ЩIэныгъэхэмкIэ Дуней­псо Адыгэ Академием и Пре­зидиумым и зи чэзу зэ­IущIэр видеоконференц мар­дэм иту иригъэ­кIуэ­кIащ абы и тхьэмадэм и къа­лэнхэр пIалъэкIэ зыгъэзащIэ Къанокъуэ Арсен.
Онлайн зэIущIэм хэтащ Налшык, Мейкъуапэ, Черкесск, Армавир, Сыхъум къа­лэхэм щыщхэу ЩIДАА-м хэт щIэныгъэры­лажьэхэр.
ЗэIущIэр къызэIуихыу академикхэр зэрылэжьэну жыпхъэр яубзыхуа нэужь, Къанокъуэ Арсен жиIащ нэгъабэ шыщхьэуIум и 7-м Сочэ щекIуэкIа зэIущIэш­хуэм иужь, ялэжьахэр къапщытэжу, дяпэкIэ къапэ­щылъ Iуэхугъуэхэр яубзыхуну зэрыфIэкъабылыр.
«Лъэпкъым ехьэлIа Iуэхугъуэ куэд къитщ ди пащхьэ, ауэ гурэ псэкIэ ды­зэ­дэ­лажьэмэ, абыхэм тхузэ­фIэ­мыкIын хэткъым. Иджып­сту ЩIэныгъэхэмкIэ Дунейпсо Адыгэ Академиемрэ Дунейпсо Адыгэ Хасэмрэщ лъэпкъ Iуэхум телэжьыхьыр. Дэ ди къалэн нэхъыщхьэр ди щIэныгъэ щэнхабзэм зегъэужьынырщ, нэгъуэщI лъэпкъхэм зэгурыIуэныгъэ яхудиIэнырщ, ди щIалэ­гъуалэр дуней псом щыпашэ еджапIэ нэхъыщхьэхэм щегъэджэнырщ, ди хабзэр, тхыдэр, бзэр хъума хъун щхьэкIэ, щIэныгъэ лэжьыгъэхэмрэ тхылъхэмрэ къы­дэгъэкIынырщ», - къыхигъэщащ Къанокъуэм зэIущIэм и пэщIэдзэм.
Къэпсэлъэныгъэхэм щIа­дзэн и пэ, щIэныгъэлIхэр зы дакъикъэкIэ хуэщыгъуащ ЩIДАА-р къызэзыгъэпэщауэ щыта профессор цIэ­рыIуэ Нэхущ Iэдэм.
ЩIДАА-м и щIэныгъэ секретарь нэхъыщхьэ Щхьэгъэпсо Сэфарбий видео­конференцым хэтхэм я пащхьэ кърихьащ зытеп­сэ­лъы­хьын, яубзыхун хуей Iуэхугъуэхэр. 2020 гъэм екIуэкI лэжьыгъэм щы­хэп­лъэм, дунейм ехыжауэ, я узыншагъэм къимыхьыжу мылэжьэжхэр Президиу­мым хэгъэкIыжын зэры­хуейр жиIащ. ЗэхъуэкIыныгъэхэм я гугъу щищIым, абы къыхилъхьащ мэкъуэмэш щIэныгъэхэм я доктор, ­УФ-м щIэныгъэхэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ Блий Станислав - ЩIым ехьэлIа щIэныгъэхэмкIэ къудамэм, медицинэ щIэныгъэхэм я доктор, КъБР-м щIыхь зиIэ и дохутыр - КIыщокъуэ Рус-­лан - медицинэ-биологие щIэныгъэхэмкIэ къудамэм и уна­фэщIу гъэувын зэры­хуейр; ЩIДАА-м и щIэны-гъэ секретарь нэхъыщхьэр вице-президенту щытын зэрыхуейр жиIащ икIи псори абы арэзы дэхъуащ.
