|
Академиер ипэкIэ маплъэ
11 августа, 2020 - 06:55
ЩIэныгъэхэмкIэ Дунейпсо Адыгэ Академием и Президиумым и зи чэзу зэIущIэр видеоконференц мардэм иту иригъэкIуэкIащ абы и тхьэмадэм и къалэнхэр пIалъэкIэ зыгъэзащIэ Къанокъуэ Арсен.
Онлайн зэIущIэм хэтащ Налшык, Мейкъуапэ, Черкесск, Армавир, Сыхъум къалэхэм щыщхэу ЩIДАА-м хэт щIэныгъэрылажьэхэр.
ЗэIущIэр къызэIуихыу академикхэр зэрылэжьэну жыпхъэр яубзыхуа нэужь, Къанокъуэ Арсен жиIащ нэгъабэ шыщхьэуIум и 7-м Сочэ щекIуэкIа зэIущIэшхуэм иужь, ялэжьахэр къапщытэжу, дяпэкIэ къапэщылъ Iуэхугъуэхэр яубзыхуну зэрыфIэкъабылыр.
«Лъэпкъым ехьэлIа Iуэхугъуэ куэд къитщ ди пащхьэ, ауэ гурэ псэкIэ дызэдэлажьэмэ, абыхэм тхузэфIэмыкIын хэткъым. Иджыпсту ЩIэныгъэхэмкIэ Дунейпсо Адыгэ Академиемрэ Дунейпсо Адыгэ Хасэмрэщ лъэпкъ Iуэхум телэжьыхьыр. Дэ ди къалэн нэхъыщхьэр ди щIэныгъэ щэнхабзэм зегъэужьынырщ, нэгъуэщI лъэпкъхэм зэгурыIуэныгъэ яхудиIэнырщ, ди щIалэгъуалэр дуней псом щыпашэ еджапIэ нэхъыщхьэхэм щегъэджэнырщ, ди хабзэр, тхыдэр, бзэр хъума хъун щхьэкIэ, щIэныгъэ лэжьыгъэхэмрэ тхылъхэмрэ къыдэгъэкIынырщ», - къыхигъэщащ Къанокъуэм зэIущIэм и пэщIэдзэм.
Къэпсэлъэныгъэхэм щIадзэн и пэ, щIэныгъэлIхэр зы дакъикъэкIэ хуэщыгъуащ ЩIДАА-р къызэзыгъэпэщауэ щыта профессор цIэрыIуэ Нэхущ Iэдэм.
ЩIДАА-м и щIэныгъэ секретарь нэхъыщхьэ Щхьэгъэпсо Сэфарбий видеоконференцым хэтхэм я пащхьэ кърихьащ зытепсэлъыхьын, яубзыхун хуей Iуэхугъуэхэр. 2020 гъэм екIуэкI лэжьыгъэм щыхэплъэм, дунейм ехыжауэ, я узыншагъэм къимыхьыжу мылэжьэжхэр Президиумым хэгъэкIыжын зэрыхуейр жиIащ. ЗэхъуэкIыныгъэхэм я гугъу щищIым, абы къыхилъхьащ мэкъуэмэш щIэныгъэхэм я доктор, УФ-м щIэныгъэхэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ Блий Станислав - ЩIым ехьэлIа щIэныгъэхэмкIэ къудамэм, медицинэ щIэныгъэхэм я доктор, КъБР-м щIыхь зиIэ и дохутыр - КIыщокъуэ Рус-лан - медицинэ-биологие щIэныгъэхэмкIэ къудамэм и унафэщIу гъэувын зэрыхуейр; ЩIДАА-м и щIэны-гъэ секретарь нэхъыщхьэр вице-президенту щытын зэрыхуейр жиIащ икIи псори абы арэзы дэхъуащ.
Къанокъуэ Арсен къыхигъэщащ УФ-м и Правительствэм деж щыIэ Финанс университетым и ректор, экономикэ щIэныгъэхэм я док-тор, профессор Есчындар Мухьэдин академием хагъэхьэн хуейхэм ящыщу къызэрилъытэр, нэгъуэщI адыгэ щIалэ зыбжани зэрыщыIэр. Ахэр бжьыхьэм екIуэкIыну зэхуэсышхуэм Iэ-IэткIэ хагъэхьэну зэгурыIуащ щIэныгъэрылажьэхэр.
