Тюнене Россейни Президенти Владимир Путин Москвада Федерал Жыйылыуну аллында кезиулю Посланиясы бла сёлешгенди. Анда ол къыралда бусагъатдагъы болумгъа багъа бергенди эмда келир жылгъа бек магъаналы борчланы белгилегенди.
Президент бу жол Послание жылны башында биринчи кере туура этилгенин чертип айтханды, аны сылтауун да былай ангылатханды: «Къыралны аллында бюгюнлюкде сюелген уллу социал, экономика эмда технология борчланы арт болжалгъа салыргъа арталлыда жарарыкъ тюйюлдю».
Эм башхасалыннган борч Кесини сёзюн Владимир Путин демографиядан да бошдан башламагъанды. Аны Россейде сабийле аз туууп башлагъаны тынгысыз этгенин айтханды. 2000 жылланы ортасында этилген мадарланы хайырындан халкъны саны ёсюп башлагъан эди, алай шёндю къыралда демография болум биягъы осалгъа кетгенди, деп белгилегенди ол.
Президент ол халны тюзетир ючюн не мадарла этерге кереклисин да айтханды. Бек алгъа ана капиталны 2020 жылны 31 декабрине дери созууну тюзге санагъанды. Быйыл январьдан башлап аны биринчи сабий туугъанда да бериуню тийишли кёргенди. «Аллай атламны этмей жарарыкъ тюйюлдю»,-дегенди.
Ол быйылдан башлап аналыкъ капиталны ёлчеми 466 минг 617 сом болгъанын эсге салып, аны экинчи сабий туугъанда 150 минг сомгъа кёбейтирге кереклисин айтханды."Алай бла, эки сабийи болгъан юйюрге аналыкъ ахчаны ёлчеми 616 минг 617 сом боллукъду, анга жыл сайын да къошула барлыкъды", -дегенди къыралны башчысы.
Ол сабийге юч жыл толгъанлай, тёлеуле тохтатылып къалгъанларына да эс бургъанды. «Ахча болушлукъсуз къалгъан юйюрлени бир-бирлери олсагъат къыйын болумгъа тюшедиле. Анга тёзюп къалыргъа жарарыкъ тюйюлдю. 3-7-жыллыкълагъа ай сайын ахча тёлеуню онгларына къарауну, быйыл январьдан тёленип башларча этиуню дурус кёреме»,- дегенди.
Президент яслиле бла жалчытыу иш осал баргъанын чертгенди. 2021 жылгъа дери 255 аллай жер къураргъа деп регионлагъа федерал бюджетден ахча бёлюннгенди, алай а 2018-2019 жыллада 90 жерни орунуна жаланда 78-си къуралгъанды,дегенди. Федерацияны субъектлерини башчыларына айланып,ол: «Алай ишлерге жарарыкъ тюйюлдю. Бу халны тюзетиригизни тилейме»,-деп къошханды.
Мектепледе – иссиаш-азыкъ, вузлада – къошакъ жерле Владимир Путин мектепледе халгъа да эс бургъанды, россейли властьлагъа быйыл биринчи сентябрьден башланнган класслада окъугъанланы исси аш-азыкъ бла хакъсыз жалчытыуну къураргъа буюргъанды. «Мында иш жаланда ахчада тюйюлдю. Мектепледе ашханаланы бла буфетлени тийишлисича жарашдырыргъа, аш-азыкъ бла жалчытыргъа керекди…»,-дегенди.
Устазланы юслеринден айта, ол класс башчыла ючюн энчи къайгъыргъанды. «Ала окъуучулагъа башхаладан жууукъдула. Ишлери уллу жууаплылыкъны, энчи сынауну да излейди. Быйыл биринчи сентябрьден класс башчыланы хакъларына, бек аздан, 5 минг сом къошууну тюзге санайма»,-дегенди.
Ол бийик окъуу юйледе бюджет жерлени санын жыл сайын кёбейте барыргъа кереклисин да чертип айтханды. «Аланы бек алгъа регион вузлагъа, бюгюнлюкде врачла, устазла, инженерле жетмеген жерлеге берирге тийишлиди»,-дегенди.
Аны оюмуна кёре, вузлагъа киргенлени санын ёсдюрюу бла бирге, аланы айнытыуну да къолгъа къаты алыргъа, ол ишге уа бизнесни бла иш бериучюлени да къошаргъа керекди. Путин сабийле, жаш адамла да тынгылы билим алырча, окъугъан жерлеринде бир затдан къыйналмазча этиуню да магъаналыгъа санагъанды. «Сабийле алагъа къайгъырыулукъ болгъанын, аланы сюйгенлерин сезиуню магъанасы бек уллуду. Алай болса, Россей керти окъуна деменгили къырал боллукъду»,-дегенди.
