Урысей Федерацэм, КъБР-м, КъШР-м, АР-м, Дагъыстэным я цIыхубэ артист Тут Заур 1976 гъэ лъандэрэ Москва къалэм ­щолажьэ. Гнесинхэ я цIэр зезыхьэ музыкэ академиер къиухащ. Союзпсо, Урысейпсо зэпеуэхэм я лауреатщ. Совет Союзым хэта республикэхэм я мызакъуэу, Бельгием, Германием, Израилым, Индием, Иорданием, Италием, Польшэм, Словакием, Словением, США-м, Тыркум къыщацIыху.
1989 гъэм къыщегъэжьауэ 1992 гъэ пщIондэ Театр гъуазджэмкIэ урысей академием (ГИТИС) щригъэджащ.
Тут Заур игъэзащIэ оперэ ариехэр, лирикэ уэрэдхэр, романс­хэр урысей радиохэм я фондхэм щахъумэ. Абыхэм ящыщу нэхъ цIэрыIуэщ Тухманов Давид и «Гъатхэ уахътыншэр». 
СССР-м и цIыхубэ артист Силантьев Юрий и эстрадэ-симфоние оркестрым щIыгъуу адыгэ щIалэм зыбжанэрэ концерт итащ.
2005 - 2008 гъэхэм Заур КъБР-м щэнхабзэмрэ цIыхубэ хъыбарегъащIэ коммуникацэхэмкIэ и министру лэжьащ, концерт Iуэхури зэи зэпигъэуакъым.
2008 - 2010 гъэхэм Тутыр Къэбэрдей-Балъкъэрым УФ-м и Президентым деж Москва зэпымыууэ щиIэ IуэхущIапIэм и унафэщIым и къуэдзэщ.
2009 - 2016 гъэхэм ар Москва ЩэнхабзэмкIэ и институтым эстрадэ-джаз уэрэд гъэIукIэмкIэ и кафедрэм и унафэщIщ.
Ноби Тут Заур жыджэру хэтщ творческэ лэжьыгъэм.

ШЕРЕМЕТЬЕВЭ къытекIа кхъухь­лъатэм ис цIыху 233-р Симферополь щетIысэхыну гугъэрт. Куэдрэт-тIэ ар, бжьыхьэпэ уэгур бзыгъэрэ ­кхъухьлъатэзехуэр Iэзэмэ?! АрщхьэкIэ «бетэмал» защIэу зэIущащ ди напIэзыпIэхэр… ТафэщIрэ пэт, ­гъуэгум и кIыхьагъ и бгъуагъыжщ, ущIэмыупщIэххэт кукъу убыдыпIэ зимыIэ уэгу нэщIым!
… НетIэ зэIузэпэщу зызыIэта кхъухь­лъатэм и гъэсыныпхъэр иримыунэщIыкIыжынкIэ Iэмал щымыIэу дерт къылъыкъуэкIати, ­гузэвэгъуэм зэщIиIулIа къуалэу, и щхьэ зэрихьэурэ уафэм бгъунлъэу икIэрэхъу­хьырт. Фэндырэхэм бжьэпэтехуэу ярызт къэлындыну хъуэпса гъэсыныпхъэ ткIуаткIуэр. Иджыпсту зыкъригъэлъэхъшэхрэ щIы гъуркIым зытрихъуэнми е шассир къызыщIих хуэдэу ищIу зыщIилъэфыжыну яужь ихьэнми кърикIуэнур зы кIэухт… Телъыджэ гуэр, ари Уэм къеха телъыджащэхэм я Iыхьлыгъэу, къапэщIэджэрэзэн хуейт щыджэлэну къуаджэм щIакIуэ зыхущамыубгъуа цIыху 233-м! Экипажым къыщынэмыщIа, апхуэдиз уэгурынэр щIым къыхуэпабгъэрт.
Москва и Iэгъуэблагъэм цIыхуфI гуэрым и Iэужь хъуэпсэгъуэу щыуфафэрт зи Iухыжыгъуэм пэплъэ къэбэрдей нартыхур. Мо гъавэпкъ Iув лъагэм и бзий жэр цIанлъэхэр хуэлъэрыжэ джафэ яхуищIу дамэ абрагъуэхэр зыгъэIурыщIа кхъухьлъатэзехуэм иужькIэ хуагъэфэщащ «Урысейм и ЛIыхъужь» цIэ лъапIэр. ЦIыху 233-м я псэ пIалъэр кIуэдыжыпIэ лэгъупым къыпихат абы… Иджы дыдэщ къыщыхъуар. Шыпсэкъым.
Хэт и бынт-тIэ а къэбэрдей нартыху вагъалъэм Москва пэмыжыжьэу (ди зэманым!) гъунэ щизылъэну зигу ­къихьар? Хэт и къуэт?
Дыгъэм и бынщ… Зи къуэращи, ар зи жылэм дэтхэнэ жыли иригушхуэнтэкIэ!