Къанокъуэ Арсен къыхигъэщащ УФ-м и Правительс­твэм деж щыIэ Финанс университетым и ректор, экономикэ щIэныгъэхэм я док-тор, профессор Есчындар Мухьэдин академием хагъэхьэн хуейхэм ящыщу къызэрилъытэр, нэгъуэщI адыгэ щIалэ зыбжани зэ­рыщыIэр. Ахэр бжьыхьэм екIуэкIыну зэхуэсышхуэм Iэ-IэткIэ хагъэхьэну зэгуры­Iуащ щIэныгъэрылажьэхэр.
Вице-президент ЛIэужь Iэдэм къызэхуэсахэм я пащхьэ кърихьащ ЩIДАА-м и бюджетыр, къапщытэж пIалъэм къриубыдэу ахъшэу яIамрэ ар зытрагъэкIуэдамрэ. Сом зы мелуанрэ мин 320-рэ Iуэхугъуэ зэмылIэу­жьыгъуэхэм трагъэкIуэдащ, 2021 гъэм зиужь итынухэри, абы хухахыну ахъшэри зэ­рынэхъыбэр жиIащ. Къанокъуэм дыщIигъуащ лъэп­къым ифI зыхэлъ сыт хуэдэ Iуэхури дэIыгъыныр къы­зэрытемыхьэлъэр, дяпэкIэ проектыщIэ куэд и ахъшэ­-кIэ игъэлэжьэну зэримура-дыр.
Абхъаз къэрал университетым и ректор Гварамие Алекэ къыщыпсалъэм ­Къанокъуэ Арсен фIыщIэ хуи­щIащ ЩIДАА-р и нэIэ зэ­ры­щIэтым, абы и зыужьы­ны­гъэм хузэфIэкI зэрыхилъ­хьэм папщIэ. Апхуэдэуи ака­демиер къызэзыгъэпэща, илъэс 25-м щIигъукIэ абы и президенту щыта щIэныгъэлI гъуэзэджэ Нэ­хущ Iэдэм и цIэр фэеплъу къэнэным егугъун зэры­хуейр къыхигъэщащ.
Гварамие нэхъыщхьэу къы­зытеувыIахэм ящыщщ щIалэгъуалэм щIэныгъэрэ гъэсэныгъэрэ егъэгъуэты­ныр, хэкупсэу гъэсэныр гулъытэ нэхъыбэ зыхуащIын хуейхэм зэращыщыр, аб­хъаз­хэмрэ адыгэхэмрэ я зэхуаку дэлъ зэкъуэшыгъэр нэхъри гъэбыдэн зэры­хуейр.
Абы и лъэныкъуэкIэ лъэкI къызэрамыгъэнэнур жиIащ Къанокъуэм.
-Иджыблагъэ Абхъазым и президент Бжание Аслъэн Москва сыщыхуэзащ икIи дэ дызэзыпх Iуэхугъуэ­хэмрэ ди зэпыщIэныгъэхэр нэхъри зэредгъэфIэкIуэну хэ­кIы­пIэхэмрэ дытепсэ­лъы­хьащ, - дыщIигъуащ Къанокъуэ Арсен. - Дэ ди зэкъуэ­шыныгъэр жыжьэ къыщо­жьэ, абы зедгъэужьу фIэкIа зэ­пэIэщIэ дыхъу хъунукъым. Жэгъуэгъухэр дымыгъэгуфIэу, ди зэхуаку къыдалъхьэну хуей хьэлэбэлыкъхэр IудгъэкIуэту дызэ­рыу­быдынырщ хэкIыпIэр.
ЩIэныгъэлIхэм зэгъусэу яубзыхуащ ЩIДАА-р къэ­кIуэну илъэсым зэлэжьыну Iуэхугъуэхэр икIи адыгэм и тхыдэм, щэнхабзэм ехьэлIа щIэныгъэ лэжьыгъэхэмрэ тхылъхэмрэ гъэхьэзырын, къыдэгъэкIын зэрыхуейр жаIащ.
ЩIДАА-м и вице-президент ХьэфIыцIэ Мухьэмэд Iуэхугъуэ зыбжанэ къыхилъхьащ: «Нэхущ Iэдэм къыщалъхуа Зеикъуэ къуажэм дэт школхэм ящыщ зым математик цIэрыIуэм и цIэр фIэщыным иужь дихьэн ­хуейщ, абыкIэ зыри пэры­уэгъу хъуну си гугъэкъым. Апхуэдэуи Зеикъуэ и уэрам­хэм ящыщ зым зэрихьэн хуейщ абы и цIэр.
