Америкэм и Штат Зэгуэтхэм щыпсэу адыгэхэм я бжыгъэр цIыху мин 17-м щIигъуркъым. Ди лъэпкъэгъухэм нэхъыбэу уащрихьэлIэр Нью-Джерси, Калифорние щIыналъэхэрщ. Зыхэс лъэпкъыбэм сыт щыгъуи къахэщ адыгэхэр дапщэщи щапхъэу къахьу, я цIэр фIыкIэ къраIуэу, пщэрылъ къыщащIыр щыщIэныгъэ имыIэу зэрагъэзащIэм, IэнатIэу зыпэрагъэувэм гу къабзэ-псэ къабзэкIэ зэрыбгъэдэтым, сыт хуэдэ Iуэхури ныкъуэ зэрамыщIым къыхэкIыу пщIэ къыхуащIу мэпсэу. Америкэм ис адыгэхэм къахэкIащ егъэджакIуэхэр, дохутырхэр, къэрал къулыкъущIэхэр, хабзэхъумэхэр, нэгъуэщI куэди. Дэнэ щымыIэми, адыгэхэр Iуэхум хуэIэижьущ, жылагъуэ лэжьыгъэми жану хэтущ зызэрагъэлъагъуэр. Къаплъэ нэхърэ къиплъ, жаIэ. Хамэ лъэпкъхэм къыхуащI пщIэм кIэрымыхуу, къафIэлIыкIыу зэрыщытым ди лъэпкъэгъухэм я пщэ къалэн тIуащIэ къыделъхьэ: ахэр зыхуэсакъын хуейр гуащIэдэкI хьэлэлым и закъуэкъым, атIэ къащIэхъуэ щIэблэм ират гъэсэныгъэми бгъэдалъхьэ щIэныгъэми я нэIэ тетын, «адыгэм хамэ бын иIэкъым» гупсысэм иригъуэзэн хуейщ.
Абы и лъэныкъуэкIэ 2005 гъэм щегъэжьауэ Нью-Джерси щIыналъэм къыщызэрагъэпэща «Адыгэ щIэныгъэмрэ егъэджэныгъэ IуэхухэмкIэ фондым» иригъэкIуэкI лэжьыгъэшхуэр гъэщIэгъуэнщ. Америкэм ущеджэнри IэщIагъэ щызэбгъэгъуэтынри къызэрымыкIуэу гугъущ. IэщIагъэ е щIэныгъэ нэхъыщхьэ щрагъэгъуэт еджапIэ ущIэтIысхьэныр хьэлъэ зыщIыр экзаменхэм я закъуэкъым, еджапщIэри лъапIэ дыдэщ. Псалъэм папщIэ, юрист IэщIагъэ зэбгъэгъуэтыну ухуеймэ, ику иту доллар мин щэ ныкъуэ, дохутыру уеджэнумэ – доллар мин плIыщI щIэптын хуей хъунущ. Къалэжьыр зэрагъэзахуэу псэу адыгэ унагъуэ къызэрыгуэкIхэм ар ятохьэлъэ, зыхэзэфIэмыкIынури мащIэкъым. Мис мы Iуэху мыщхьэпэр IэщIыб ящIын, адыгэ ныбжьыщIэхэр щIэныгъэншэ-лэжьапIэншэ мыхъун папщIэщ фондыр къыщIызэрагъэпэщам и лъабжьэ щIэлъ гупсысэр къэзыгъэщIари.