Бауман и цIэр зэрихьэу къалащхьэм дэт еджапIэ нэхъыщхьэм щIэныгъэ щызригъэгъуэта нэужьщ Тут Идар Москва мэкъумэш холдинг лъэрызехьэ къыщыщызэригъэпэщар. Мы зым ифI апхуэдизым якIын хуейуэ щIиухами щхьэусыгъуэ лъагэ иIэу къыщIэкIынт. Хэт ищIэрэ, ар ­зилъ къыхэкIа лIым нагъыщэ IэпапIэу къыщхьэщыт Iулыдж лъэщыр мыбдежи щыгумэщIа?! Тут Заурщ Идар зи къуэр. Урысейм ипэ-ипэу щызекIуэ «цIыхубэ артист» цIэ лъапIэри лъэныкъуэ йозри, зигурэ зи щхьэрэ зэтелъ адыгэлIыр, зи цIэ ­къудеймкIэ бжьыфIэу лъэпкъ напщIэ зыхьыр, ­жьгъыру дахащэу гупсысэ ­хъарищэм къыхокIуатэ

КУШМЭЗЫКЪУЕЙ жылэжьым (иджы Бахъсэн къалэщ) иджы­пстуи щымащIэкъым блэкIа лIэщIыгъуэм ятIэ-пхъэ-мывэкIэ щызэщIа­дза псэуа­лъэхэр. Къэхъугъэм и ку­гъуэ узыншэр къыздыщебл апхуэдэ жьэгухэм языхэзым 1951 гъэуэ цIыхухъу цIыкIу къыщалъхуат. «Заур» зыфIаща а сабийм и адэр пасэу дунейм ехыжащ. ЩIалэми и шыпхъу Татьяни ­унагъуэ яхуэхъуар я анэш нанэ Къэралхъан­рэ я анэ дэлъху Мухьэрбэчрэщ. ­«Къуэ закъуэрэ нэ закъуэрэ» жызыIа пасэрейм и лIэужь дыдэт а адыгэ жьэгури, унэм и пкъоуэ зыщыгугъ щIалэр зэрыуэрэдыпсэм мыхьэнэшхуэ иратыгъакъым. Я пщIыхьи къыхэхуэнтэкъым уэрэд хъыринэ ещIэу зэгуэр абы жьэгур ибгынэну (унэрысхэр зыпIынур хэтыт?)!
Бахъсэн псыхъуэр таурыхъ куэщI зыхуэхъуа адрей щIалэ цIыкIухэми яхуэдэу, Заур и гъэмахуэхэр кIуасэрт топджэгум къыщыдэхуэм мэракIуа­шхэмкIэ еущэкIыжу. Къуршыпс емы­лыджым и Iумыл псыпыхухэри щIыIэтэкъыми, акъужь бзаджи щызеуэртэкъым а лъахэ дыгъэпсым. Лэгъупыкъу Iэгубжьэщ-тIэ Заур сабиинэкIэ иджы зыкIэлъыджэж а дуней пасэр. Хъыбару щыIэм я нэхъ нэхур а Iэбжьыбым тIэтIэжу исщ. ГукъэкIыжу щыIэм я нэхъ кIантIэр а лэгъупы­къум зэщыджэу хошэрэшэж. Кушмэзы­къуей и жыг хадэхэр, хьэблэ уэрамхэм я чын къэгъэфапIэхэр, Iэджэ щIауэ мыпсэуж анэшхуэм и мыIэрысэ кIэдахъуэр - дэтхэнэр дауэрэ иусыжынт, уэрэд Iубыгъуэр зылI и псэфылъэу имыгъэфIатэмэ? Сытуи жыжьащэ-тIэ иджы а «псори иджыри щыпсэу» дуней кIэухыншэр…
… БжэщхьэIу дэкIуеипIэм гуэувауэ зи вакъэ лъэпсыр зыкъузыж щIалэжь цIыкIум кIэлъыплъурэ Къэралхъан мамыру и щхьэ хужеIэж:
- Ярэби, хэту пIэрэ нобэрей IуэхукIэ унажэ къытхуихьэнур?..
Унагъуэр зэсагъэжьщ анэшхуэм гурыщхъуэ щIищI а теплъэгъуэр. ШэджагъуэнэужьыфIу къекIуэлIэжынущ пхъурылъхур, е и накIэр фIыуэ хущIахуауэ, е и Iэгъуапэр «хьэм пичауэ». Заур-зэуэрейм хьэблэ сабий дунейр жумарт ищIыну хэтщ. Зым и Iэ­жьэгъущ, адрейм лей зэрихьэмэ - жьэдоуэ, ещанэм къыдэщIыху, езыми и Iыхьэ къытохуэж. Апхуэдэххэщи, мо зэпщэфыIэ-зэщхьэфауэм къыхэмыкI лIы цIыкIум «къыкIэлъызекIуэ» и мащIэкъым.
А зэманым пэщIэдзэ классхэр республикэм зэрыщрагъаджэр адыгэбзэт. Арагъэнщ еIунщIурэ яудыныщIэжми, зэи щIэмыутхъуэжын къэбэрдеибзэ шэрыуэр щIалэм быдзышэлъ IэмпIэу щIызыщIифар.