Саулукъ сакълауда иги жанына тюрлениуле Быйыл саулукъ сакълауда иш хакъ тёлеуню жангы амалы сингдириллигин да билдиргенди къырал башчы. Влачланы бла фельдшерлени жашау журтла бла жалчытыуну да къолгъа алмай боллукъ тюйюлдю, дегенди ол. Аны оюмуна кёре, саулукъ сакълауну биринчи болушлукъ берген бёлюмюне энчи эс бурургъа тийишлиди, мында адамланы тарыкъдырыргъа кёп жартылыкъла бардыла.
Аны бла бирге Президент Россейде жашау ёмюр 73 жылгъа жетгенин, сабийлени араларында къагъанакълай ёлгенлени саны да бир заманда да болмагъанча азайгъанын эсгертгенди. «Ол а къыралда социал, экономика жаны бла да иги жанына тюрлениулени, асламланы спортха табыныуларыны, саулукълу жашау этиуню ниетлери кенг жайыла баргъанларыны хайырындан болгъанды. Алай а саулукъ сакълау бёлюмню къыйыны да уллу болгъанын белгилемей жарамаз», - дегенди ол.
Къырал башчы адамла бек керекли дармансыз къалгъан кезиуле бир заманда да къайтмазгъа керек болгъанларын къаты айтханды. «Быйыл саусузгъа хакъсыз неда учуз багъалары бла берилген дарманланы алгъанланы бир тизмеси жарашдырылыргъа керекди, ол жаны бла къатыш-къутушлукъ энди болмазча»,-деп, ол алыкъа эркин этилмеген дарманланы бир-бирлерин Россейге келтирирге деп аллай оноу этилгенин да билдиргенди.
- Правительстводан къысха заманны ичинде бу ишни тап къурарын, адамла, артыкъда саусуз сабийлени ата-аналары, амалсызгъа къалмазча этерин тилейме, - дегенди Президент.
Тарых кертини къаты къорууларгъа Россейни Президенти, быйыл Уллу Ата журт урушда Хорламны 75-жыллыгъы кенг халда белгилениригин эсге салып, аны юсюнден керти шартланы къорууларгъа кереклисин чертгенди. «Ётюрюк, терс затла, аман аурууча, битеу дуниягъа жайылсала, сабийлерибизге не айтырыкъбыз? Тарыхны башха тюрлю кёргюзтюрге кюрешгенлеге биз керти шартла бла жууапларгъа керекбиз… Россейге 9 Май бек багъалы эмда бек сыйлы байрамды.
Биз Хорламны келтирген тёлю бла ёхтемленебиз, алагъа хурмет этебиз, ала этген жигитликни бир заманда да унутурукъ тюйюлбюз», - деп, Путин Россейде урушну юсюнден архив документлени, кино эмда сурат материалланы уллу комплекси къураллыгъыны юсюнден билдиргенди.
Жангы Конституцияны кереклиси жокъду Президент жангы Конституция жарашдырырча сылтау кёрмегенин, шёндюгюсю берген онгла да толусунлай хайырланылмагъанларын айырып айтханды. Алай къыралны Баш законуна тюрлениуле кийириуню излегенлеге да кесини оюмун билдирмей къоймагъанды. «Россейни праволу социал къыралныча андан ары айнытыугъа керекли эмда магъаналы болгъан конституция тюзетиулени халкъны сюзюуюне бериуню тюзге санайма»,-дегенди ол.
- Конституциябызда бир адам Россей Федерацияны Президентини къуллугъунда бир бири ызындан эки болжалны турургъа керек тюйюлдю деген жорукъну юсюнден кёп сёлешиннгенин билеме. Аны артыкъ уллу магъанасы барды деп да билмейме, болсада аны тюзге санайма,-деп къошханды Путин.
Ол президентге кандидатлагъа излемлени къатыландырыргъа кереклисин да чертип айтханды. Россейни Президентини къуллугъуна кёргюзтюлгенледен а бютюн къаты сураргъа керекди, дегенди. «Мында быллай излемлени закон бла бегитиуню дурус кёреме: аллай адам Россейде бек аздан 25 жыл жашаргъа, тыш къыраллы гражданствосу, башха къыралда болжаллы халда жашаргъа эркинлиги да болмазгъа керекди», - деп чертгенди.