Мыхьэнэшхуэ зиIэ мы гукъэкIыр зейхэм ящыщщ Америкэм щыпсэу адыгэхэми, абы щеджэн-щылэжьэн гуращэкIэ кIуа ди лъэпкъэгъухэми ятемыплъэкъукIыу сыт щыгъуи я Iуэху щыгъуазэ зыхуэзыщI ди лъэпкъэгъу емышыжхэу Нью-Джерси щIыналъэм щыпсэу дохутырхэу Шапсыгъ Ридуан, Хьэвэ Зиуар, Къазкъиш Фарукъ, Барэсбий КъахътIэн, Мэджыхь Кушбий сымэ. ФIы щIэным хуэщIауэ псэу мы щIалэхэр, зэрыгурыIуэгъуэщи, зэхуэзышар зы пщэрылъщ – щIэныгъэм и лъэныкъуэкIэ яч лъэбакъуэр адыгэ щIалэгъуалэм лъэпощхьэпоуншэ ящыщIынырщ, а гъуэгур ящыгъэпсынщIэнырщ.
НыбжьыщIэхэм зыщIагъэкъуэн гуращэр къыхалъхьэу акъылэгъу щызэдэхъум, зи цIэ къитIуа щIалэхэм Фонд къызэрагъэпэщащ, я лэжьапщIэм къыхагъэкIыр абы щызэхуахьэсу. Ахъшэр абы нэхъ хуэныкъуэу къалъытэ унагъуэм хуагъэфащэрти, а щIыкIэм тету еджакIуэм дэIэпыкъуэгъу яхуэхъурт. Къыхэбгъэщыну хуэфащэу мыбы нэгъуэщI зы гъэщIэгъуэн хэлъщ: еджэныгъэ Iуэхум щхьэкIэ лэжьапщIэм сом къыхэбгъэкIыу Фонд зэхэпшэмэ, къэралым щызекIуэ хабзэм ипкъ иткIэ, улахуэм хьэкъулэ трилъхьэркъым, къабзэу къыует.
Илъэс 16 хъуауэ Америкэм щылажьэ мы Фондым программэ зэмылIэужьыгъуэм тету Iуэху ещIэ. Фондым и лэжьыгъэр зыубзыху хабзэм къызэрыхэщымкIэ, политикэ Iуэхухэм хыхьэркъым, къэралыгъуэм епхакъым, ахъшэзэхэдзэрэ фIыщIэ Iыхьэ зэхэлъхьэкIэ лажьэу аращ. Ахъшэу зэхуахьэсыр зэрагуэшынум, ар зыпагъэкIуэну проектхэм я унафэр зыщIыр Фондым и ГъэзэщIакIуэ гупырщ. Абы хохьэ цIыхуий – Нью-Йорк и Бронкс сымаджэщым урологиемкIэ и къудамэм и унафэщI, Корнель университетым и профессор Шапсыгъ Ридуан, спорт медицинэмкIэ дохутыр, нейрофизиолог Уджыхъу Елдар, фошыгъу узхэмкIэ дохутыр, эндокринолог СтIащ Самир, биологие щIэныгъэхэм я кандидат, хущхъуэ щапIэм и унафэщI Пэрыт Риммэ, сатуущIэхэу Барэсбий Къахътэн, Курмэн Сухьа, Мэжаджэ Кушбий, уэчыл ТIамжьыкъуэ Iэдэм сымэ. Фондым и пашэри, и мылъкур зэрызэрахьэ щIыкIэм кIэлъыплъри, ар зэзыгъэзахуэ бухгалтерри пIалъэ пыухыкIам тету яхъуэж. Тхьэмадэм и пщэрылъхэр дэтхэнэми зэрыхуэгъэзэщIэнур, а IэнатIэр зы цIыхум и цIэм епхауэ щымытмэ зэрынэхъыфIыр Фондым хэт дэтхэнэми зэдащта Iуэху бгъэдыхьэкIэщ.
Иужьрей илъэсым Фондым и тхьэмадэр ТIамжьыкъуэ Iэдэмщ. Мы щIалэр уэчылщ. Езым къызэрыхигъэщымкIэ, ар еджапIэ щIэтIысхьэныр, еджапщIэр итыныр иджыпсту зи пашэ хъуа Фондым и фIыщIэщ. Иджы езым лэжьыгъэ иIэ хъуащи, къилэжьым мылъку хегъэкIри, Фондым хелъхьэ, зэгуэр зыкъыщIэзыгъэкъуауэ щыта псапащIэ гупым ящыщ хъуауэ. Iэдэм Коннектикут щIыналъэм щопсэу, абы щолажьэ.
