1935 гъэр къыщIыхахар сыт?

«Спартак-Налшык» профессионал футбол клубым и дамыгъэм тетхащ ар 1935 гъэм къызэрагъэпэщауэ. Премьер-лигэм щыхыхьа 2006 гъэ лъандэрэ апхуэдэу къокIуэкI икIи справочник куэдым ар ихуащ, щхьэусыгъуэ хуэхъуар мыгурыIуэгъуэми. Илъэс щэщIрэ тхурэ хъуауэ Налшык и «Спартак»-м сытетхыхь, абы и тхыдэмрэ нобэмрэ фIыуэ сыщыгъуазэ пэтми, зыми дэуэгъу сыхуэхъуну сыхуейкъым, ауэ тегъэщIапIэ ящIа илъэсым зы лъабжьэ гуэри иIэу къысхуэгъуэткъым.
Дапщэщ Къэбэрдей-Балъкъэрым футболыр къыщыунэхуар? Абы и лъагъуэр хэт ди щIыпIэм щыпхызышар? А упщIэхэм я жэуапхэр щыдгъуэтыжынур а лъэхъэнэм къыдэкIыу щыта газетхэм я напэкIуэцIхэрщ. АтIэ, дривгъаплъэт илъэсищэ и пэ нэблагъэкIэ къыдэкIыу хуежьа «Красная Кабарда», «Къэрэхьэлъкъ» газетхэм зэманым гъуабжэ ищIа я тхыгъэхэм.
Налшыкдэс куэдым ящIэжу къыщIэкIынукъым блэкIа лIэщIыгъуэм и 20 гъэхэм ди щIалэгъуалэм фIыуэ ялъагъу я зэхуэсыпIэу щытар иджыпсту ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей къэрал драмэ театрым и унэр здэщыт щIыпIэр зэрыарар. Абы щыгъуэм абдежым губгъуэ нэщIт икIи аращ ди республикэм щIагъуэу щацIыхуу щымыта футболым япэ лъэбакъуэхэр щичар. IэрыщIу къахухьа щIыпIэм къыщхьэщыт Iуащхьэ цIыкIум тесу цIыхухэр топджэгум кIэлъыплъырт. Псалъэм къыдэкIуэу къыхэдгъэщынщи, щыгум щыщ Iыхьэ нобэр къыздэсым абдежым ущрохьэлIэ. Япэу футболыр къытхэзыхьахэу тхыдэм къыхэщыжыр Маревич зэкъуэшхэу Алексейрэ Борисрэ, Гунских Николайрэ Викторрэ, Ульянов Михаил, Спиридонов Михаил сымэщ. Абыхэм ядэджэгуну е я Iэзагъым кIэлъыплъыну пщыхьэщхьэ лэжьэгъуэ нэужьым къызэхуэсырт къалэдэс ныбжьыщIэхэмрэ щIалэгъуалэмрэ.
1924 гъэм Къэбэрдей-Балъкъэрым къыщыунэхуащ япэ футбол клуб. Ар къэрал кIуэцI органхэм хэтхэм я гупт икIи «Динамо» цIэр фIащащ. Мыгувэу къызэрагъэпэщащ нэгъуэщI командэхэри, куэду къэунэхуа спорт зэгухьэныгъэхэм я цIэр зэрахьэу. Къапщтэмэ, топджэгу гуп лъэрызехьэхэр яIэ хъуащ Налшык щыIэ Лениным и цIэр зезыхьэ еджапIэ къалэ цIыкIумрэ КъалэкIыхьым (Прохладнэм) и гъущI гъуэгу станцымрэ. ИрагъэкIуэкI хъуащ зэпеуэхэр, зэхьэзэхуэхэр, спартакиадэхэр. Ар щIалэгъуалэм я IутIыжыгъуэт.
ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей къэрал драмэ театрым и унэр иджыпсту здэщыт щIыпIэм щыIа IэрыщIу къахухьа топджэгу губгъуэр зэIузэпэщ ящIа иужькIэ, футбол командэхэм я зэфIэкIми хэпщIыкIыу хэхъуащ, абыхэм еплъыну къакIуэ цIыхухэм я бжыгъэри бэгъуащ. И чэзур къэсащ ди щIалэхэм я Iэзагъыр здынэсыр республикэм и адрыщIкIи къыщагъэлъэгъуэну. Апхуэдэу, 1932 гъэм Налшык и «Динамо»-р хэтащ Кавказ Ищхъэрэм и спартакиадэм. Краснодар къалэм щекIуэкIа зэхьэзэхуэм ди футболистхэм япэ увыпIэр къыщахьащ. А ехъулIэныгъэ иныр хуабжьу сэбэп хуэхъуащ Къэбэрдей-Балъкъэрым топджэгум зыщиужьыным.
1935 гъэм Промкооперацэм къытехъукIыжри ди къэралым «Спартак» спорт обществэр къыщыунэхуащ. Армырамэ, гурыIуэгъуэкъым тегъэщIапIэ ящIар Налшык и «Спартак» футбол командэм и къежьапIэу. Ауэ ар лъабжьэншэщ. Сыту жыпIэмэ, зыщIыпIи къыщыхэщыжыркъым ди къалащхьэм «Спартак» командэ абы щыгъуэм къызэрагъэпэщауэ. Япэ дыдэу абы дыщрихьэлIэр 1936 гъэм накъыгъэм (майм) и 6-м щыIа зэIущIэм теухуа тхыгъэращ: илъэсым и футбол зэхьэзэхуэр къыщызэIуахым зэхуэзат Налшык и «Спартак»-мрэ «Динамо»-мрэ. ТекIуэныгъэр 5:2-уэ иужьхэм яхьащ.
