Россейни Урунуу эм социал къоруулау министерствосу жарашдыргъан жууукъ кезиуледе бегирек изленирик усталыкъланы тизмесине графика дизайнер, химия тинтиулени тамамлагъан лаборант, автомеханик, фрезеровщик-универсал, программист, сетевой администратор, шапа-кондитер, сантехник окъуна тюшгендиле. Анда битеу да 50 усталыкъ барды. Биз алагъа къайда эм къалай юйретгенлерин тинтгенбиз.
Биринчиден, графика дизайнерге къарайыкъ. Анга окъутуу программаланы асламысында не колледжледе неда вузлада къошакъ халда бардырадыла. Экономиканы бийик школунда (ВШЭ) билим бериу программаланы департаментини башчысыны орунбасары Екатерина Ляховецкая айтханнга кёре, анга юйренирге сюйгенлени асламысы жаш тёлюдю (30 жылларына дери). Окъуу алада ыйыкъгъа юч кере ингир сайын барады. Ары келгенни къолунда бийик неда энчи билим алгъан диплому болса - курс 36 ыйыкъны ичинде бардырылады. Ансыз а кёбюрек окъургъа керек боллукъду.
Дизайнерге окъугъанлагъа иш тапхан къыйын тюйюлдю. Быллай специалистлеге рынокда сурам игиди. Алай иш хакъ аллындан окъуна бийик боллукъду деп, киши да ышандырмайды. Къалай-алай болса да, тири къармашханла уа иги ахча этедиле. Сёз ючюн, компанияны атын сурат халда жарашдыргъаннга жарым миллион сом окъуна тёлерге боллукъдула.
-Бу усталыкъ иш кёллю адамлагъады. Мында жаланда билим алыу бла чекленип къалыргъа амал жокъду, адамны энчи сезими болургъа тийишлиди, - дейди Ляховецкая.
Вузлада дизайн факультетлени бошагъанла да юйренирге боллукъдула анга. Тийишли программала Москвада Басманы къырал университетинде, С.Г. Строганов атлы академияда, РГГУ-де, МАМИ-де, МПГУ-де эм Н.Э. Бауман атлы университетде бардырыладыла. Алай техника вузлада аслам эс промышленный дизайннге бурулады.
Перспективалы усталыкъладан бири – химия тинтиулени тамамлагъан лаборантды. Анга политехника, нефтехимия колледжледе юйретедиле. Ара шахарны колледжлеринден биринде айтханларына кёре, шёндю анда лаборантха 25 адам окъуйду. Быллай специалистлеге сурам уллу болгъаны себепли предприятияла кеслерини ишчилерин анга окъутур ючюн ахча окъуна тёлейдиле. Юч айны ичинде бардырылгъан курсну багъасы онжети минг сомду.
Министерство жарашдыргъан тизмеге аддитив технологияла жаны бла специалистле да киргендиле. Мында сёз тюрлю-тюрлю материалладан 3D-принтерде ишни къурай билгенлени юсюнден барады. Воронежде регион билим бериу араны башчысы Ирина Лобанова алагъа «шоколаддан башлап, темирге дери не тюрлю зат бла да ишлей билгенле», дейди. Ол айтханнга кёре, бу учрежденияда аллай технологиялагъа юйретген курс бардырылып башланнганды.
Специалистлени оюмларына кёре, бу усталыкъгъа юйретиуню багъасы учуз болур амал жокъду. Аны тергегенде, жаланда билим бериуню угъай, материалланы, техниканы хайырланыуну да къошадыла. Жарсыугъа, вузлада быллай технологиялагъа окъутмайдыла. Нек дегенде, аны бла байламлы тийишли методика материалла неда китапла жокъдула, усталыкъны стандарты да тохташдырылмагъанды. Ол себепден анга юйренирге сюйгенлеге вузлада бла колледжледе жаланда 3D модельлени жарашдырыу курсла (багъалары 15 минг сомдан башланады) бардырыладыла. Арт кезиуледе бир-бир школлада да, тийишли дерсле къурап, эс буруп тебирегендиле анга.
Бирле ийнанырыкъ окъуна болмазла, алай сантехникге юйретиу жаны бла да болум артыкъ иги тюйюлдю. Алгъын жыллада анга училищеледе окъутхандыла. Шёндю уа ала жокъдула. Колледжледе бла техникумлада уа бу усталыкъгъа эс бурмайдыла. Мында жаланда Москвада Архитектура, дизайн эм реинжиниринг колледжни белгилерчады. Анда сантехникге бла агъач устагъа юйретген курсха тогъузунчу классны бошагъанланы аладыла. Краснодар крайда Пашков атлы эл мюлк колледжде да сантехниклени экинчи усталыкъны юйретиу программаны чеклеринде хазырлагъанларын билдиргендиле.
Алай рынокда сурам бар эсе, аны жалчытыргъа сюйгенле да табыладыла. Тюрлю-тюрлю аралада бардырылгъан курсланы багъасы эки-юч минг сомдан
башланады. Алай колледжледе сантехникге юч жыл чакълы юйрете эселе, быллай курслада аны болжалы бир-бирде жаланда бир ыйыкъ окъуна болады.
Бу тизмеге тюшген усталыкълагъа юйретиу иш бардырылып башланырча энчи орта билим бериуде мадар этерге кереклисин чертедиле министерствода. Алай къыралда, сёз ючюн, къытай эм ингилиз тилни билген къонакъбайлыкъ этиу специалистлени хазырлагъан колледжле жокъдула. Урунуу рынокда уа аллайла бютюнда изленедиле. Иш бергенле адамны бийик билими болургъа, ол тыш къыралланы тиллерин билирге кереклисин да энчи белгилейдиле.