КъищынэмыщIауэ, ­ЩIДАА-р къызэрыунэхурэ пщIэ зиIэ щIэныгъэлIхэм да­зэрыхуэупсэр щIыхь тхылъ закъуэщ. Сэ сфIэкъабылщ а щIыхь тхылъым бгъэхэIу (медаль) и гъусэмэ. Медалым Нэхущ Iэдэм и нэкIу теплъэр къыхэIущIы­кIауэ щытыныр хуэфащэу къызолъытэ.
Мухьэмэд къыхилъхьахэр даIыгъащ икIи а Iуэхухэм еу­жьэрэкIыну зэгурыIуа­хэщ.
Щхьэгъэпсо Сэфарбий жиIащ академикхэу Гварамие Алекэрэ Бакъ Хъанджэрийрэ щIэныгъэ лэжьыгъэм хуащIа хэлъхьэны­-гъэм папщIэ ЩIДАА-м и ­дамыгъэ нэхъыщхьэр хуа­гъэфэщэну зэрыигъуэр. АбыкIэ псори арэзы зэдэ­хъуащ.
Шэрджэс лъэпкъым я Нэхъыжьхэм я Хасащхьэм и тхьэмадэ, медицинэ щIэ­ныгъэхэм я доктор Даур Борис къыхигъэщащ академием лэжьыгъэшхуэ и пщэ къызэрыдэхуэр, куэди зэ­ры­хузэфIэкIыр, дяпэкIэ нэхъы­бэжми тегушхуэфыну зэ­ры­щытыр. Абы жиIащ хэку­рысхэм нэмыщIу, еджагъэшхуэ, щIэныгъэрылажьэ ахъырзэманхэр хамэ къэ­рал­хэми зэрисыр, ахэри ­нэхъ жыджэру къызэ­щIэ­гъэу­Iуауэ ЩIДАА-м къы­хэшэн зэрыхуейр.
ЗэIущIэм и кIэухым Къанокъуэ Арсен жиIащ:
- ЩIэныгъэхэмкIэ Дунейпсо Адыгэ Академием икIуа илъэс 28-м пщIэ зиIэ лъэпкъ зэгухьэныгъэ хъуауэ жыпIэ ­хъунущ, абы хэтщ щIэныгъэмкIэ, егъэджэныгъэмкIэ, щэнхабзэмкIэ щIэныгъэлIхэу 300-м нэблагъэ, щызэдолажьэ къэрал зэ­мылIэужьыгъуэ куэдым щыщ адыгэхэмрэ абхъазхэмрэ. Дэтхэнэми хэлъ­хьэныгъэ хуещI щIэныгъэ, щэнхабзэ, лъэпкъ хъугъуэ­фIыгъуэхэм.
Куэд хузэфIэкIащ академием зэрылэжьа пIалъэм къриубыдэу. Нэхъыщхьэу къыхэбгъэщ хъунущ Адыгэ щIэнгъуазэр къызэрыдигъэкIар. Мы гъэм хьэзыр ­хъуащ адыгэм и тхыдэм ­теухуа тхылъыр, Адыгэ хабзэр хамэ къэралыбзэхэмкIэ зэдзэкIынри и кIэм ноблагъэ.
ДяпэкIэ зиужь дитынухэм ящыщщ зэманым къытхуигъэув къалэнхэм епха проектхэмрэ лэжьыгъэхэмрэ къызэгъэпэщыныр, ахэр гъэ­зэщIа хъуным мылъку­кIи, акъылкIи дыхэлIы­фIы­хьыныр. Псалъэм къыдэ­кIуэу жыпIэ хъунущ, апхуэдэ проектыфI нэгъабэ зэредгъэкIуэкIар. ЩIалэгъуалэм ящыщу нэхъ акъылыфIэу20 къахэтшри, хамэ къэрал еджапIэ нэхъыфIхэм я щIэныгъэр щыхагъэхъуэну дгъэкIуащ (зэкIэ 10-ращ ежьэфар, адрейхэм я Iуэхур пандемием къызэтригъэувыIащ). КъБР-м сыщыщы­лэжьам цIыху 300-м нэблагъэ едгъэджауэ щытащ. Иджы ЩIДАА-м и нэIэ щIэ-ту илъэсым цIыху 50 хуэдиз дгъэкIуэфмэ, хъарзынэу къызолъытэ.