КъыкIэлъыкIуэ илъэсым ди «Спартак»-р хэтащ а обществэм и союзпсо зэхьэзэхуэм. Адрей гъэм текIуэныгъэр къыщихьащ КъБАССР-м и чемпионатым икIи ехъулIэныгъэ иIэу зыкъыщигъэлъэгъуащ «Спартак» ДСО-м ди къалащхьэм къыщызэригъэпэща зэпеуэм.
Республикэм и спорт зэщIэхъееныгъэм и Iуэхугъуэшхуэ хъуащ 1938 гъэм Налшык щекIуэкIа Совет Союзым и ищхъэрэ къалэхэм я футбол командэхэм я щIыналъэ (зональнэ) Iыхьэр. Къэбэрдей-Балъкъэрым и цIэкIэ абы хэтащ а лъэхъэнэм республикэм щынэхъ лъэщ «Спартак»-р.
Республикэхэмрэ областхэмрэ я зэхьэзэхуэхэм щытекIуахэр финал ныкъуэ гупиплIу ягуэшат. Налшык къэкIуат Тбилиси, Баку, Ставрополь, Грознэ, Орджоникидзе (иджы Владикавказ) я «Спартак» командэхэр. Зэхьэзэхуэм и судья нэхъыщхьэт илъэс и пэкIэ «Спартак» (Мэзкуу, СССР) - «Баскония» (Испание) зэIущIэм щылэжьа арбитр цIэрыIуэ Космачёвыр.
Къэбэрдей-Балъкъэрым и къалащхьэм щыIа зэпеуэм и япэ зэIущIэм щызэпэщIэуващ Грознэрэ Бакурэ къикIахэр. Ахэр зэрытемыгъэкIуауэ, 1:1-уэ, зэбгъэдэкIыжащ. АдэкIэ чэзур хэгъэрейхэм къалъысащ. Налшык и «Спартак»-р дэджэгунут Ставрополь къикIахэм.
IэпэдэIупIэ имыIэу цIыхухэр зэрыз стадионым исхэм, мыувыIэжу, я командэр зэралъэкIкIэ трагъэгушхуэрт. Абы хуэфэщэну къыщIэкIащ ди футболистхэри - къапэщIэтахэр бжыгъэшхуэ дыдэкIэ, 13:1-уэ, хагъэщIащ икIи зэпеуэм занщIэу бжьыпэр щаубыдащ.
А лъэхъэнэм Налшык и «Спартак»-р хуабжьу гуп зэкъуэтт икIи топджэгу Iэзэхэр зыхэтт. КъыкIэлъыкIуэ зэIущIэми ар 7:1-уэ щытекIуащ. ХэгъэщIа хъуащ я гъунэгъу осетинхэр.
АдэкIи къэгъэувыIэгъуейт налшыкдэсхэр. ЗэкIэлъхьэужьу ахэр текIуащ Бакурэ Тбилисирэ къикIахэм, зэрызэкIэлъыкIуэу 2:0, 1:0-у.
КIэух зэIущIэм зэхигъэкIын хуейт Налшык щыIэ гупым я зэпеуэм текIуэныгъэр щызыIэрызыгъэхьэнур. Дыдейхэм къищынэмыщIауэ абы пэгъунэгъут Грознэм и «Спартак»-ри.
ЗэпэщIэтыныгъэр хуабжьу гуащIэт. АрщхьэкIэ, стадионым изу къекIуэлIа цIыхухэр я щIэгъэкъуэну, ди щIалэхэр абы 2:1-уэ щытекIуащ, Крючковым дигъэкIа топитIым я фIыгъэкIэ, икIи гупым бжьыпэр щаубыдри, кIэух Iыхьэм хэтыну хуитыныгъэр зыIэрагъэхьащ.
«Спартак» союзпсо обществэм и футбол зэхьэзэхуэм и кIэух Iыхьэр щекIуэкIащ Украинэм и Чернигов къалэм. Хэгъэрейхэм я гъусэу къэралым щынэхъ лъэщыр зэхагъэкIынут Налшыкрэ Винницэрэ икIахэм.
Зэпеуэм и япэ зэIущIэм ди щIалэхэм 6:0-у хагъэщIащ Винницэ и «Спартак»-р. АрщхьэкIэ къыкIэлъыкIуэм хэгъэрейхэр къащефIэкIащ. Налшыкдэсхэм я хьэрхуэрэгъуахэр щызэдэджэгуам Винницэ къалэм икIахэр текIуащ. Арати, командищми очко тIурытI яIэу зэпеуэр иухащ. Зэхьэзэхуэм щынэхъ лъэщыр зэхагъэкIын папщIэ аргуэру зы зэIущIэ ирагъэкIуэкIыжын хуей хъуащ. Абы щызэпэщIагъэуващ топ дагъэкIахэмрэ къыхудагъэкIахэмкIэ зи Iуэхухэр нэхъыфI Налшыкрэ Черниговрэ я «Спартак»-хэр.
Хуабжьу гугъу зэрегъэхьащ а махуэм зэпэщIэтахэр. ИкIэм-икIэжым хэгъэрейхэм текIуэныгъэр зыIэрагъэхьащ, зы топ закъуэ налшыкдэсхэм къыхудагъэкIри.
 «Спартак» союзпсо обществэм и футбол зэхьэзэхуэм и кIэух Iыхьэу Украинэм и Чернигов къалэм 1938 гъэм щекIуэкIам ди щIыхьыр щызыIэтахэм я цIэр куэдым яфIэхьэлэмэтыну къыщIэкIынущ. Мис ахэр: тренер икIи гупым и капитан Жуковский Михаил, гъуащхьэтет Катков Владимир, ­гъуащхьэхъумэхэу Губенкэ Яков, Акимушин Николай, Жуков Виктор, гъуащхьэхъумэныкъуэхэу Смехов Михаил, Дятенков Николай, гъуащхьауэхэу Бузюк Александр, Забезайлэ Константин, Крутов Михаил, Раков Николай, Мусукаев Алий, Крючков Михаил, Соттаев Адилджэрий.
