Зэхьэзэхуэм кIуа бзылъхугъэр бгым щадзырт

ЦIыхубзхэр Олимпиадэхэм хагъэхьэртэкъым, Уеблэмэ еплъын къудейуэ ахэр Джэгухэм гъунэгъуу ирагъэкIуалIэртэкъым. Деметрэ Iэзэм и закъуэт а хабзэр зэмыхьэлIар. Абы щыгъуэми бзылъхугъэхэр Олимп чемпион хъуфынут, я шыгу узэдахэр зэхьэзэхуэм щытекIуэмэ. Къапщтэмэ, апхуэдэ пщIэ лъысащ Спартэм и пащтыхь Агесилай и шыпхъу Кинискэ.
Зэхьэзэхуэр щекIуэкI стадионым щыIэу бзылъхугъэ къыщахутамэ, хабзэм ипкъ иткIэ, ар бгым щадзын хуейт. Ар къыщызэпаудар зэ за­къуэщ. Зи адэр, дэлъхур, щхьэгъусэр Олимп чемпион фызым и къуэри къарууфIэу, шэрыуэу, псынщIэу къижыхьу езым игъэсащ. Ар зэрытекIуэр илъагъуну апхуэдизкIэ щIэхъуэпсырти, стадионым кIуауэ къаубыдмэ къыпэплъэр ищIэ пэтми, цIыхухъу щыгъын щитIагъэри гъэсакIуэ хуэдэу кIуащ.
Тренерхэр щхьэхуэу зэхэтт, я гъэсэнхэм зыкъызэрагъэлъагъуэм кIэлъыплъу. ЦIыхухъу щыгъынкIэ хуэпауэ абыхэм яхэт цIыхубзыр тепыIэншэу и къуэм ирипIейтейрт. ИкIи… ар чемпион зэрыхъуар ягъэIу. ХэIущIыIу хъумэ къыпэщылъ шынагъуэр щыгъупщэри, и къуэм хуэжэу абы губгъуэмкIэ зричащ. Здэжэм абы и щыгъыныр щыхури, псоми къалъэгъуащ стадионым цIыхубз къызэрихьар.
Судьяхэми, зэхьэзэхуэм кърихьэлIахэми ящIэнур ямыщIэжу Iэнкун хъуащ. Хабзэм ипкъ иткIэ, Олимп Джэгухэр щекIуэкI стадионым ихьа цIыхубзыр бгым щадзын хуейщ. АрщхьэкIэ абы и адэр, дэлъхур, щхьэгъусэр, иджы и къуэр Олимп чемпионщ! Апхуэдэ цIыхубзым гущIэгъу хуэфащэу къалъытащ. Ауэ абы иужькIэ унафэ ящIащ - Олимпиадэм хэт спортсменхэм къищынэмыщIауэ дяпэкIэ тренерхэри я анэ къызэрилъхуам хуэдэу, пцIанэу щытын хуейщ, афIэкIа гъэпцIагъэ щымыIэн папщIэ.
ЦIыхубзхэм езыхэм я Джэгухэр яIэжт, Герэ тхьэм и щIыхькIэ. Ахэр цIыхухъухэм я зэхьэзэхуэм зы мазэкIэ нэхъ пасэу е нэхъ кIасэу ирагъэкIуэкIырт. Бзылъхугъэхэр нэхъыбэу къызэдэжэнкIэ зэпеуэрт

Олимп стадионымрэ шыгъэжапIэмрэ
Джэгухэм зэрызаужьым елъытауэ, Олимп стадионми зрагъэубгъурт. Пасэрей Алыджым абы и закъуэщ тIысыпIэ щызиIар. Ди эрэм и пэкIэ V лIэщIыгъуэм ар къагъэщIэрэщIэжа иужькIэ цIыху мин 40 ихуэу щытащ. Стадионым зэхьэзэхуэхэр щекIуэкI и губгъуэм и кIыхьагът метр 212-рэ и бгъуагът метр 32-рэ. ихъуреягъым къекIуэкI зэдэжапIэм зэу спортсмен тIощIым зыщрачыфынут.
ШыгъэжапIэр нэхъ иныжт. Абы метр 700-м щIигъу и кIыхьагът, метр 300-м нэблагъэ и бгъуагът.
Спортсменхэм зыщагъэсэну Гимнасий (аращ «гимнастикэ» псалъэр къызытекIар) яIэт. Ар спорт хуэIухуэщIэт, стадионым и инагъ хуэдиз хъууэ, пкъоушхуэхэмкIэ къэухъуреихьауэ. Абы къыбгъурытт Палестрэр - бэнакIуэхэр, IэштIымкIэ зауэхэр, нэгъуэщI щхьэзакъуэ зэпеуэхэм хэтхэм зыщагъасэ зэпэплIимэ ухуэныгъэр.
Ди лIэщIыгъуэм и пэкIэ IV лIэщIыгъуэм архитек­­тор Леонид иухуащ «Леонидойн». Ар иджырей олимп къуажэр къызытехъукIыжаращ икIи зэхьэзэхуэм къэкIуахэр абы щыпсэурт.