Фондым и лэжьыгъэр щызэтраубла япэ махуэхэм щегъэжьауэ нобэр къыздэсым абы хэт, еши псэхуи имыщIэу и лэжьыгъэм зи Iыхьэ хэзылъхьэ, мызэ-мытIэу и тхьэмадэу тета Шапсыгъ Ридуан зэрыжиIэмкIэ, Iуэху зытращIыкI проектхэм ящыщщ адыгэ унагъуэхэм къихъуэ сабийхэм я еджэныгъэм ипэ къихуэу хуэгъэтIылъэныр. Сабийм и ныбжьыр илъэсих мыхъу щIыкIэ адэ-анэм банкым ахъшэ хилъхьэмэ, Фондым апхуэдиз хухегъэхъуэж. ИнвестициекIэ зэджэ мы программэм ипкъ иткIэ, банкым адэ-анэм халъхьэн хуей ахъшэр доллар миным къех, ар зыхухалъхьа сабийм и ныбжьыр илъэс 18 хъухукIи еIуси къыхахи хъунукъым, къыщыхахыжкIи зытрагъэкIуэдэн хуейр сабийм и еджэныгъэращ. Илъэс 16-м и кIуэцIкIэ мы программэм апхуэдэ щIыкIэкIэ доллар мин хыщI халъхьа хъуащ.
Зи гугъу тщIа Iуэхугъуэм къищынэмыщIауэ, Фондым и цIэкIэ стипендиехэр зэрат программи щыIэщ. Доллар мин, минрэ ныкъуэрэ, минитI хъууэ, щхьэж и зэфIэкIрэ и лъэкIыныгъэ елъытауэ, стипендиехэр ят. А стипендиер къахьын папщIэ студентхэр Фондым къызэригъэпэщ зэхьэзэхуэм хыхьэн хуейщ. Зэныкъуэкъум хэтыну гупыж зыщIа студентхэм пагъэувыр зы Iуэху закъуэщ: фIыуэ еджэн, къэхутэныгъэ лэжьыгъэхэр ирагъэкIуэкIын хуейщ. Мыбдеж къыхэгъэщын хуейщ зи гугъу тщIы къэхутэныгъэхэм адыгэ Iуэхум теухуахэри зэрахэтым. Лъэпкъым и тхыдэм, и щэнхабзэм хуэгъэзауэ ирагъэкIуэкI лэжьыгъэхэр Фондым ипэ ирегъэщ.
СтIащ Самир зэрыжиIэмкIэ, Фондыр зэрылажьэ илъэс 16-м къриубыдэу доллар мин щиблым щIигъуу стипендие 650-рэ ягуэшащ. Ахъшэр зратыр колледж е университет щIэтIысхьауэ щеджэ студентхэращ. ЕджапIэм щIэсыхункIэ димыгъэхуу зэхьэзэхуэхэм хыхьэурэ стипендиер къэзыхьыфа адыгэ ныбжьыщIэ жанхэр щыIэщ.
«Нью-Джерси щылажьэ Адыгэ ФIыщIэ Хасэри хэтщ ди Iуэхум. Ди программэхэм я фIагъ адыгэ щIалэгъуалэм зэрекIыр ялъэгъуащи, дзыхь къытхуащI, ахъшэзэхэдзэм жану къыхыхьэ хъуащ. «ЗэдэщIэ щIэхщи, зэдэшхэ IэфIщ», жаIэ адыгэхэм, апхуэдэу дызэрызэкъуэувэфар, ди щIэблэм и къэкIуэнур псоми ди зэхуэдэ Iуэхушхуэу зэрыщытыр къызыгурыIуэм я бжыгъэм кIуэ пэтми зэрыхэхъуэм дегъэгушхуэ, тщIэну дызыщIэхъуэпсхэм ятещIыхьа программэхэм я зэхэгъэувэным дрегъэгупсыс», – жеIэ Барэсбий Къахътэн.