Зыхалъхуа лъэхъэнэм и бынщ дэтхэнэ цIыхури. Зэкъуэту псэуа совет къэралышхуэм и щIэблэм тхыдэ жьантIэ зэIузэпэщ щIагъуэтар зы­къомкIэ я фIыгъэщ а зэманым щыIа радио-теле-Iэмалхэмрэ абыхэм жыла­гъуэр зыщIаущиикIыу щытамрэ. Тутхэ я унагъуэми, чэтэн натIэIубзэ ­хъужауэ, «щыпсэурт» радио цIыкIукIэ зэджэ а хьэлэмэтыр. КъигъэщIакъым псы жапIэрэ псэ хъуа­псэрэ IузыщIэфа. Заур и натIэм къритхар «дапщэщми-зыщIыпIэ-зэгуэр» псынащхьэ напIэу къыщызэпхиудынут. Иджыпстуи уэрэдыпсэт ар - мыуэрэдыжьмэ, дзапэежьу даущу. ИтIани, сыту фIы­гъуэ яет, а чэтэн нэщыпхъуэ цIыкIур ­Заур къыщы­хъуа унэм пасэу зэрыщы­Iуар! Аддэхэм къыщыпэплъэ и лIэщIы­гъуэм Заур-лIы балигъым псэкупсэкIэ здыхихьэнущ Шаляпин Фёдор, Утёсов Леонид, Отс Георг, Трошин Владимир, Кобзон Иосиф сымэ я джэрпэджэж ерыщыр. ЗэплъэкIыж зэпыту псэуну къигъэщIа цIыхупсэр Iэджэрэ ­ехъуэпсэкIыжынущ а гурыщIэ жыжьэм и псынащхьэхэмкIэ… Иджыпстуращи, псэм уз брууэ уэрэд макъамэр къыщыщIиIуэнтIыкI мыхъумэ, мо урысыбзэр гъэнщIыгъуэу къызыгурымыIуэ сабийм и гурыфIхэр таурыхъ бжэ лъэмбым фIэкIыркъым. Нэхъеижращи, унагъуэм исхэм (кIуэ, Таня цIыкIу къыщынэмыщIа) ящыщу зыми къыхуигъэпщIэгъуалэр­къым езы щIалэм и псэр зыхуэныкъуэр. Ар икIи гурыIуэгъуэщ: псори зыщы­гугъ закъуэм уэрэд къришу дэувэжкIэ унэр унэн?! Уеблэмэ, адыгэ уна­гъуэм апхуэдэ лIы «IэщIагъэр» и Iумпэм гурымыхьщ!
Пэжращи, псэуныгъэм и пщIэнтIэпс шыгъу ехьэлIауэ Тутхэ я къуэм пасэ дыдэу шыгъу хьэлыви IухуатэкIэ! Ебланэ классым къыкIэлъыкIуа гъэмахуэм щегъэжьауэ курыт еджапIэр къиухыху зы гъэ дэкIакъым щIалэ цIынэр Iэпщэ къарукIэ щымылэжьа. А илъэсхэм Бахъсэн унагъуэщхьэрыкIыу щыухуэрт «дядя Ваня Марченкэ» цIэ зэрыIыгъымкIэ жылэм зэдацIыху лIы IэпщIэлъапщIэр. Гъэмахуэ къэс Заур Iэпыдзлъэпыдзу здищтэурэ, Марченкэ и лъабжьэм щегъэжьауэ унэ иухуэрти, унащхьэр тригъэзэгъэжырт. Зи къупщхьэку зэрымыубыда мо щIалэ IэпцIупцIыр кIыфI зэхэту тэджурэ гъэмахуэ махуэр зи кIыхьагъым зэм мывэу, зэм псыуэ, зэми щIэпщэ-зэхэпщэу хьэлъэ зэри­лъафэрт. ГъащIэм и хабзэхэм языхэзу къыщIэкIынщ: зи гуащIэкIэ псэууэ ежьам а гуащIэрщ дунейм ирикIуэху и гугъапIэр. Заур хуэдэхэм зэи къа­кIэрыпщIэнутэкъым пщIэнтIэпс шы­гъурэ псэ гурыгъукIэ зэщIэмышха ­хъер. И Кушмэзыкъуей бжэщхьэIур Ту­тым и лъагъуэм IэдакъэжьауэкIэ ­къриплъэжатэмэ, «гуащIэ лъэщрэ напэ хужьым и лIыкIуэ» цIэр арэзыуэ къыхуигъэфэщэнт… Ауэ щыхъукIи, УФ-м, КъБР-м, КъШР-м, Адыгейм, ­Да­гъыстэным я «цIыхубэ артист» цIэ­хэм хьэлъафIэу а зы цIэр япигъэшачэу!
Адыгэхэм къадокIуэкI «ЛIо, мывэ зэпыпхыу къэблэжьа?» псэлъафэр. НтIэ, ди тхыгъэр зытеухуа лIым мывэ щызэпихаи къыхуихуащи, имыIэ- хузэхуэмыгъакIуэхэр къыщешынэуэжахэри Iэджэрэщ. ЗэхэгъэкIыпIэу, къару щэху гуэрым къыхуигъэфэщар зэрыхуэIэтынум и гъэунэхупIэу къыщIэкIынт а гугъуехь пасэр.
ИщхьэкIэ зи гугъу щытщIа ебланэ классымкIэ дгъэзэжынщи, а гъэ еджэгъуэм Заур урысыбзэм хуэнэхъжьакIуэ хъуат: а бзэмкIэ зэджэхэр нэхъыбэт иджы. Лъэужьыншэтэкъым дядя Ваня и урысыбзэ-уэршэр дерсхэри. Заур радиокIэ зыщIэдэIу уэрэдхэм ящIэлъ мыхьэнэр иджы гу бзыгъэкIэ зэригъэзахуэрт. Хиль Эдуард и уэрэд гъэIукIэм хуэнэхъуеиншэурэ, зи вагъуэр эстрадэ уэгум дахащэу къихьа Магомаев Муслим и макъ телъыджэм хьэщыкъыу зыдигъэшыжырт щIалэ цIыкIум.