Вице-президент ЛIэужь Iэдэм къызэхуэсахэм я пащхьэ кърихьащ ЩIДАА-м и бюджетыр, къапщытэж пIалъэм къриубыдэу ахъшэу яIамрэ ар зытрагъэкIуэдамрэ. Сом зы мелуанрэ мин 320-рэ Iуэхугъуэ зэмылIэужьыгъуэхэм трагъэкIуэдащ, 2021 гъэм зиужь итынухэри, абы хухахыну ахъшэри зэрынэхъыбэр жиIащ. Къанокъуэм дыщIигъуащ лъэпкъым ифI зыхэлъ сыт хуэдэ Iуэхури дэIыгъыныр къызэрытемыхьэлъэр, дяпэкIэ проектыщIэ куэд и ахъшэ-кIэ игъэлэжьэну зэримура-дыр.
Абхъаз къэрал университетым и ректор Гварамие Алекэ къыщыпсалъэм Къанокъуэ Арсен фIыщIэ хуищIащ ЩIДАА-р и нэIэ зэрыщIэтым, абы и зыужьыныгъэм хузэфIэкI зэрыхилъхьэм папщIэ. Апхуэдэуи академиер къызэзыгъэпэща, илъэс 25-м щIигъукIэ абы и президенту щыта щIэныгъэлI гъуэзэджэ Нэхущ Iэдэм и цIэр фэеплъу къэнэным егугъун зэрыхуейр къыхигъэщащ.
Гварамие нэхъыщхьэу къызытеувыIахэм ящыщщ щIалэгъуалэм щIэныгъэрэ гъэсэныгъэрэ егъэгъуэтыныр, хэкупсэу гъэсэныр гулъытэ нэхъыбэ зыхуащIын хуейхэм зэращыщыр, абхъазхэмрэ адыгэхэмрэ я зэхуаку дэлъ зэкъуэшыгъэр нэхъри гъэбыдэн зэрыхуейр.
Абы и лъэныкъуэкIэ лъэкI къызэрамыгъэнэнур жиIащ Къанокъуэм.
-Иджыблагъэ Абхъазым и президент Бжание Аслъэн Москва сыщыхуэзащ икIи дэ дызэзыпх Iуэхугъуэхэмрэ ди зэпыщIэныгъэхэр нэхъри зэредгъэфIэкIуэну хэкIыпIэхэмрэ дытепсэлъыхьащ, - дыщIигъуащ Къанокъуэ Арсен. - Дэ ди зэкъуэшыныгъэр жыжьэ къыщожьэ, абы зедгъэужьу фIэкIа зэпэIэщIэ дыхъу хъунукъым. Жэгъуэгъухэр дымыгъэгуфIэу, ди зэхуаку къыдалъхьэну хуей хьэлэбэлыкъхэр IудгъэкIуэту дызэрыубыдынырщ хэкIыпIэр.
ЩIэныгъэлIхэм зэгъусэу яубзыхуащ ЩIДАА-р къэкIуэну илъэсым зэлэжьыну Iуэхугъуэхэр икIи адыгэм и тхыдэм, щэнхабзэм ехьэлIа щIэныгъэ лэжьыгъэхэмрэ тхылъхэмрэ гъэхьэзырын, къыдэгъэкIын зэрыхуейр жаIащ.
ЩIДАА-м и вице-президент ХьэфIыцIэ Мухьэмэд Iуэхугъуэ зыбжанэ къыхилъхьащ: «Нэхущ Iэдэм къыщалъхуа Зеикъуэ къуажэм дэт школхэм ящыщ зым математик цIэрыIуэм и цIэр фIэщыным иужь дихьэн хуейщ, абыкIэ зыри пэрыуэгъу хъуну си гугъэкъым. Апхуэдэуи Зеикъуэ и уэрамхэм ящыщ зым зэрихьэн хуейщ абы и цIэр.
КъищынэмыщIауэ, ЩIДАА-р къызэрыунэхурэ пщIэ зиIэ щIэныгъэлIхэм дазэрыхуэупсэр щIыхь тхылъ закъуэщ. Сэ сфIэкъабылщ а щIыхь тхылъым бгъэхэIу (медаль) и гъусэмэ. Медалым Нэхущ Iэдэм и нэкIу теплъэр къыхэIущIыкIауэ щытыныр хуэфащэу къызолъытэ.
Мухьэмэд къыхилъхьахэр даIыгъащ икIи а Iуэхухэм еужьэрэкIыну зэгурыIуахэщ.
