Жюрек аурууланы саны битеу дунияда да ёсе барады, аладан ёлгенлени саны 30 процентден атлайды. Алай аладан сакъланыргъа, болмаса да, къозгъалыуларын азайтыргъа уа амалла бардыла.
Хирург Гюлюйланы Фозия Лашкута элде Махтини бла Галинаны юйюрлеринде туугъанды. Школну къоншу элде Жанхотияда алтын майдалгъа тауусханды, ызы бла Къабарты-Малкъар къырал университетини медицина факультетин къызыл диплом бла бошагъанды. Битеулю хирургия жаны бла интернатураны ётгенди, сора ординатурада эки жылны РостГМУ-да «Жюрек-тамыр хирургия» жаны бла окъугъанды, анда да айырмалы болгъанды. Усталыгъын Дондагъы Ростовда «Диагностикада эм багъыуда рентгенэндоваскуляр амалла» жаны бла ёсдюргенди. Чынтты врач тохтаусуз юйренирге керекди, дейдиле. Фозия да, ол сёзню кертилигине шагъатлыкъ эте, Россейни кёп ара клиникаларында конференциялагъа къатышханды, тыш къыраллада - Нидерландыде (2013), Польшада (2014), Францияда (2018) - билимин ёсдюргенди. Уста хирург Кардиология больницада бла Ара поликлиникада ишлейди. Бюгюн ол бизни ушакъ нёгерибизди.
- Фозия, ушагъыбызны аллында тёрели сорууну берирге сюе эдим: медицинаны, сора аны быллай къыйын бёлюмюн не мурат бла сайлагъанса?
- Гитче заманымда больницагъа тюшген эдим. Къалайым ауругъаны бусагъатда эсимде тюйюлдю, алай акъ халатлада ариу докторланы сыфатлары жюрегимде къалгъандыла. Андан чыкъгъан кюнюмде врач боллугъуму айтхан эдим.
Хирургияны сюйюп сайлагъанма, коронароангиография бла кюрешеме, жюрекни тамырларына стендле салама, операцияла этеме. Бу усталыкъгъа келгениме бир кюн да сокъуранмагъанма, ол угъай ишими сюеден-сюе барама.
- Энди уа медицина бла байламлы соруулагъа кёчейик. Жюрек аурууланы юслеринден айтханда, эм кёп инфарктны юсюнден эшитирге тюшеди.
- Острый коронарный синдром – аны кезиуюнде къанны жюрекге келиую бузулады эм аны клеткалары ёлюп башлайдыла. Шартлары: адамны кёкюреги къысылгъанча болады, ачытханы сол жанына - къолуна, инбашына, башына, бирде уа аркъасына да жетеди. Ол солууун алалмай тебирейди, терен солуялмайды, башы ауруйду неда айланады, къусарыгъы келеди. Чархын сууукъ тер басады, терлейди, эси ауаргъа болады. Ачытханы 15 минутдан кёпге созулады, нитроглицерин ичгенликге кетмейди. Саусузда бу ышанланы эслеген эсегиз, мычымай медицина болушлукъну излегиз. Жарсыугъа, быллай кезиуледе заман адамны жашаууна къажауду.
- Аны стенокардиядан къалай айырыргъа боллукъду?
- Стенокардияда жюрекни ишемия аурууларындан бириди, анга халкъда «грудная жаба» деп атагъандыла. Мында да адамны кёкюреги къысады, алай ачытханы приступ халда ётеди, башхача айтханда аны башланнган эм тохтагъан кезиулери шарт билинедиле. Приступ болгъан заманда адамны артерия басымы кётюрюледи, мангылайын тер басады, жюрегини урууу бирча тюйюлдю. Нитроглицерин ичгенден сора 1-3 минутдан ол бошлайды. Бу ауруугъа атеросклероз келтиреди. Артериялада бляшкала къураладыла, аны хатасындан жюрекни клеткаларына кислород кереклисича бир ёлчеминде жетдирилмейди. Дарман ичдим да тап болдум деп, тынчайып къалыргъа жарамайды, багъылыргъа керекди. Бир-бирде операция да излениучюдю.