…КУРЫТ еджапIэр къэзыухахэм IэщIагъэ къыщыхахыну гъэмахуэр къэсырт. Заур хуабжьу игъэгузавэрт анэм и Iыхьшыхьым. Сытым нэхъри нэхъыфIу къилъытэр дохутыр IэщIагъэрт. Къэзылъхуам и уз Iыхьэ зымащIэкIэ нэхъ мыхъуми щхьэщихынтэкъэ! Модрейуэ и пщIыхьи къыхигъэхуэну яфIэемыкIу а уэрэд жыIэныр Iыхьлыхэм япиубыдкIэ мыхьэнэ иIэххэтэкъым… ИтIани, упщIэ щIэщхъурэ? КIуэнщ къалэм щэху дыдэуи, щIэупщIэнщ къызыфIимыгъэIуэхуу…
Пщэдджыжьыпэ гуэрым, унэм исхэм «быхъ» яжримыIэу, Заур тре­дзэри Налшык макIуэ. ЩIалэм ­къигъуэтыну зи ужь ит музыкэ еджапIэр здэщыIэр ищIэртэкъым. ЗыхимыщIыкIыххэр Налшык и дыхьэпIэ-дэкIыпIэхэрт! Абрагъуэнэу къыIуплъа къалэ мыцIыхур щIалэ цIыкIум и зэхэзещхъуэнти, зы лъэмыж лъагэ гуэрым умэзыхыпауэ тетурэ, гъунэгъуу щыт унэшхуэр (щIакхъуэгъажьэ комбинатт ар…) зэпиплъыхьырт.
МыупщIэрэ мыусэу пщIантIэм къызэрыдэкIар къыпкърыхьэпарэ, лъэ­мыжым и лъагапIэм мо ­хамэгу-хамащхьэр нэхъри щIигъэщтэжауэ, ­гъуащэ-щхьэрыуэми, зы зэман зэ Къэбэрдей уэрамым техьащ. АдэкIэ дэзыгъэзей унэхэр нэхъ иныжт! Дядя Ванярэ езымрэ я Бахъсэн ухуэныгъэхэм я нэхъ домбейри мыбдеж щилъагъухэм елъытауэ цIыкIужьейт. Апхуэдэххэу зиплъыхьурэ еджапIэр къигъуэтщ, «Уэ сыт ухуейт?» - жиIэу щIыхьэпIэм къыщыпежьа лIым «Уэрэд жысIэну сыкъэкIуат…» пидзыжри, гушхуэIуауэ ар къызэрыжьэдэлъэтам ириукIытэжауэ зыкъиплъыхьащ. КIэ­лындорым пIащIэу ирикIуэ лIышхуэр блэкIрэ пэт зэхиха а псалъэмакъ кIапэм къыдызэтоувыIэри:
- Уэрэд жыпIэнуи? НыщIыхьэт-тIэ моуэ…
ЛIы ткIиифэшхуэм зэрыпэщIэхуам и гугъэ къуэлэн тIэкIухэр деупIэхыжауэ Заур еджапIэ пэшым щIохьэ. «Емынэм сыкърихужьат. Сытуи бзаджэ гуэр хуэдэ мыбы и набжьэхэр…» 
- ЖыIэ, щIалэ! СынодаIуэ…
АдэкIэ зиIэжьэжыну ­екIуртэкъым мыдрейми, «Ах ты душечка» урыс уэрэдыр къыхидзащ. Абы къы­кIэ­лъыкIуащ «Iэдииху» адыгэ уэрэ­ды­жьыр. АдэкIэ зыкъиукъуэдиящ цIыху цIыкIум зэпэжьыуэу зэIэпах Магомаевым и уэрэдхэм языхэзыр…
Заур езыми ищIэртэкъым зыщы­мысхьыжу и уэрэдхэм щIигъэдэIур а еджапIэ дыдэм зэриунафэщIыр. (Хьэсанэ Мусэт а лIы ткIиифэр, нэхъ иужьыIуэкIэ егъэджакIуэ Iэзэу, гъэса­кIуэ хьэлэмэту къыхущIэкIар).
- Ди еджапIэм укъыщIэтIысхьэ ­хъунущ, тIасэ, - погуфIыкI Хьэсанэр, - Укъыдощтэ…
Тутыр зэуэ къызэфIозэрыхь: зыдищIэжыртэкъэ-тIэ аккордеон нэхъыщхьэ зэримылъэгъуар!
- Сэ… сэ зэи мы фортепьянэ жыхуаIэм сытеплъэххакъым. Къыщынэ­мы­­щIауэ, нотэхэм хэсщIыкIыркъым. Уэрэд жысIэу аркъудейщ…
Мусэ щIалэм зыхэщIэгъуэу къыхущIэплъри:
- Укъыдощтэ а зэрыхыумыщIыкIыуи. Дапэлъэщынщ уи нотэхэм… ТхылъымпIэ дэфтэрхэр къехьэлIэ мыдэ.
Заур апхуэдизу зыщыукIыта нотэхэр Хьэсанэм и щхьэузтэкъым иджы­псту. ЕгъэджакIуэ нэплъыснэIусым ­зыхищIат зыщIэдэIуа телъыджэр къыздиIукI дунейр! Абы и закъуэтэкъым - еджапIэм къыщыунэхуа хьэлэмэтым и хъыбарыр мыгувэу ­республикэм щыпсэу щIалэгъуалэм зэ­лъащIысати, плъэIуакIуэ-дэIуа­кIуэхэр кIуэ пэтми нэхъыбэж хъурт.
Кушмэзыкъуей къыщина и унэрысхэр мэскъалкIэ зыщымыгуфIыкIа, хэбгъэзыхьмэ, хьэулеипIэу къалъыта уэрэд лъагъуэр адыгэ ­макъ кIэухыншэм и вагъуэ гъуазэт. Пэжу, иджыри зыми ищIэртэкъым ­къуажэдэс унагъуэр псэуныгъэм и батэкIэ зыщыгугъам дяпэкIэ и лъэр здынихьэсынур.