Хэку зауэшхуэм и лъэхъэнэм топ джэгуныр ди республикэм, адрей щIыпIэхэми хуэдэу пIалъэкIэ щызэтеувыIащ. Я псэ емыблэжу футболистхэр бийм пэщIэтащ икIи ар зэхакъута иужькIэ фIыуэ ялъагъу IэщIагъэм пэрыувэжащ.
Зауэр щиуха илъэсым Къэбэрдейм (балъкъэрхэр я лъахэм1944 гъэм ирашат) футболымкIэ и чемпионат ирагъэкIуэкIащ. Ар мамырыгъэр зэрызэфIэувэжам и нэщэнэ дахэт. Абы ирихьэлIэу топджэгу командэхэр, Налшык къищынэмыщIауэ, къыщызэрагъэпэщат Прохладнэм («Локомотив»), Тырныауз («Цветмет»), Бахъсэн ГЭС-м («Энергия»), республикэм и адрей къалэ, къуажэ куэдым.
А илъэсым щыIа Кавказ Ищхъэрэм щыпсэу лъэпкъхэм я спартакиадэм ехъулIэныгъэкIэ хэтащ Къэбэрдейм икIахэр. Абы и футболистхэм етIуанэ увыпIэр зэхьэзэхуэм щаубыдащ. Газетхэм къытехуа тхыгъэхэм къыхощыж ди щIалэхэм я Iэзагъ лъагэмрэ хьэл-щэн дахэмрэ.
Союзпсо зэхьэзэхуэм ди республикэм и командэр япэу щыхэтар 1946 гъэращ. Иджыпсту щыIэ етIуанэ дивизионым хуэдэм и гуп пщыкIутхум языхэзым зыкъыщигъэлъэгъуащ Налшык и «Динамо»-м. Кавказ Ищхъэрэ гупым абы хьэрхуэрэгъу къыщыхуэхъуащ Краснодар, Ставрополь, Грознэ, Мэхъэчкъалэ, Дзауджикау (иджы Владикаказ) я «Динамо», Дон Iус Ростов и «ОДО», Таганрог и «Торпедо» командэхэр. Дэтхэнэми зым адрейм джэгугъуэ тIурытI (я унэмрэ хамэ щIыпIэмрэ) драгъэкIуэкIа иужькIэ ди щIалэхэм зыхэта гупым етхуанэ увыпIэр щаубыдащ. Абы щыгъуэм Налшык и «Динамо»-м и щIыхьыр яхъумащ Барабановым, Катковым, Ульяновым (капитант), Завитаевым, Лобжанидзе, Моргачёвым, Смеховым, Муравьёвым, Седановым, Доганиновым, Крутовым, Криволаповым, Филатовым, Чихрадзе, Кудиновым.
1948 гъэм щыщIэдзауэ Къэбэрдейм и топджэгухэр сыт щыгъуи хэтащ Урысей Федерацэм щекIуэкI зэхьэзэхуэхэмрэ Кубокым ехьэлIа зэпеуэхэмрэ. Япэ илъэсиплIым апхуэдэ щIыхьыр лъагъэсащ Налшык и «Динамо»-м, 1952-1956 гъэхэм - «Спартак»-м, 1957, 1958 гъэхэм - республикэм и къалащхьэм и «Цветметприбор»-м и «Труд» командэм.
Къэбэрдей-Балъкъэрым футболым зыужьыныгъэшхуэ щигъуэтащ 1959 гъэм щыщIэдзауэ. А илъэсым щегъэжьауэ Налшык и «Спартак»-р къэралпсо утыку итщ икIи гуп нэхъыщIэ дыдэм (класс «Б»-м) япэ лъэбакъуэхэр щичри премьер-лигэм нэсыхукIэ дивизион псоми ехъулIэныгъэкIэ щыджэгуащ. Илъэс 61-рэ и пэкIэ абы хагъыхьэу хуежьащ топ джэгуным фIэкIа нэгъуэщI къалэни лэжьапIи зимыIэ щIалэхэр. Пэжщ, ахэр заводхэм, фабрикэхэм, колхозхэм, совхозхэм, нэгъуэщI IуэхущIапIэхэм щылажьэ хуэдэу ятхырт, улахуэ къратыфын папщIэ, ауэ абыхэм зэрепха щыIэтэкъым. Дэ дызэреплъымкIэ, аращ, 1959 гъэращ, Налшык и «Спартак»-р къыщызэрагъэпэщауэ къэлъытэн хуейри, атIэ лъабжьэ гуэри зимыIэ 1935 гъэракъым.
И тхыдэм къриубыдэу Къэбэрдей-Балъкъэрым и командэ нэхъыщхьэм и цIэр зыбжанэрэ ихъуэжащ. «Спартак»-у иригъажьэри, 1969 гъэм «Автомобилист» хъуащ. 1973 гъэм и цIэр игъуэтыжащ, арщхьэкIэ, илъэсищ дэкIри, «Эльбрус» фIащащ. 1977-2007 гъэхэм аргуэру «Спартак»-щ. Нобэ дызэреджэ «Спартак-Налшыкыр» 2007 гъэм мэлыжьыхьым (апрелым) и 7 лъандэрэ зэрехьэ.