Диным и зэранкIэ
Олимп Джэгухэм динымкIэ мыхьэнэшхуэ дыдэ яIэти, тхьэхэм ехьэлIа ухуэныгъэ куэд ящIат. Абыхэм ягъэдахэрт Пасэрей Алыджым къищынэмыщIауэ дуней псор.
394 гъэм император Феодосий Олимп Джэгухэр  егъэкIуэкIыныр къызэтригъэувыIащ. Ар зи пашэ чыристанхэм къалъытащ абыкIэ мажусий диныр ягъэлъапIэу. Абы ирихьэлIэу Олимпиадэ 293-рэ екIуэкIат.
Чыристаныгъэм и телъхьэхэм тепщэныгъэр яубыда иужькIэ тхьэхэм ехьэлIа ухуэныгъэхэри, олимп зэхьэзэхуэхэр щекIуэкIахэу стадионри шыгъэжапIэри, нэгъуэщI щIыпIэхэри зэрахузэфIэкIкIэ зэхакъутащ. Къэнэжар щIыхъейхэмрэ псыдзэхэмрэ яхьыжащ.
Иджырей Олимп Джэгухэр къыщыдахыжар иужькIэщ, илъэс 1502-рэ дэкIауэ. Ар зи жэрдэмыр франджы барон Пьер де Кубертенщ.