Гур здэкIуасэм нэсыфыр лIыфIщ жи. Заурти, и псэр уэрэд ­Iубыгъуэ за­къуэм шабзэпсу тешэщIауэ даущышхуэ гуэрым кIэлъыпыIэрт. Лъахэм ис макъамэтххэмрэ усакIуэхэмрэ зыми хуэмыдэж макъ къабзащэкIэ щIэх дыдэ къацIыхуа щIалэщIэм и чэзур къэблагъэри, Дзэм ираджащ. Мазэ зыбжанэкIэ Ростов къалэм щыхагъэгъуэза нэужь, Тутыр зыхэт гупыр Сахалин къыщыщIидзат… А хытIыгум 1971 - 1973 гъэхэм Заур къулыкъу щищIащ. Дуней лъагэм и тыгъэ хэплъыхьар зиIу илъыр апхуэдэ щIыпIэ зэгъуэкIым къызэрыщыхутар гъэщIэгъуэнтэкъым. «Вы хъунур шкIэ щIыкIэ уощIэ» жыхуаIэрати, зы нагъыщэрэ зы къэгъэшыпIэрэ хуэмычэму Заури зэпичын хуейт лIы мыбгъунлъэм ­хухаха а гъуэгуанэ Iыхьэр. Совет лъэхъэнэм щыIа Дзэм къулыкъу щызымыхьа щIалэхэм я куцIыр, дауи, нэхъ нэкIэпсыжэщ. Те­гъалэ хэмылъу жытIэпэнщи, апхуэдэхэм лIыфэ нэс ираплъуи щытыххакъым. Абы ехьэлIауэ езы Тутым и гупсысэр Iэдэбу бзыгъэщ: «Е укъакъунщ, е пкъужынщ… Хьэл-щэн зэрыубыдыпIэщ ар. ЛIым и псыхьыпIэ пэжщ».
ИлъэситI енкIэ и Iэпкъынэ-лъэ­пкъы­нэр лэжьыгъэкIэ Дзэм щызэщIауIуа­рэ, Уафэм и анэмэт макъым зригъэгъэпсэхуауэ Заур Сахалин къикIыжат.
Къэбэрдей-Балъкъэрым и филар­монием щылажьэурэ, Совет къэралышхуэм и утыкухэм щызэхашэ зэхьэзэхуэхэм Тутыр жыджэру хыхьэрт. «Жыджэр» псалъэмкIэ тIэкIу дыху­­щы-
мысхьыжауэ пIэрэ абы и зэфIэ­кIым? Дауи ирехъуи, «лауреат» цIэр къафIимыхьауэ зы зэпеуи ар ­къи­­кIыжатэкъым. Республикэм нэхъа­пэIуэкIэ цIэрыIуэ дыдэ щыхъуар иджы нэгъуэщI къалащхьэхэми къыщацIыхурт. 
СССР-м и газет куэдым къытехуэрт Заур и зэфIэкIыр зэрагъэщIа­гъуэ тхыгъэ купщIафIэхэр. Тутым и ­макъ къызыхуэтыншэр, дауи, блэцIэфтакъым «Росконцерт» IуэхущIапIэм и «тхьэкIумэм». Я къэпсалъи, я егъэблагъи зыуэ: «Iухьэ-IукI хьэуджэд мыхъуу, сыт щыгъуи ущыдгъэлэжьэну дып­хуейщ», - къыжраIащ.
ЛIыр шууей зыщIыр гъуэгуанэщи, кхъухьыр есылIэ щыхъур тенджызщ. Республикэ мыиныр зыхуэIэслъэс ­хъуам, дауи, къыгурыIуэрт адэкIэ зиузэщIын зэрыхуейр… АрщхьэкIэ и ­къуэ закъуэр лъахэм къыщинэну зыукъуэдия анэм быныр пэрыуэфынутэкъым. «ДаIуэ и лъапэ шхыпэ тоувэ» жы­хуаIэрати, Заур зиIэжьэжащ.
Зэмани дэкIыжри, быдзышэ хужькIэ зыпIари щIилъхьэжауэ тегушхуащ Москва езыгъэблэгъахэм ядэлэжьэну. Филармонием а щыIукIыж махуэм Заур и унафэщIу щытам игу къыхупыкIа жыIэгъуэм ­гъуэгуанэ псалъэ фIэпщыну гуемыIут: «Уэ пхуэдэ куэд Москва щохьэулейри дэтщ. Зэгуэр укъэлъэIуэжынущ. Лъэгуа­жьэмыщхьэ зыкъысхуэпщIа пап­щIэ укъизгъэпэмэнкъым!»

ЗЭМАНЫМ куэдыр зэтреуIэфIэжри, захуэм ифIри гущIыIу къохъу. Езы Тутым и жыIауэ: «ГъащIэщ абы зэреджэр…»
«Росконцерт»-м япэ къэсри ирагъэблагъэртэкъыми, ­«укъытхуэ­кIуа закъуэ» жыхуаIэуи хьэщIагъэ щызэ­рахьэртэкъым. Заур и натIэгу ва­гъуэ закъуэ къыщыблэми, щIэгъэкъуэн къыхуэхъун пыхъуэпышэ къы­щхьэщымытрэ езыри куэдым къамыщIэ къурш щIыпIэ пхыдза цIыкIум къыщалъхуамэ… ЖыпIэнурамэ, егъэ­леяуэ дэгъэзеигъуэ задэт щIалэм зызрипщытар. КъуийщIыIу гуэрэфу псом нэхърэ нэхъ гугъусыгъурати, къыщIагъэгугъа псэупIэ пэшымкIэ къагъэпэжыжатэкъым. Фэтэр тедзэщым и шхуэIур кIэщIу зыпщIэхэмылъам зэи зэхищIыкIынукъым илъэс 15-кIэ Заур и уэрэдыпсэр зыIулъа фэIуадзэр.