- Къан тамырлада варикоз бек жайылгъан аурууладанды, кёзге да ол артыкъ ариу кёрюнмейди. Аны сылтауларыны, къалай сакъланыргъа боллугъуну юсюнден айтсанг эди.
- Кертиси бла да, къан тамырланы кенгериулери аслам тюбейди. Аны сылтауу тамырланы клапанларыны ишлеулери бузулгъанындады. Аны хатасындан къан чархда кереклисича айланмагъанлай тамырлада жыйылады, ала да, аны сыйындырырча, кенгерип башлайдыла. Адамны аякълары аурутадыла, терк арыйдыла, ауур болгъанча кёрюнедиле. Сылтаула аз тюйюлдюле. Биринчи жерде наследственность барады – атада, анада неда башха къаршы жууукълада варикоз болгъан эсе, ол юйюрде башхалада да тюберигине къоркъуу ёседи. Инсан къаллай жашау бардыргъаны да – аслам заманны олтуруп неда сюелип ишлеу - уллу жерни алады. Артыкъ семизлик да жюрекге бла тамырлагъа хайырлы тюйюлдю. Тиширыулада варикоз эр кишиледен асламыракъ болуучуду, баладан ауурлукъ бар эсе, ол къозгъалырына къоркъуу чыгъады.
Диагнозну врач-флеболог салады, багъыу симптомла къаллай бирге кёрюннгенлерине, аурууну жайылгъанына кёре тохташдырылады. Ол тынч халда ёте эсе, компресионный трикотажны жюрютюу, тамырланы къабыргъаларыны тонусларын игилендирген препаратланы хайырланыу, физиотерапия, магнитотерапия болушурукъдула.
- Тишырыулада варикоз асламыракъ тюбейди дединг. Ол биз бек сюйген, сора не жашырыу, ариулукъ, субайлыкъ да берген бийик табан чурукъла бла уа байламлыды?
- Жарсыугъа, хау. Тиширыу хар кюнден да кёп заманны бийик табан чурукъланы кийсе, ол кесини «къошумчулугъун», айхай да, этеди.
- Фозия, хирургия, тамырла, жюрек деген сёзле кеслери окъуна къоркъуулу эшитиледиле. Тамырланы тинтиу къалай бардырылады?
- Диагностиканы УЗИ бла бардырабыз, аны болушлугъу бла терини теренинде тамырлагъа окъуна, къан къалай баргъанына къараргъа, аурууну башлана тургъан кезиучюгюнде табаргъа эм багъыуну тохташдырыргъа боллукъду. УЗИ-ни ётерге врач быллай болумлада буюрлукъду: аякъларыгъыз кёбюп неда къурушуп къалсала, жюрюгенде неда тынч олтуруп-жатып тургъаныгъызда ачытсала, теригиз кёгерсе эм жарала (язвала) чыкъсала, диабетден эм артыкъ ауурлулукъдан къыйнала, инсульт неда инфаркт болгъан эсегиз. Бир-бирде тамырлагъа операционныйде КТ неда венография этиледи.
- Бу ауруудан къутулургъа боллукъмуду? Аны соргъаным, кёгерген, бери чыкъгъан тамырлары бла адамланы кёрюрге кёп тюшеди.
- Ишлемеген клапанланы бла кенгерген тамырланы тап халгъа келтирирге лазер коагуляция болушурукъду. Варикозгъа багъыуда – ол шёндюгюлю излемлеге келишген эм ахшы амалды. Варикоз ол жангыз да косметический жаны бла чурум тюйюлдю, заманында багъылмай къалса, артда адамны жашауун иги да къыйын этерге, сёз ючюн трофический язваланы, тромбофлебитни къозгъаргъа боллукъду. Ишимде мен варикоздан ауругъанлагъа аслам тюбейме, аны ючюн белгилерге сюеме – врач айтханны этгенни, саулугъуна уллу кёллю болмагъанны алгъыннгы жашаууна къайтарыргъа онг барды.