Гугъусыгъуу ежьэжат
I Олимп Джэгухэр 1896 гъэм мэлыжьыхьым и 6 - 15-хэм Алыджым и къалащхьэ Афинхэм щекIуэкIащ. Абы хэтащ къэрал 13-м (Австралие, Австрие, Болгарие, Великобритание, Венгрие, Германие, Алыдж, Дание, США, Франджы, Чили, Швейцарие, Швецие) я спортсмену 311-рэ.
Тхыдэм къызэрыщыхэщымкIэ, гъэмахуэ олимпиадэм и япэ чемпион хъуар атлетикэ псынщIэмкIэ США-м и спортсмен Конноли Джонщ. МарафонымкIэ пашэныгъэр къэзыхьа алыдж спорстмен, пощтзехьэу лажьэ Спиридон Луис хэIэтыкIауэ ягъэлъэпIащ икIи лъэпкъым и «лIыхъужьу» къалъытащ. ЩIалэм шоколаду центнери 10, жэми 10, мэлу 30 саугъэт хуащIащ. КъищынэмыщIауэ, унафэ къащтащ дунейм ехыжыхукIэ абы пщIэншэу щыгъын хуадыну, и жьакIэр хуаупсыну.
II Олимпиадэр 1900 гъэм ныкъыгъэм и 20 - жэпуэгъуэм и 28-хэм Париж щекIуэкIащ. Абы хэтащ къэрал 21-м (япэу хыхьащ Индиер) я спортмену 1300-рэ. Олимпиадэр трагъэхуат Дунейпсо гъэлъэгъуэныгъэми, мазэ зыбжанэкIэ зэпыша хъуащ.
ЗэраIуэтэжымкIэ, Париж щыIа зэхьэзэхуэхэр мыхьэнэншэу екIуэкIащ. Абы «ЖармыкIэ джэгухэр» фIащауэ щытащ. Уеблэмэ, спортсменхэм я нэхъыбэм ящIэртэкъым, ахэр Олимп Джэгухэм зэрыхэтыр.
Зэхьэзэхуэм япэу къыхыхьащ цIыхубзхэр (теннисымрэ гольфымкIэ). Бзылъхугъэу Олимпиадэм и япэ чемпион хъуар Купер Шейлэщ (теннисымкIэ). Мыдрейуэ, нэгъуэщI спорт лIэужьыгъуэхэм хэта цIыхубзхэр цIыхухъухэм ягъусэу зыкъагъэлъэгъуащ, дэчых гуэри къыхуащIакъым.
III Олимпиадэр щекIуэкIар США-м и Сент-Луис къалэрщ 1904 гъэм бадзэуэгъуэм и 1 - щэкIуэгъуэм и 23-хэм. Абы хэтащ къэрал 12-м я спортсмену 600. Европэм уикIыу Америкэм укIуэныр зэрылъапIэм къыхэкIыу США-м кIуэфар цIыху 39-щ.
IV Олимпиадэр 1908 гъэм гъатхэпэм и 27 - жэпуэгъуэм и 31-хэм Лондон къалэ щекIуэкIащ. Зэхьэзэхуэм хэтащ къэрал 22-м я спортсмен мини 2-м щIигъу. Олимпиадэм япэу къыхыхьащ Урысейр, Тыркур, Новэ Зеландиер. ЗэрыжаIэу, Лондон щыяпэу спорт мыхьэнэ зиIэ Iуэхугъуэ зыбжанэ къыщыхъуащ: япэу Олимпиадэм хагъэхьащ щIымахуэ спорт лIэужьыгъуэ - фигурнэу лъэрыжэкIэ къэжыхьыныр. АбыкIэ япэу Урысейм олимп дыщэ медаль къыхуихьащ Панин-Коломенкин Николай. 1908 гъэм бадзэуэгъуэм и 19-м США-м и Пенсильванием и епископ Талбот Этельберт Щихь Павел и цIэр зезыхьэ члисэм щIэту япэу жиIащ, иужькIэ ар псалъэ шэрыуэ хъуа «Олимпиадэм нэхъыщхьэр утекIуэныркъым, атIэ ухэтынырщ». Языныкъуэхэм а псалъэхэр Кубертен ирапх, ауэ ар япэу жызыIар Талбот Этельбертщ.
V Олимпиадэр 1912 гъэм накъыгъэм и 5 - ба­дзэуэгъуэм и 22-хэм Швецием и къалащхьэ Стокгольм щекIуэкIащ. Абы хэтащ къэрал 28-м я спортсмен мини 3-м нэблагъэ. Олимпиадэм япэу хыхьащ Япониер, Португалиер, Египетыр. Кубертен и жэрдэмкIэ Стокгольм щрагъэкIуэкIащ архитектурэмкIэ, сурэт щIынымкIэ, литературэмкIэ, макъамэмкIэ, скульптурэмкIэ зэхьэзэхуэхэр. Абы и къалэн нэхъыщхьэу щытар спортымрэ гъуазджэмрэ зэпхынырт.
 Стокгольм щыIа Олимпиадэм иужьу щатащ дыщэм къыхэщIыкIа медалхэр. ИужькIэ, япэ увыпIэ къэзыхьахэм иратын щIадзащ дыщэпс зытегъэлъэда дыжьын медалхэр. Тхыдэм иджыри зы гъэщIэгъуэн къыхэнащ. Олимп Джэгухэм хэта Урысейм футболымкIэ и командэм Германиер 0:16-у къытекIуауэ щытащ. Апхуэдэ бжыгъэшхуэкIэ иужькIэ зыми ди топджэгухэр къыхагъэщIакъым.
VI Олимпиадэр 1916 гъэм Берлин къалэ щекIуэкIын хуеящ, ауэ Япэ дунейпсо зауэм щхьэкIэ зэхэтакъым.
VII Олимпиадэр 1920 гъэм Бельгием и Антверпен къалэ щекIуэкIащ. Абы кърихьэлIауэ щытащ къэрал 29-м къикIа спортсмен 2600-рэ. Олимпиадэм япэу хыхьащ Аргентинэр, Бразилиер, Чехословакиер, Югославиер. МОК-м и унафэкIэ Олимп Джэгухэм хагъэкIащ зауэр къезыхьэжьа Германиемрэ абы и IупэфIэгъуу щыта къэралхэмрэ. Совет къэралыгъуэщIэм и спортсменхэри зэхьэзэхуэм ирагъэблэгъакъым.
Олимп Джэгухэм я ныпыр япэу Бельгием щаIэтащ, Олимпиадэм хэта псоми тхьэрыIуэ ирагъэтащ.
VIII Олимпиадэр 1924 гъэм накъыгъэм и 4 - ба­дзэуэгъуэм и 27-хэм Франджым и къалэ Париж щекIуэкIащ. Абы хэтащ къэрал 44-м я спортсмен мини 3-м щIигъу. Япэу Олимпиадэм къыхыхьащ Мексикэр, Польшэр, Румыниер, Уругвайр, Филипинхэр. Олимпиадэм аргуэру ирагъэкIуэлIакъым Германиер. Зэхьэзэхуэхэр спорт лIэужьыгъуэ 19-кIэ ирагъэкIуэкIащ.
IX Олимпиадэр 1928 гъэм накъыгъэм и 17 - шыщхьэIум и 12-хэм Нидерладхэм я Амстердам къалэм щекIуэкIащ. Абы зэхуишэсауэ щытащ къэрал 46-м я спортсмен мини 3-м щIигъу. Япэу Олимпиадэм хыхьащ Мальтэр, Панамэр, Родезиер. Илъэс 16 дигъэхуа нэужь, спорт зэхуэсышхуэм Германиер къыхашэжащ. Мамырыгъэм и дамыгъэу япэ дыдэу Олимп Джэгухэм тхьэрыкъуэ хужьхэр уэгум щаутIыпщащ. Атлетикэ псынщIэмкIэ (спорт лIэужьыгъуитхукIэ) цIыхубзхэр зэхьэзэхуащ.
X Олимпиадэр 1932 гъэм бадзэуэгъуэм и 30-м - шыщхьэуIум и 14-хэм США-м и Лос-Анджелес къалэм щекIуэкIащ. Абы хэтащ къэрал 37-м я спортмен 1400-м щIигъу. Япэу олимпиадэм хыхьащ Китаймрэ Колумбиемрэ, спортсменхэм щхьэкIэ Олимп жылагъуэ яухуащ, зэхьэзэхуэм щытекIуахэр лъагапIэ трагъэувэу щIадзащ. США-м и президент Гувер Герберт олимпиадэр зэрекIуэкIым кIэлъыплъакъым икIи тхыдэм къыхэнащ Олимп Джэгухэр щекIуэкI къэралым и лIыщхьэу Олимпиадэм щымыIауэ.
XI Олимпиадэр 1936 гъэм шыщхьэуIум и 1-16-хэм Германием и Берлин къалэ щекIуэкIащ. Абы я зэфIэкI щагъэлъэгъуащ къэрал 49-м я спортсмен мини 4-м щIигъум. Япэу къыхыхьащ Афганистаныр, Бермуд хытIыгухэр, Боливиер, Коста-Рикэр, Лихтенштейныр, Перур. Олимп Джэгухэм я мафIэр япэу дыгъэ бзийхэмкIэ пагъэнащ.
XII Олимпиадэр 1940 гъэм щекIуэкIын хуеящ Финляндием и къалащхьэ Хельсинки, ауэ ЕтIуанэ дунейпсо зауэм щхьэкIэ зэхэтакъым.
XIII Олимпиадэр 1944 гъэм Лондон щекIуэкIын хуеящ, ауэ ари ЕтIуанэ дунейпсо зауэм и зэранкIэ щыIакъым.