Еджэныр, Iэпхъуэныр, уэрэдыр, усэр, макъамэр… аргуэрыжьу - Iэпхъуэ­ныр! Нэхъ иужьыIуэкIэ езыр къэуIэбжьыжынущ: «Москва абрагъуэм щыIэкъым си лъэ здытемыува е фэтэр хьэху щызмыгъэхуэба тIупхлъэпхрэ плIанэпэ дэгурэ…».
«Уи лэгъу зыхэмыт дзэм ухозэшыхь», - жи. Заур зыдэлажьэ гупыр минрэ лъэпкъ зэхэдзэми, дзапэ уэрэдыфIыр псоми я пыIэзэфIэхьт. 1976 гъэм Москва Iэщхьэ пцIанэу дыхьа адыгэ щIалэр къыщыщIимыдза къалэхэр укIуэдыж. Концерт зэхэтхэм щIалэм и зэфIэкIыр нэхъри къыщынахуэрт. Шэч хэмылъу, езым и хьет­хуитри нэхъ лантIэ къищIырт абы. ­Заур 2016 гъэм урысыбзэкIэ къыдигъэкIа тхылъым, «Си натIэм къритха ма­къамэхэр» («Мелодии моей судьбы») зыфIищам, а теуэгъуэм ехьэлIауэ щетх: «МобыкIэ кIуэи уэрэд гъэIу» жаIэху, сыкIуэмэ, апхуэдэ зэхэзекIуэхэм сакъыдэмыхуэурэ, илъэсым щыщу мазибгъур кхъухьлъатэмрэ мафIэгумрэ щызэблэсхъуу есхьэкIырт. Иджыри къызгурыIуэртэкъым цIыхум (уэрэд жызыIэм) нэгъуэщI гуэрхэм заримыгъэщхьу, запимыщIыжу, езым и щхьэ хущытыж пщалъэрэ хъэтIрэ иIэжын зэрыхуейр! И уэрэд фащэр щхьэхуэу зэрыбелджылын хуейр. Щхьэж и уэрэд щхьэж и псэ дэщIакIуэщ. КIасэIуэу зэзгъэзэхуэжащ а си щыуа­гъэр… УзыгъэIущын щыпщIымы­гъум и деж ущыуэ защIэкIэрэ губзыгъэ уохъу. Згъэунэхуащ. Джэлэрейм и натIэр быдэ хъууэ щызыIуэжа Iущри ардыдэм щыхьэт тохъуэ».
Заур и псэм къеIэн уэрэд къа­IэщIэмытхэу артэкъым а зыдэлажьэ композиторхэм хьэмэрэ уэрэдусхэм. Уэрэд дахащэхэр ятхырт-тIэ 70 - 80 гъэхэм, ауэ къаIэщIэкIыртэкъым, къа­фIэкIыртэкъым зы гуп зэрыIыгъ цIыкIум. Къапщтэмэ, Тухманов Давид и «Соловьиная роща» уэрэдыр (езы композиторым и унэ щыхьэщIэрэ пэт) ехутылIэри Заурт япэ дыдэ зэхэзыхар… Ауэ сытми ещхьыщэт а макъамэр Тутым! Ехъуэпсат езыри. Уэрэдыр зытхами «хьэуэ» къыхигъэкIатэкъым. АрщхьэкIэ… щIалэм игу щхьэтечу ­къемыуэфауэ арагъэнт Тухмановыр: куэд дэмыкIыу ­«Соловьиная ро­-ща»-р Лещенкэ Лев и макъкIэ къэралым ­къацIыхуащ. Апхуэдэхэр Iэджэрэ и щхьэ кърикIуэрт Тутым. Абы теухуауэ езым и еплъыкIэр: «Эстрадэ хьэмэрэ оперэ утыкур хуиту пIыгъын папщIэ къыпхилъхьа макъри, уи щэн-теплъэри, уи цIыху къыдэхьэхыкIэ-гуакIуагъэри, уи репертуарри, хэбгъэзыхьмэ, а «таланткIэ» дызэджэ дыдэри - псори етIуанэ-ещанэщ. Нэ­гъуэщI хьэгъэщагъэщ а дунейр зэрызыгъэIыгъыр. Псори зи жыIэрэ зи Iэпэрэ дэкIэрахъуэ лъэпкъым лъыпсрэ къуэпскIэ уамыгъэIыхьлымэ, бгым джэдыкIэкIэ еуэ… Сэрати… сыадыгэт!»
«Жыгыр здещIэмкIэ мауэ» жаIэртэкъэ? Адыгэу къигъэщIа лIакъуэ­хэм я дежкIэ насып абрагъуэт-тIэ Къэбэрдейр зэрыгушхуэр ещIэрэ пэт зыхузэфIэкI лъэпкъым нэчыхькIэ еувалIэу зэрахэмышыпсыхьыжар! Апхуэдэ Iэжьэм фийуэ зыдезыгъэш лIы цIэрыIуэхэр иджыпсту димыхамэми, сыту гуIэфIтещIэжт, бынунэм Iуэхур щыхуэкIуэм, Тутхэ я къуэм Къылышбийхьэблэ адыгэ унэм япхъу щхьэгъусэу къызэрыхихар!
Зауррэ Мадинэрэ зэдаухуа дунейм щызекIуэр лIы унафэщ.