Лазер коагуляция терк этиледи, андан сора реабилитация изленмейди. Таблеткала бла мазьла аурууну бакъмайдыла, аны ышанларын азайтадыла, ол а жайыла барады.
- Сен инстаграммынгда кофени юсюнден жазгъанса, аны эсгерсенг эди. Нек дегенде, мен тийремде окъуна ансыз кюнлерин башламагъанла хазна жокъдула.
- Анда эрттенликде уяныргъа, эс жыяргъа болушхан кофеин барды. Ол нерва системаны ишлеуюне, эс жыяргъа себеплик этеди, жукъусурауну, арыгъаныгъызны кетереди, иш кёллюлюк береди. Алай аны ичгенден сора жюрек теркирек ишлеп башлайды, артерия къан басым кёбейеди. Саулукълу тамырлагъа ол иги окъунады. Алай гипертониялары, атеросклерозлары болгъанлагъа уа хаталыды, давленияны кётюреди. Андан тышында, кофе чегилеге ахшыды, болсада аш орунлары ауругъанлада уа хроникалы гастрит кесин билдирликди.
- Бизни адамларыбыз ауруу бюкгюнчюге дери врачха барыргъа сюймеучюдюле. Саулукълу инсаннга жюрегине къачан, къаллай кезиуледе къаратыргъа керекди?
- 45 жылы толгъунчугъа дери адамгъа, аны бир тюрлю тарыгъыулары жокъ эселе, борчлу халда жюрегин тинтдирирге керекди деп айталмайма. Андан сора уа жылгъа бир кере кардиограмманы ётсе игиди, керек болса, врач аны УЗИ-ге иерикди.
- Саулукъну сакълауда профилактика уллу жерни алады. Жюрек, тамыр системада чурумла чыкъмазча къаллай жорукъла бардыла?
- Аш-азыкъгъа эс буругъуз, ол тюрлю-тюрлю болургъа тийишлиди, хант тузну, татлыны азайтыгъыз. Жаяу кёбюрек жюрюрге, таза хауа бла солургъа заман табыгъыз, эрттенликде зарядканы да унутмагъыз. Тютюн бла ичгини да къояргъа итинигиз. Ачыуланмазгъа, къызыннган, бир затха бир бек жарсыгъан кезиуледе сабыр болургъа кюрешигиз, ол заманлада къуралгъан кортизол бла адреналин тамырлада спазмаланы къозгъайдыла эм жюрекни аман ишлетедиле. Чархыгъыгъызны ауурлугъун эсепде тутугъуз – артыкъ семизлик жюрекде ишемия ауруугъа келтиреди. Къанда балтузну бла холестеринни да ёнчелей туругъуз. Сора, къууандыргъан, кёлюгюзню кётюрген затлагъа бегирек эс буругъуз, ол жангызда жюрекге бла тамырлагъа угъай, саулай да халыгъызгъа игиди.
- Быллай къыйын ишде урунуу адамны иги да арытады. Солургъа уа къалай сюесе?
- Хау, заманымы асламысы ишде ётеди, алай аны ючюн жарсымайма - медицинаны жаратама. Солургъа уа бегирек юйюрюм бла сюеме, бош кезиуюмю жашчыгъым Исмайыл бла ётдюрсем, ол сау ыйыкъгъа кюч береди. Таза хауа бла солургъа, шахарда тюрлю-тюрлю жерледе болургъа, атама бла анама - ала узагъыракъда жашайдыла - барыргъа кюрешеме. Эрим, сабий бла паркга барабыз, велосипедледе учабыз. Артда уа биягъы жангы ыйыкъ, сюйген ишим башланадыла. Эрим Ахкубекланы Рустам кеси да врачды, республикалы клиника больницада хирург болуп 2005 жылдан бери ишлейди, медфакда дерсле да береди. Биз экибиз да хирургияны сюебиз, врачны ишини энчилигин ангылайбыз, сайлагъан усталыгъыбызгъа толу бериле, бир бирге билеклик эте урунабыз, жашайбыз.
