьэрычэтыщIэ IэнатIэ мы­инымрэ курытымрэ щылажьэхэм къэрал дэIэпыкъуныгъэ ягъуэтыныр. «Мэкъумэш­хэкIхэр къыщIэзыгъэкIхэм ягъуэт къэрал дэIэпыкъуныгъэр ягъэмэщIэныр къэб­гъэхъу хъунукъым, - къыхигъэщащ Iэтащ­хьэм. - Гулъытэ хэха хуэщIыпхъэщ уней IуэхущIапIэхэм зегъэужьыным. Ар икъукIэ IэмалыфIщ къуажэдэсхэм защIэгъэкъуэн и лъэныкъуэкIэ». Республикэм и Iэтащхьэм абдежым гулъытэ щыхуищIащ мэкъумэш IэнатIэм лэжьэн щыщIэзыдзэхэр мылъкур зэгъэзэхуауэ къэгъэсэбэпыным зэрыхуе­гъэ­джапхъэм. Министрым жиIащ хьэрычэт IэнатIэ мыинымрэ курытымрэ хэтхэм грант IэмалхэмкIэ ядэIэпыкъуным кооперацэм зегъэужьыным хыхьэу, апхуэдэуи ЛэжьыгъэмкIэ министерствэм пыщIауэ зэрелэ­жьыр.
«Дэ щIыуэ куэд диIэкъым, абы къыхэкIыуи ар нэхъ зэгъэзэхуауэ, фейдэ къиту къэдгъэсэбэпыпхъэщ», - жиIащ КIуэкIуэ Казбек зэIущIэр щызэхуищIыжым.