Жыласэ Заурбэч.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

28.03.2024 - 09:03

АДЫГЭХЭМ Я КЪЕЖЬАПIЭР

   ЩIыгум и ныбжьым ебгъапщэмэ, псэ зыIут дунейм еплъытмэ, цIыхум къикIуа гъуэгуанэр кIэщI дыдэщ, тхыдэм и щапхъэхэмкIэ ар мащIэщ.

28.03.2024 - 09:03

КАСПИЙСК ЩЫЗОХЬЭЗОХУЭ

Кавказ Ищхъэрэм и щIыналъэхэм алыдж-урым бэнэкIэмкIэ я спортсмен нэхъ лъэщхэр, илъэс 24-рэ зи ныбжьхэр, иджыблагъэ щызэхуэсащ Дагъыстэным и Каспийск къалэм.

27.03.2024 - 13:58

БИЙМ ЗЫ ГУПУ ПЭЩIИГЪЭУВАТ

Тхыдэдж-щIэныгъэлI Сокъур Валерэ «Кърым зауэр къэзыхьа ХьэтIохъущокъуэ и къуэ Кургъуокъуэ - пщыхэм я Iумахуэт» зыфIища и тхыгъэм къызэрыхэщу, зи ныбжьыр илъэс 27-рэ фIэкIа мыхъуа Къаплъэн-Джэрий, I

27.03.2024 - 12:25

ДУНЕЙПСО ЗЭХЬЭЗЭХУЭР Я ПЛЪАПIЭУ

Мэзкуу областым и Рузэ къалэм иджыблагъэ щекIуэкIащ Олимп джэгухэм хыхьэ тхэквондо лIэужьыгъуэмкIэ (ВТФ) Урысейм пашэныгъэр къыщыхьыным хуэунэтIауэ ныбжьыщIэхэм, хъыджэбзхэмрэ щIалэхэмрэ я зэхьэзэх

27.03.2024 - 09:03

СИ ЖЭНЭТ

(ГъащIэ теплъэгъуэ)