Апхуэдэ хабзэщ нысащIэр пщащэу щапIа лъапсэм илъар. Зэщхьэгъусэхэри я бынхэри зэрызэпсалъэр мыбзэмыIу-мыIугъапцIэу ­адыгэбзэ нэхъусщ. «ЛIыфIхэр куэд дыдэщи, лIыфI дыдэр зырызыххэщ», - жи. Тут Заур иджыпсту лIы игъуэщ. Ар ­жьгъырууэ щыцIэрыIуэщ ди къэралышхуэми ­хамэ щIыналъэхэми. Урысейм и цIыхубэ артистым и оперэ ­макъ лъэщыр нэ­гъуэщI къэрал утыку­хэм бзабзэу щоIу. «Оперэм къыхуи­гъэщIа макъ да­гъуэншэ уиIэу, эстрадэр дауэрэ къыхэпхат?» - мызэ-мытIэу журналистхэр абы къоупщI. И жэуапри: «Оперэ макъ къызитар пэжщ, ауэ сэ уэрэд зыжесIэр цIыху щхьэхуэм зэрихьэ псэ щхьэхуэрщ… Уэрэд зэрысшэщIри псэ налъэкIэщи, оркестрышхуэм сримыдэкIуашэу, кIэры­дзэныншэу а къысщIэдэIухэм я нэджащIэхэм сизыгъэткIухь а Iуплъэгъуэ зэIухахэм сыт щыгъуи сахуэны­къуэщ. Эстрадэ утыку сыщихьэхэм деж езы къысхуэныкъуэхэм я нэку­гъуэм къыщызэIузох дуней кIэухыншэ».

ШЫIЭНЫГЪЭ Iэдэбым и лъэхъц-­лъабжьэжькIэ зэрыIыгъщ Тут ­Заур и дуней зыхэщIыкIыр. Арагъэнщ мыкIуэдыжыну уэгу фIыншэр IупсантхуэкIэ лъэщу щIыхуэукъуэдийр. Гурэ гурэ лъагъуэ зэхуаIэу жаIэртэкъэ! Магомаев щэджащэм ауэ сытми зыхищIат Тутым илъ ­жьгъырур къыздиIукI а жыжьащэр! Заур и ­макъ зэщIэжьыуэмкIэ псэщIэ зыхилъ­хьа «Вечная весна»-м и джэ макъырт куэд щIауэ гуфIэ зи нэгу имылъыж тенор ешар гъатхэ Iубы­гъуэм зэуэзэпсэу хэзылъэсэжар… «Магомаевыр щагъэлъапIэ пшыхь гуэрт ар… Муслим и къеплъэкIыкIар! Ар зэуэ къызэрыщылъэтар… Абы и къуэш IэплIэешэкIыр… Дахащэу Тутым ар зэрыдежьуужар!» - етх Резник Илья.
Заур игъэлъапIэу зэрихьэхэм ящыщщ Магомаевыр нэгъуэщIыбзэ уэрэдхэмкIэ езым къыщыдэIэпыкъуам, и IэкIэ къыхуритхыкIауэ щыта напэкIуэцI щхьэхуэхэр. Ар къыщы­хъуар Тутым Италием уэрэд щыжиIэну зыщигъэхьэзырырт. Дэтхэнэ зыми и напщIэм телърэ и щхьэ фIилъхьэу ­игъэхъыбарыжынут Муслим и гулъытэ дахэм пыщIа гъащIэ теплъэгъуэхэр. Шэч хэлъкъым апхуэдэ цIыху зэхущытыкIэхэр Заур дежкIи зэрылъапIащэм. ИтIани, зи дзэр шы лIыщ ар: «Муслим хуэдэхэр илъэсищэ-щитIым зэ закъуэщ дунейм къызэрытехьэр. Абы и цIэ лъагэм нобэ псалъэ тэфэтелэ есшыхьэкIыжу къэзгъэсондэджэрын сомэхъашэ…»
Заур зыщымэхъашэхэмрэ щIэгу­шхуэхэмрэ дыщынэсакIэ, мыри дыбзыщIыжынкъым: хэкулI нэхъусаи, хэкухьэ лыгъулыси игъэунэхуну къы­хуихуащ абы. Къэралышхуэр щызэ­къуэлъэлъыж зэманым зыщIы­пIэхэмкIэ къыщызэпхидза лъапэнэ­хухэмрэ фитIнэхэм я ­нэщыпхъуэ зэрыхъэмрэ хьэкъыу ­яжьэхэплъат лIыр. А зэманым ехьэлIауэ Заур иджыпсту жеIэ: «Си пщIыхьэпIэ къыхэхуэнтэкъым гуащIэ нэхур пIалъэ кIыхькIэ зыгъэулъииф гуэрхэр мы дунейм щы­лъащэу. Фыгъуэ-ижэмрэ фэрыщIымрэ нэхъ сызыщымэхъа­шэ мы щIым щызекIуэртэкъым. ­Укъиудыныхь защIэкIэрэ щихъ уещI гъащIэм…»
А сыт щыгъуи зызыщидзея зэхэ­тыкIэми зыхэщIэгъуэу хупыгуфIыкIщ, КъБР-м щэнхабзэмкIэ и министрым и къалэнхэри «лIы ирокъу» жыхуа­Iэм хуэдэу зыщхьэщихыжри, Тутым уэрэдыр и пшэкIухьу къалащхьэм ­игъэзэжат.
Заур лэжьащ Москва ГъуазджэхэмкIэ щыIэ еджапIэ нэхъыщхьэм и кафедрэм и унафэщIу, абы къы­дэ­кIуэуи щIалэгъуалэр щригъа­джэ сыхьэт бжыгъэ пыухыкIа иIыгъыу. Сыт хуэдэ IэнатIэ Iумытами, дэнэ щIыпIэ ар щымыпсэуами, зэи къэхъуакъым и макъым зэман хухихыу зыщримыгъэузэщIа. Уэрэд зыгъэIухэм я фIыншэр «тIорысэ» ­хъууэ къалъытэ. Пэжу къыщIэкIынщ ар, ауэ телъыджэ щыIэмэ, Заур деж ар щынэры­лъагъущ: илъэс 68-рэ зи ­ныбжь цIыхум, зи тэмакъыщIэр уэрэд шабзэпсу шэщIа лIым, и макъыр нэхъ лъэщыж, нэхъ жьгъырууж хъуащ!