ПщIэ щIэтту еджакIуэ ­дгъакIуэхэм къалэн гугъу яхуэдгъэувкъым. ЕджапIэ нэхъыщхьэ нэхъыфI дыдэ­хэр къауха нэужь, ахэр дэни щылажьэ хъунущ, ауэ я бзэр, я хабзэр зыщагъэ­гъупщэ хъунукъым. Дэнэ щыпсэуми, щылажьэми, я хэкужь къагъэзэжынущ абы­хэм, я лъэпкъым къы­хуэ­сэбэпынущ. Дэ аращ зытетщIыхьыр.
Куэд мыщIэу Къэбэрдей-Балъкъэрым щыпсэу лъэпкъ псори хэтыну хуиту иджыри зы проект гъэщIэгъуэн едгъэжьащ, абы щытекIуэ хьэрычэтыщIэхэм грантхэр еттынущ, я проектхэр гъащIэм щагъэзэщIэн папщIэ. Ари ЩIДАА-м и нэ-Iэ щIэтущ зэрекIуэкIынур.
Къанокъуэ Арсен къыхигъэбелджылыкIащ, иджы­-ри зы щIэныгъэ унэтIыныгъэ къыхилъхьэмэ, зэры­фIэигъуэр. «Дэ, адыгэхэм, ди блэкIар тщIэн хуейм и закъуэкъым, атIэ ди къэкIуэнури дубзыхуфу щытыпхъэщ. Псалъэм папщIэ, илъэс 20 дэкIмэ, къэхъунум дегупсысын хуейщ. Сыт илъэс 20 дэкIмэ ди хабзэм, бзэм, щэнхабзэм, зэхэ­ты­кIэм къащыщIынур? Сыт хуэдэ демографие щыты-кIэ дызэрыхуэнур? Мис ап­хуэдэ Iуэхугъуэхэм япкъ иткIэ, иджыри зы зэпеуэ къы­зэдгъэпэщыну дыхуейщ - адыгэ дунейм и къэкIуэнум, зыу­жьыныгъэр зыхуэдэнум ­теухуауэ. Абы къыщагъэ­лъэгъуэн хуейщ дызыхэт, ды­зыIууэнкIэ хъуну гугъу­ехь­хэмрэ абыхэм я хэ­кIы­пIэмрэ. А псор къы­зэ­щIэт­къуэжу едгъэкIуэкI хъунут «Адыгэхэр - 2040 гъэм. Зыу­жьыныгъэм и хэкIыпIэхэр» щIэныгъэ конференц.
Къанокъуэр апхуэдэ гуп­сысэхэмкIэ щIэныгъэлIхэм ядэгуэша нэужь, жиIащ ака­демием зэрызиужьын Iэ­малхэри къэгупсысын зэ­рыхуейр, икIэщIыпIэкIэ ЩIДАА-м и сайтрэ социальнэ сетхэм абы и напэ­кIуэцI­хэмрэ къызэрыщы­зэ­Iухыпхъэр, «ЩIДАА-м и ­док­ладхэр» щIэныгъэ журналым и къыдэгъэкIыныр зэ­теуб­лэ­жын зэрыхуейр.
ЩIэныгъэлIхэр зэгуры­Iуащ ЩIДАА-м и илъэс зэхуэсышхуэр щэкIуэгъуэ мазэм ирагъэкIуэкIыну. Пан­демием дызэригъэувэм елъытауэ щытынущ щIэныгъэрылажьэхэр зэхуэсынуми, онлайну зэIущIэ ирагъэкIуэкIынуми.