Щхьэгъэпсо Сэфарбий жиIащ академикхэу Гварамие Алекэрэ Бакъ Хъанджэрийрэ щIэныгъэ лэжьыгъэм хуащIа хэлъхьэны-гъэм папщIэ ЩIДАА-м и дамыгъэ нэхъыщхьэр хуагъэфэщэну зэрыигъуэр. АбыкIэ псори арэзы зэдэхъуащ.
Шэрджэс лъэпкъым я Нэхъыжьхэм я Хасащхьэм и тхьэмадэ, медицинэ щIэныгъэхэм я доктор Даур Борис къыхигъэщащ академием лэжьыгъэшхуэ и пщэ къызэрыдэхуэр, куэди зэрыхузэфIэкIыр, дяпэкIэ нэхъыбэжми тегушхуэфыну зэрыщытыр. Абы жиIащ хэкурысхэм нэмыщIу, еджагъэшхуэ, щIэныгъэрылажьэ ахъырзэманхэр хамэ къэралхэми зэрисыр, ахэри нэхъ жыджэру къызэщIэгъэуIуауэ ЩIДАА-м къыхэшэн зэрыхуейр.
ЗэIущIэм и кIэухым Къанокъуэ Арсен жиIащ:
- ЩIэныгъэхэмкIэ Дунейпсо Адыгэ Академием икIуа илъэс 28-м пщIэ зиIэ лъэпкъ зэгухьэныгъэ хъуауэ жыпIэ хъунущ, абы хэтщ щIэныгъэмкIэ, егъэджэныгъэмкIэ, щэнхабзэмкIэ щIэныгъэлIхэу 300-м нэблагъэ, щызэдолажьэ къэрал зэмылIэужьыгъуэ куэдым щыщ адыгэхэмрэ абхъазхэмрэ. Дэтхэнэми хэлъхьэныгъэ хуещI щIэныгъэ, щэнхабзэ, лъэпкъ хъугъуэфIыгъуэхэм.
Куэд хузэфIэкIащ академием зэрылэжьа пIалъэм къриубыдэу. Нэхъыщхьэу къыхэбгъэщ хъунущ Адыгэ щIэнгъуазэр къызэрыдигъэкIар. Мы гъэм хьэзыр хъуащ адыгэм и тхыдэм теухуа тхылъыр, Адыгэ хабзэр хамэ къэралыбзэхэмкIэ зэдзэкIынри и кIэм ноблагъэ.
ДяпэкIэ зиужь дитынухэм ящыщщ зэманым къытхуигъэув къалэнхэм епха проектхэмрэ лэжьыгъэхэмрэ къызэгъэпэщыныр, ахэр гъэзэщIа хъуным мылъкукIи, акъылкIи дыхэлIыфIыхьыныр. Псалъэм къыдэкIуэу жыпIэ хъунущ, апхуэдэ проектыфI нэгъабэ зэредгъэкIуэкIар. ЩIалэгъуалэм ящыщу нэхъ акъылыфIэу20 къахэтшри, хамэ къэрал еджапIэ нэхъыфIхэм я щIэныгъэр щыхагъэхъуэну дгъэкIуащ (зэкIэ 10-ращ ежьэфар, адрейхэм я Iуэхур пандемием къызэтригъэувыIащ). КъБР-м сыщыщылэжьам цIыху 300-м нэблагъэ едгъэджауэ щытащ. Иджы ЩIДАА-м и нэIэ щIэ-ту илъэсым цIыху 50 хуэдиз дгъэкIуэфмэ, хъарзынэу къызолъытэ.
ПщIэ щIэтту еджакIуэ дгъакIуэхэм къалэн гугъу яхуэдгъэувкъым. ЕджапIэ нэхъыщхьэ нэхъыфI дыдэхэр къауха нэужь, ахэр дэни щылажьэ хъунущ, ауэ я бзэр, я хабзэр зыщагъэгъупщэ хъунукъым. Дэнэ щыпсэуми, щылажьэми, я хэкужь къагъэзэжынущ абыхэм, я лъэпкъым къыхуэсэбэпынущ. Дэ аращ зытетщIыхьыр.
Куэд мыщIэу Къэбэрдей-Балъкъэрым щыпсэу лъэпкъ псори хэтыну хуиту иджыри зы проект гъэщIэгъуэн едгъэжьащ, абы щытекIуэ хьэрычэтыщIэхэм грантхэр еттынущ, я проектхэр гъащIэм щагъэзэщIэн папщIэ. Ари ЩIДАА-м и нэ-Iэ щIэтущ зэрекIуэкIынур.