Фондым и стипендиер зыхуагъэфэщахэм я цIэхэр хабзэ хъуауэ махуэщI зэхыхьэхэм къыщраIуэ, а щIыкIэм тетуи ягъэгушхуэ, яIэт. Адыгэм дунейм щыцIэрыIуэ уэрэджыIакIуэхэр, къэфакIуэ гупхэр ирагъэблагъэурэ ныбжьыщIэхэм я цIэкIэ концертышхуэхэр ирагъэкIуэкI. Апхуэдэ зэхыхьэхэм къримыхьэлIэ Америкэм щыпсэу ди лъэпкъэгъуэхэм щIагъуэ къахэкIыркъым, концертым щIыхьэпщIэу къыхэкIри Фондым макIуэ.
Нэгъабэ пандемием и ягъэкIэ апхуэдэ зэIущIэр ирамыгъэкIуэкIыфами, стипендие тыныр зэпыуакъым. Мы гъэм стипендиер цIыху 26-м хуагъэфэщащ. Дунейр зэщIэзыщта узыфэм цIыхухэр зэхыхьэну Iэмал къаримыта пэтми, иджырей технологием и Iэмалхэр халъхьэкIэрэ Фондым студентхэм я ГъэфIэж пшыхь дахэр интернеткIэ къызэригъэпэщат. Абы хэтат Адыгэ Республикэм и «Налмэс» къэрал академическэ къэфакIуэ гупыр, «Бзэрабзэ» и уэрэджыIакIуэ гупыр, Адыгэ Республикэм щIыхь зиIэ и артистхэу ЛIыбзу Аслъэнрэ Апэнэс Астемыррэ, пшынауэ Джымыкъуэ Тамбий сымэ.
Интернетым и Iэмалхэр къагъэIэгъуэкIэрэ мыпхуэдэ зэIущIэхэр зэращIым и фIагъи къэкIуэну къалъытэ Фондым и лэжьакIуэхэм. Къэрал зыбжанэм щыпсэу адыгэхэр зэрылъагъуну, еджэныгъэмрэ щIэныгъэмрэ теухуа программэм и гъунапкъэхэр зэIуигъэкIуэту адыгэ нэхъыбэм ялъэIэсыну Iэмал къыует. Зэрыхъури арагъэнущ, Уджыхъу Елдар къызэрыхигъэщамкIэ, Фондым и лэжьыгъэм зригъэубгъуну хэтщ, Америкэм щыпсэу адыгэ щIалэгъуалэм къищынэмыщIауэ, нэгъуэщI къэралхэм щыпсэу ныбжьыщIэхэми ялъэIэсыну ягу илъщ.
Адыгэм ауэ сытми жиIакъым «ЩIэныгъэр мылъкущ» жиIэу. Зи зэхэщIыкIыр лъагэ, акъыл жан зиIэ, дунейм и пIалъэм щыгъуазэ зыхуэзыщI цIыхум сыт щыгъуи пщIэ иIэу, утыкури ирату къекIуэкIащ. Иджырей дунейм щIэныгъэм гулъытэ хэха хуещI, еджэным, IэщIагъэ зэгъэгъуэтыным мыхьэнэшхуи ирет. Я нэхъ мащIэу бзитI-щы щызрагъащIэ, IэщIагъитI-щы щызрагъэгъуэт нобэрей щыIэкIэм адыгэр хэпсэукIыну хуеймэ, иIэр зы гъуэгущ: щIэныгъэр мылъкуу къилъытэн хуейщ. А гупысысэр кIуэ пэтми адыгэ акъылым тепщэ зэрыщыхъум укIэлъыплъыныр гуапэщ.