Заур уэрэд щигъэIукIэ ­ущысу уедэIуэфыркъым: абы и макъ къэгъэшыпIэхэм псынащхьэхэр къы­дызэщоу. Тутым и макъыр ­хуиту иутIыпщыжмэ, макъ Iубыгъуэр псант­хуэ налъэм дрегъэлъэфэх! КIуэцIыкIыщIэм къыщежьэ а даущым зыщишэщIкIэ - ар зиIу къе­кIуам ­къехъуэпсэжа хьэрш къат нэрымы­лъагъухэр зэлъыIуокIуэтри уагъэгумэщI, щIэжьыуэр зейр иджыпсту зыIуралъэфэжын пфIагъэщIу… Хьэуэ, зэи къыпхуэмыIуэтэнщ ар! ­Нэхъ хьэлэмэтыжращи, фIэщщIы­гъуейщ псэ зыIут къэгъэщIыгъэм апхуэдэ дуней щэджащэр жьыхуу зэрыхуэгъэIэсэр…
Бзэ зэхуэмыдэхэмрэ жанр зэмылIэужьыгъуэхэмрэ хуэIулантIэу бзэрабзэ а макъым псалъэ гъэщIеигъуей къызыкъуимыхыфу фи мыгугъэт! «ЦIыху зэгъ зэпIэзэрыт» зы­хужаIэрэ пэт, и нэм нэсмэ, абыи ткIиягъ къыкъуэкIыфынущ. Мес, и щIалэ нэхъыщIэ Инал, еджэныр зэпигъэууэ, жьыIурыхьэгъуэ тIэкIу зригъэгъуэтыну зэгуэр къыщызыпхигъэIукIым:
- ЖьыIурыхьэгъуэ жыпIа? Тэмэмщ. Дзэм къулыкъу щыпщIэнщ, - кIэщIт адэм и псалъэр.
Ар зэхэзыха Мадинэ къэгъынэнащ:
- А сымыгъуэт! Хэт и Армэ? Сабийр дэнэ здебгъэшэнур?
- Сахалин нэхъ жыжьэIуэ зэрыIуа­мышынур хьэкъщ. АбыкIэ сыкъикIыжати, мы сыкъызэрыплъагъущ...
Идари Инали Дзэ къулыкъур ­кърахьэлIэн хуейуэ зыгъэувар езы Заурт. ЛIым и гъуэгуу къилъытэу дапщэщи къыдекIуэкIар быным я щхьэ къэсмэ, зыщIэзылъэфыжхэм ящыщкъым ар. Щагъэса, щапIа унэм къриха щэнырщ дэтхэнэ лIыми и бынунэм щыпэкIур. Инал Дзэ къулыкъури ­кърихьэлIэри, гъущI гъуэгу IуэхухэмкIэ щIэныгъэ щызрагъэгъуэт еджапIэ нэхъыщхьэри екIуу къиухыжауэ а IэщIагъэмкIэ мэлажьэ иджы. Тут Заур ­ипхъу Данэ быным я кIасэщ. Зэгуэр и адэр зыщIэхъуэпса дохутыр IэщIагъэм пщащэр гупсэхуу хуеджащи, ординатурэкIэ иджыпсту и щIэныгъэм хегъахъуэ, Бурденкэ и цIэр зэрихьэу Москва щыIэ клиникэм дохутыру щолажьэ. Унагъуэм я гуащэ Мадинэ зыхуеджар экономист IэщIагъэрт, ауэ и щIэныгъэ нэхъыщхьэр - Заур и уэрэдым псэкIэ ежьуунырщ. Къалэн тыншкъым, ауэ щыхъукIи, хъуэпсэ­гъуэу дзыхь дахащэщ!
Тутым зэи гу зыщимыхуэ и Къэбэрдейм щопсэу и анэкъилъху закъуэр. Татьянэщ ар. Налшык дэсщ. Щысабиям ещхьыпсу, зэдэлъхузэшыпхъур дапщэщи зэрыIыгъщ.
Кушмэзыкъуей кхъэлъахэм куэд щIауэ щызэгъэжащ Тут Заур мафIэм ирамыгъэсрэ псывэм хамыгъэупIэу къэзыIэта анэшхуэ Къэралхъанрэ зипкъ къикIа анэмрэ, анэ дэлъху Мухьэрбэч. Абыхэм ящыщ дэтхэнэми и фIыщIэщ, и псапэщ, и пщIэ лейщ уэрэдыпсэр мы дуней хьэхум дыгъэшхуэу къызэрытепсар. Я дэтхэнэ зыми и гуащIэ лъэщщ а лIым ­хъуэпсэгъуэу Iурылъ адыгэбзэм и ­къебл мыкIуэщIыр, нэгъуэщI зыми и гугъу умыщIыххи: «Уэрэдыр къыщыхэсхым деж япэ изгъэщыр усыгъэрщ, итIанэ къыкIэлъокIуэ макъамэр», - щыжиIар.
Заур гъащIэкIэ ­нимыжыIысыну уэрэдищым языхэзри гъащIэм къыпызыщэщ. Я пажэм и цIэрщ ди тхыгъэм пэщIэдзэ хуэхъуар - Идарщ.