Къанокъуэ Арсен къыхигъэбелджылыкIащ, иджы-ри зы щIэныгъэ унэтIыныгъэ къыхилъхьэмэ, зэрыфIэигъуэр. «Дэ, адыгэхэм, ди блэкIар тщIэн хуейм и закъуэкъым, атIэ ди къэкIуэнури дубзыхуфу щытыпхъэщ. Псалъэм папщIэ, илъэс 20 дэкIмэ, къэхъунум дегупсысын хуейщ. Сыт илъэс 20 дэкIмэ ди хабзэм, бзэм, щэнхабзэм, зэхэтыкIэм къащыщIынур? Сыт хуэдэ демографие щыты-кIэ дызэрыхуэнур? Мис апхуэдэ Iуэхугъуэхэм япкъ иткIэ, иджыри зы зэпеуэ къызэдгъэпэщыну дыхуейщ - адыгэ дунейм и къэкIуэнум, зыужьыныгъэр зыхуэдэнум теухуауэ. Абы къыщагъэлъэгъуэн хуейщ дызыхэт, дызыIууэнкIэ хъуну гугъуехьхэмрэ абыхэм я хэкIыпIэмрэ. А псор къызэщIэткъуэжу едгъэкIуэкI хъунут «Адыгэхэр - 2040 гъэм. Зыужьыныгъэм и хэкIыпIэхэр» щIэныгъэ конференц.
Къанокъуэр апхуэдэ гупсысэхэмкIэ щIэныгъэлIхэм ядэгуэша нэужь, жиIащ академием зэрызиужьын Iэмалхэри къэгупсысын зэрыхуейр, икIэщIыпIэкIэ ЩIДАА-м и сайтрэ социальнэ сетхэм абы и напэкIуэцIхэмрэ къызэрыщызэIухыпхъэр, «ЩIДАА-м и докладхэр» щIэныгъэ журналым и къыдэгъэкIыныр зэтеублэжын зэрыхуейр.
ЩIэныгъэлIхэр зэгурыIуащ ЩIДАА-м и илъэс зэхуэсышхуэр щэкIуэгъуэ мазэм ирагъэкIуэкIыну. Пандемием дызэригъэувэм елъытауэ щытынущ щIэныгъэрылажьэхэр зэхуэсынуми, онлайну зэIущIэ ирагъэкIуэкIынуми.
|
17.04.2024 - 16:08 Мэлыжьыхьым и 5 - 9-хэм Анапэ къалэм щекIуэкIащ Урысей МВД-м IэпщэрыбанэмкIэ и чемпионат. Абы япэ увыпIэр къыщихьащ КъБР-м щыIэ МВД-м и гупым. |
|
17.04.2024 - 16:05 «Тхыдэ мыхьэнэ зиIэ щIыпIэхэр дывгъэхъумэ» къыхуеджэныгъэм щIэту а махуэр гъэ къэс гъэлъэпIэным теухуа унафэр 1982 гъэм ЮНЕСКО зэгухьэныгъэм Фэеплъхэмрэ щIыпIэ хьэлэмэтхэмрэ хъумэнымкIэ и дунейпсо |
|
17.04.2024 - 09:01 Къэбэрдей-Балъкъэр, Къэрэшей-Шэрджэс, Адыгэ, Ингуш, Осетие Ищхъэрэ - Алание республикэхэм я цIыхубэ артист, «Адыгейм и ЩIыхь» медалыр зыхуагъэфэща уэрэджыIакIуэ цIэрыIуэ Нэхущ Чэрим иджыблагъэ къра |
|
17.04.2024 - 09:01 Котляровхэ Мариерэ Викторрэ я тхылъ тедзапIэм къыщыдэкIащ дунейм щыцIэрыIуэ бзылъхугъэ Хьэгъундокъуэ Елмэсхъан теухуа «Черкешенка» тхылъыр. |
|
17.04.2024 - 09:00 Астрономхэм къызэрахутауэ, ди Дыгъэм хуэдгъэдэну нэхъ тпэгъунэгъуу уахэм зыщызыгъазэр вагъуищу зэхэт Альфа Центаврэ гуэрэным хыхьэ Проксимэ Центаврэщ. |
|