Жыласэ Заурбэч.

Поделиться:

ЧИТАТЬ ТАКЖЕ:

29.03.2024 - 08:57

ХЬЭЩIЭХЭМ ДЫКЪЫХАГЪАЩIЭ

Урысей Ипщэмрэ Кавказ Ищхъэрэмрэ регби 7-мкIэ пашэныгъэр къыщыхьыным теухуа зэхьэзэхуэ иджыблагъэ Налшык къалэм щекIуэкIащ.

29.03.2024 - 08:56

ГУАПЭУ ЯГУ КЪАГЪЭКIЫЖ

КъБР-м щIыхь зиIэ и журналист, Урысей Федерацэм, Къэбэрдей-Балъкъэрым щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ я лэжьакIуэ, жылагъуэ лэжьакIуэ, «Советская молодёжь» газетым и редактор нэхъыщхьэу щыта Къардэн Мухьэм

29.03.2024 - 08:56

ХАДЭХЭКI ФIЭIУГЪЭХЭМКIЭ ДЫПАШЭЩ

Пхъэщхьэмыщхьэмрэ хадэхэкIымрэ къыхащIыкI консерву Кавказ Ищхъэрэм къыщыщIагъэкIым и процент 90-р Къэбэрдей-Балъкъэрым къылъос.

28.03.2024 - 09:03

АДЫГЭХЭМ Я КЪЕЖЬАПIЭР

   ЩIыгум и ныбжьым ебгъапщэмэ, псэ зыIут дунейм еплъытмэ, цIыхум къикIуа гъуэгуанэр кIэщI дыдэщ, тхыдэм и щапхъэхэмкIэ ар мащIэщ.

28.03.2024 - 09:03

КАСПИЙСК ЩЫЗОХЬЭЗОХУЭ

Кавказ Ищхъэрэм и щIыналъэхэм алыдж-урым бэнэкIэмкIэ я спортсмен нэхъ лъэщхэр, илъэс 24-рэ зи ныбжьхэр, иджыблагъэ щызэхуэсащ Дагъыстэным и Каспийск къалэм.